DOI Artikel:
Banaś, Paweł: "Lekcja rachunków"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0125
120
Paweł Banaś
PRZYPISY
1 Za koleżeńską pomoc w tłumaczeniu cytowanych w artykule tek-
stów pragnę serdecznie podziękować panu magistrowi Reinerowi
Sachsowi.
2 Wgląd w sytuację finansową jaszkowskiej parafii zapewniają księ-
gi rachunkowe z lat 1890-1923, przechowywane obecnie w parafii
kościoła kolegialnego w Kłodzku, sygn. VD35c, tam też pod sygn.
VI C 18p6 akta personalne księdza Rudolfa Braunera, proboszcza
w Jaszkowej Dolnej w latach 1901-1935- Zob. D. Pohl, E. Hoff-
mann, Das Dekanatsarchw des Erzbischóflichen Generalvikariat
der Grafschaft Glatz. Bestandaufnahme 1994.
3 O znalezisku powiadomiono natychmiast p. dyrektor Krystynę
Toczyńską-Rudysz z Muzeum Ziemi Kłodzkiej, która jednak nie
była w stanie dokonać zakupu wszystkich oferowanych na wro-
cławskiej giełdzie materiałów archiwalnych, obecnie jednak wszyst-
kie cytowane rachunki znajdują się już w zbiorach kłodzkiego
muzeum.
4 Obecnemu administratorowi nie są znane losy przechowywanych
niegdyś w kancelarii parafialnej dokumentów, podobnie rzecz się
ma w paru innych parafiach, z których pochodzą przywołane w
wyborze, na tym miejscu materiały. Trudno oprzeć się wrażeniu,
że ich nagłe zniknięcie nie było sprawą przypadku.
4 Papiery i rachunki firmowe pojawiły się ostatnio m. in. w skrom-
nym jeszcze wyborze w ofercie antykwariatu „Poliart" - zob. Kata-
log ofertowy nr 3, marzec 1996. Antykwariat „Poliart” Beaty Kalkę,
s. 35, tam też - poz. 1708 - odnajdujemy listownik wspomnianej
przez nas fabryki materiałów budowlanych J. Hoffmanna w Ząb-
kowicach Śląskich.
6 Architektura obu kościołów w Jaszkowej Dolnej, podobnie jak i
zachowane w ich wnętrzach dzieła, nie była dotąd przedmiotem
żywszego zainteresowania historyków sztuki - podstawowe infor-
macje odnajdujemy w popularnych opracowaniach w rodzaju:
Giittler P., Das Glatzer Land. Ein Reisefurer zu Landschaft, Kunst
und Kultur des Glatzer Berglandes/Ziemia Kłodzka in Schlesien,
Dusseldorf 1995, s. 83; Słownik mografii turystycznej Sudetów, t.
15: Kotlina Kłodzka, Rów Górnej Nysy, Wrocław 1994, s. 166-173.
J. Pazdur, Początki reklamy fabrycznej w Polsce, „Kwartalnik Hi-
storii Kultury Materialnej” XXVIII 1980, nr 2, s. 220, pisał: „Mniej-
sze znaczenie naukowe posiadają ozdobne nadruki firmowe na
papierze korespondencyjnym [...]. Godniejsze uwagi badacza są
natomiast nadruki firmowe z motywem architektonicznym siedzi-
by zakładu, przydatne do studiów nad budownictwem przemy-
słowym...”
8 Zob. Ch. Pieske, Das ABC des Luzuspapiers, Herstellung, Verbrei-
tung und Gebrauch 1860 bis 1930 [kat. wystawy], Berlin 1983.
Interesujące nas druki firmowe nie należą wprawdzie do „eksklu-
zywnej” grupy wyrobów przemysłu papierniczego, niemniej są
również świadectwem ogromnego popytu na nowoczesne usługi
poligraficzne.
9 Zob. P. Weiss, K. Stehle, Reklamenpostkarten, Basel, Boston, Ber-
lin 1988, s. 18-19, il. 6-8.
10 Podobnie postępowały wszystkie zamożniejsze firmy. Zob. M. Ła-
wicka, Instytut witrażouy Adolpha Seilera (1846-1945) i jego rola
w odrodzeniu się witrażownictwa na Śląsku (maszynopis pracy
doktorskiej), Wrocław 1996, il. X-XIII - papiery firmowe A. Seilera
z lat 1904-1919 ze zbiorów Gabinetu Dokumentów Muzeum Na-
rodowego we Wrocławiu.
DIE LEHRE DER RECHNUNGEN"
Z u s a m m e
DerTitel dieses Beitrags ist eine Paraphrase des Titels des schónen
Buches von Andrzej Banach „Die Notenlehre” („Lekcja nut”) uber alte
Ausgaben von Musikalien. Gestiitzt auf das zufallig entdeckte Frag-
ment eines Bestands von Archivalien aus verschiedenen Pfarreien des
Glatzer Landes werden - anhand des konkreten Beispiels der Korre-
spondenz des Pfarrers Braun aus Nieder-Hannsdorf (Jaszkowa Dolna)
nfassung
- die grundlegenden Veranderungen aufgezeigt, die im Industriezeital-
ter beim ProzeB des Entwurfs, des Baus und der Ausstattung neuer
Kirchen eintraten. Zugleich wird der Augenmerk auf den in der polni-
schen Literatur bislang zu wenig beachteten Erkenntniswert und die
kunstlerische Bedeutung von gedruckten Brief- und Rechnungskóp-
fen gerichtet, dereń Hóhepunkt um die Jahrhundertwende erreicht ist.
Paweł Banaś
PRZYPISY
1 Za koleżeńską pomoc w tłumaczeniu cytowanych w artykule tek-
stów pragnę serdecznie podziękować panu magistrowi Reinerowi
Sachsowi.
2 Wgląd w sytuację finansową jaszkowskiej parafii zapewniają księ-
gi rachunkowe z lat 1890-1923, przechowywane obecnie w parafii
kościoła kolegialnego w Kłodzku, sygn. VD35c, tam też pod sygn.
VI C 18p6 akta personalne księdza Rudolfa Braunera, proboszcza
w Jaszkowej Dolnej w latach 1901-1935- Zob. D. Pohl, E. Hoff-
mann, Das Dekanatsarchw des Erzbischóflichen Generalvikariat
der Grafschaft Glatz. Bestandaufnahme 1994.
3 O znalezisku powiadomiono natychmiast p. dyrektor Krystynę
Toczyńską-Rudysz z Muzeum Ziemi Kłodzkiej, która jednak nie
była w stanie dokonać zakupu wszystkich oferowanych na wro-
cławskiej giełdzie materiałów archiwalnych, obecnie jednak wszyst-
kie cytowane rachunki znajdują się już w zbiorach kłodzkiego
muzeum.
4 Obecnemu administratorowi nie są znane losy przechowywanych
niegdyś w kancelarii parafialnej dokumentów, podobnie rzecz się
ma w paru innych parafiach, z których pochodzą przywołane w
wyborze, na tym miejscu materiały. Trudno oprzeć się wrażeniu,
że ich nagłe zniknięcie nie było sprawą przypadku.
4 Papiery i rachunki firmowe pojawiły się ostatnio m. in. w skrom-
nym jeszcze wyborze w ofercie antykwariatu „Poliart" - zob. Kata-
log ofertowy nr 3, marzec 1996. Antykwariat „Poliart” Beaty Kalkę,
s. 35, tam też - poz. 1708 - odnajdujemy listownik wspomnianej
przez nas fabryki materiałów budowlanych J. Hoffmanna w Ząb-
kowicach Śląskich.
6 Architektura obu kościołów w Jaszkowej Dolnej, podobnie jak i
zachowane w ich wnętrzach dzieła, nie była dotąd przedmiotem
żywszego zainteresowania historyków sztuki - podstawowe infor-
macje odnajdujemy w popularnych opracowaniach w rodzaju:
Giittler P., Das Glatzer Land. Ein Reisefurer zu Landschaft, Kunst
und Kultur des Glatzer Berglandes/Ziemia Kłodzka in Schlesien,
Dusseldorf 1995, s. 83; Słownik mografii turystycznej Sudetów, t.
15: Kotlina Kłodzka, Rów Górnej Nysy, Wrocław 1994, s. 166-173.
J. Pazdur, Początki reklamy fabrycznej w Polsce, „Kwartalnik Hi-
storii Kultury Materialnej” XXVIII 1980, nr 2, s. 220, pisał: „Mniej-
sze znaczenie naukowe posiadają ozdobne nadruki firmowe na
papierze korespondencyjnym [...]. Godniejsze uwagi badacza są
natomiast nadruki firmowe z motywem architektonicznym siedzi-
by zakładu, przydatne do studiów nad budownictwem przemy-
słowym...”
8 Zob. Ch. Pieske, Das ABC des Luzuspapiers, Herstellung, Verbrei-
tung und Gebrauch 1860 bis 1930 [kat. wystawy], Berlin 1983.
Interesujące nas druki firmowe nie należą wprawdzie do „eksklu-
zywnej” grupy wyrobów przemysłu papierniczego, niemniej są
również świadectwem ogromnego popytu na nowoczesne usługi
poligraficzne.
9 Zob. P. Weiss, K. Stehle, Reklamenpostkarten, Basel, Boston, Ber-
lin 1988, s. 18-19, il. 6-8.
10 Podobnie postępowały wszystkie zamożniejsze firmy. Zob. M. Ła-
wicka, Instytut witrażouy Adolpha Seilera (1846-1945) i jego rola
w odrodzeniu się witrażownictwa na Śląsku (maszynopis pracy
doktorskiej), Wrocław 1996, il. X-XIII - papiery firmowe A. Seilera
z lat 1904-1919 ze zbiorów Gabinetu Dokumentów Muzeum Na-
rodowego we Wrocławiu.
DIE LEHRE DER RECHNUNGEN"
Z u s a m m e
DerTitel dieses Beitrags ist eine Paraphrase des Titels des schónen
Buches von Andrzej Banach „Die Notenlehre” („Lekcja nut”) uber alte
Ausgaben von Musikalien. Gestiitzt auf das zufallig entdeckte Frag-
ment eines Bestands von Archivalien aus verschiedenen Pfarreien des
Glatzer Landes werden - anhand des konkreten Beispiels der Korre-
spondenz des Pfarrers Braun aus Nieder-Hannsdorf (Jaszkowa Dolna)
nfassung
- die grundlegenden Veranderungen aufgezeigt, die im Industriezeital-
ter beim ProzeB des Entwurfs, des Baus und der Ausstattung neuer
Kirchen eintraten. Zugleich wird der Augenmerk auf den in der polni-
schen Literatur bislang zu wenig beachteten Erkenntniswert und die
kunstlerische Bedeutung von gedruckten Brief- und Rechnungskóp-
fen gerichtet, dereń Hóhepunkt um die Jahrhundertwende erreicht ist.