DOI Artikel:
Bandurska, Zofia: Dawny ogród "na międzymurzu" we Wrocławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.41574#0163
158
Zofia Banclurska
pawilonem wysoką żerdź, na której podczas zawodów
zatykano kurka. Od południa plac zamyka niski mur
biegnący wzdłuż dawnego zewnętrznego pierścienia
obwarowań. Jak wspominają kronikarze, znajdował się
tu również budynek strzelnicy, określany jako skrom-
ny, drewniany barak, którego nie widać na rycinie.
Podobny widok strzelnicy zarejestrował plan Wrocła-
wia z 1741 r., wykonany przez H. D. Schleuena (strzel-
nica oznaczona jest nr 45, ił. 3). Widać na nim, że sys-
tem obronny Wrocławia poddano modernizacji, zamiast
zewnętrznego pierścienia murów pojawiły się fortyfi-
kacje bastionowe. Pomiędzy bramami Świdnicką i Sa-
kwową, na miejscu dawnej bastei, w latach 1667-1670
powstał tzw. Bastion Zwingeru4.
3. Fragment planu Wrocławia, 1714 r. Muzeum Narodowe we Wro-
cławiu. Fot. MNWr.
W 1757 r. podczas oblężenia miasta strzelnica po-
padła w ruinę, dalsze spustoszenie spowodował kwa-
terunek na jej terenie więźniów oraz urządzenie tu kuch-
ni połowej. Przez kilka następnych lat strzelnica była
nieczynna. W latach 1768-1770 kupcy wznieśli, według
projektu książęcego inspektora budowlanego Carla
Gottharda Langhansa, nowy trwały budynek, którego
widok od strony południowo-wschodniej utrwalony
został na rysunku F. B. Wernhera (il. 4). Na szczególną
uwagę zasługuje znajdująca się w elewacji ogrodowej,
w części środkowej na parterze, loggia widokowa,
4. F.B. Wernher, Widok Zwingeru od południowego wschodu, rysu-
nek. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Fot. BUWr.
otwarta trzema arkadami, przeznaczona do oglądania
ćwiczeń strzeleckich. Na wschód od budynku znajduje
się ogród służący za strzelnicę, otoczony murami, wzdłuż
których rosną drzewa, w południowym murze ogrodu
umieszczona jest furtka. W 1798 r. budowla została
powiększona, do wschodniej elewacji dobudowano dwa
skrzydła przeznaczone na potrzeby Bractwa Kurkowe-
go’’ . Była to budowla o pałacowym charakterze, na pla-
nie podkowy, dwukondygnacjowa z poddaszem, na-
kryta czterospadowymi dachami, zapowiadająca w twór-
czości wziętego architekta fazę barokowego klasycy-
zmu o francuskiej inspiracji6. Dziewięcioosiową, zwró-
coną na zachód, fasadę akcentował środkowy pozorny
ryzalit, którego okna na wysokości piano nobile i pod-
dasza ujmowały pilastry w wielkim porządku. Pośrod-
ku boniowanego przyziemia, o charakterze cokołu,
usytuowany był portal, który w partii dachu akcento-
wał niewielki naczółek. W kartuszu ponad wejściem
wyryto napis: „Mercurio telis certanti MDCCLXX”, upa-
miętniający strzeleckie zmagania kupców, którego au-
torem był najprawdopodobniej dramatopisarz Gotthold
Ephraim Lessing . Naczółek z przedstawieniem orła trzy-
mającego strzelbę powstał w 1781 r. z inicjatywy kupca
Jakuba Molinari8. Fasadę wieńczyły owalne okienka
poddasza umieszczone w ryzalicie oraz analogiczne
wnęki z popiersiami w skrajnych osiach. Elewacja ogro-
dowa ograniczona skrzydłami bocznymi miała podob-
ną kompozycję jak fasada (il. 5). Na otwarty dziedzi-
niec i dalej do ogrodu prowadził kolumnowo-balkono-
wy portal. W opisie Wrocławia z 1794 r. odnotowano,
że kupcy wznieśli siedzibę klubu towarzyskiego, w któ-
rej znalazła się wspaniała, przestronna sala z portretem
Fryderyka Wielkiego namalowanym przez Krausa. Za
budowlą znajdował się nieduży ogród, służący za strzel-
nicę9. Otaczały go kamienne mury, a jego szerokość
równa była szerokości budynku, co widoczne jest na
planie Wrocławia z 1807 r., wykonanym przez F. G.
Endłera. Północny mur ogrodu, wystający ponad wały
chronił przechodniów przed zabłąkaną podczas ćwi-
czeń strzeleckich kulą. W reprezentacyjnej sali klubu
odbywały się uroczystości z udziałem władców (trzy-
krotnie bawił tu król Fryderyk Wilhelm II) i przebywa-
jących we Wrocławiu znakomitości (w sierpniu 1790 r.
był tu Johann Wolfgang Goethe)10.
Od końca XVII w. Bractwo Kurkowe w Zwingerze
Świdnickim stawało się coraz bardziej zależne mate-
rialnie od kupców. Na początku XIX w. zaś straciło
księgi gruntowe na rzecz korporacji kupieckiej, a w
1818 r. przeniosło się na Kępę Mieszczańską. W 1805 r.
założono Resursę Kupiecką, na której czełe stanął rad-
ca handlowy Johann Wolfgang Moritz-Eichborn. Od 1825
do 1890 r. zimą Resursa działała w lokalu tzw. Starej
Giełdy na pl. Solnym, a latem przenosiła się do Zwin-
geru11 .
W 1807 r., po zdobyciu Wrocławia przez wojska
napoleońskie, miasto musiało zburzyć fortyfikacje. Te-
reny poforteczne król Fryderyk Wilhelm III ofiarował
miastu, część przeznaczono na promenady, a część
sprzedano. Autorem projektu Promenady był miejski
radca budowlany Johann Friedrich Knorr. W 1813 r.
Zofia Banclurska
pawilonem wysoką żerdź, na której podczas zawodów
zatykano kurka. Od południa plac zamyka niski mur
biegnący wzdłuż dawnego zewnętrznego pierścienia
obwarowań. Jak wspominają kronikarze, znajdował się
tu również budynek strzelnicy, określany jako skrom-
ny, drewniany barak, którego nie widać na rycinie.
Podobny widok strzelnicy zarejestrował plan Wrocła-
wia z 1741 r., wykonany przez H. D. Schleuena (strzel-
nica oznaczona jest nr 45, ił. 3). Widać na nim, że sys-
tem obronny Wrocławia poddano modernizacji, zamiast
zewnętrznego pierścienia murów pojawiły się fortyfi-
kacje bastionowe. Pomiędzy bramami Świdnicką i Sa-
kwową, na miejscu dawnej bastei, w latach 1667-1670
powstał tzw. Bastion Zwingeru4.
3. Fragment planu Wrocławia, 1714 r. Muzeum Narodowe we Wro-
cławiu. Fot. MNWr.
W 1757 r. podczas oblężenia miasta strzelnica po-
padła w ruinę, dalsze spustoszenie spowodował kwa-
terunek na jej terenie więźniów oraz urządzenie tu kuch-
ni połowej. Przez kilka następnych lat strzelnica była
nieczynna. W latach 1768-1770 kupcy wznieśli, według
projektu książęcego inspektora budowlanego Carla
Gottharda Langhansa, nowy trwały budynek, którego
widok od strony południowo-wschodniej utrwalony
został na rysunku F. B. Wernhera (il. 4). Na szczególną
uwagę zasługuje znajdująca się w elewacji ogrodowej,
w części środkowej na parterze, loggia widokowa,
4. F.B. Wernher, Widok Zwingeru od południowego wschodu, rysu-
nek. Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu. Fot. BUWr.
otwarta trzema arkadami, przeznaczona do oglądania
ćwiczeń strzeleckich. Na wschód od budynku znajduje
się ogród służący za strzelnicę, otoczony murami, wzdłuż
których rosną drzewa, w południowym murze ogrodu
umieszczona jest furtka. W 1798 r. budowla została
powiększona, do wschodniej elewacji dobudowano dwa
skrzydła przeznaczone na potrzeby Bractwa Kurkowe-
go’’ . Była to budowla o pałacowym charakterze, na pla-
nie podkowy, dwukondygnacjowa z poddaszem, na-
kryta czterospadowymi dachami, zapowiadająca w twór-
czości wziętego architekta fazę barokowego klasycy-
zmu o francuskiej inspiracji6. Dziewięcioosiową, zwró-
coną na zachód, fasadę akcentował środkowy pozorny
ryzalit, którego okna na wysokości piano nobile i pod-
dasza ujmowały pilastry w wielkim porządku. Pośrod-
ku boniowanego przyziemia, o charakterze cokołu,
usytuowany był portal, który w partii dachu akcento-
wał niewielki naczółek. W kartuszu ponad wejściem
wyryto napis: „Mercurio telis certanti MDCCLXX”, upa-
miętniający strzeleckie zmagania kupców, którego au-
torem był najprawdopodobniej dramatopisarz Gotthold
Ephraim Lessing . Naczółek z przedstawieniem orła trzy-
mającego strzelbę powstał w 1781 r. z inicjatywy kupca
Jakuba Molinari8. Fasadę wieńczyły owalne okienka
poddasza umieszczone w ryzalicie oraz analogiczne
wnęki z popiersiami w skrajnych osiach. Elewacja ogro-
dowa ograniczona skrzydłami bocznymi miała podob-
ną kompozycję jak fasada (il. 5). Na otwarty dziedzi-
niec i dalej do ogrodu prowadził kolumnowo-balkono-
wy portal. W opisie Wrocławia z 1794 r. odnotowano,
że kupcy wznieśli siedzibę klubu towarzyskiego, w któ-
rej znalazła się wspaniała, przestronna sala z portretem
Fryderyka Wielkiego namalowanym przez Krausa. Za
budowlą znajdował się nieduży ogród, służący za strzel-
nicę9. Otaczały go kamienne mury, a jego szerokość
równa była szerokości budynku, co widoczne jest na
planie Wrocławia z 1807 r., wykonanym przez F. G.
Endłera. Północny mur ogrodu, wystający ponad wały
chronił przechodniów przed zabłąkaną podczas ćwi-
czeń strzeleckich kulą. W reprezentacyjnej sali klubu
odbywały się uroczystości z udziałem władców (trzy-
krotnie bawił tu król Fryderyk Wilhelm II) i przebywa-
jących we Wrocławiu znakomitości (w sierpniu 1790 r.
był tu Johann Wolfgang Goethe)10.
Od końca XVII w. Bractwo Kurkowe w Zwingerze
Świdnickim stawało się coraz bardziej zależne mate-
rialnie od kupców. Na początku XIX w. zaś straciło
księgi gruntowe na rzecz korporacji kupieckiej, a w
1818 r. przeniosło się na Kępę Mieszczańską. W 1805 r.
założono Resursę Kupiecką, na której czełe stanął rad-
ca handlowy Johann Wolfgang Moritz-Eichborn. Od 1825
do 1890 r. zimą Resursa działała w lokalu tzw. Starej
Giełdy na pl. Solnym, a latem przenosiła się do Zwin-
geru11 .
W 1807 r., po zdobyciu Wrocławia przez wojska
napoleońskie, miasto musiało zburzyć fortyfikacje. Te-
reny poforteczne król Fryderyk Wilhelm III ofiarował
miastu, część przeznaczono na promenady, a część
sprzedano. Autorem projektu Promenady był miejski
radca budowlany Johann Friedrich Knorr. W 1813 r.