DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0014
10
Od redakcji / От редакции / From the editor
li w Paryżu jedno środowisko Ecole de Paris. Po
rewolucji 1917 roku wielu artystów z Rosji było
politycznymi emigrantami; w przeciwieństwie do
nich polscy artyści, przyjeżdżający do Paryża po
studiach (zwłaszcza w Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie), mogli liczyć na opiekę odrodzonego
państwa. Skomplikowane okazywały się problemy
identyfikacji narodowej. Niektórzy artyści, którzy
przyjechali z Rosji, uważali się za Polaków, choć ni-
gdy nie byli w Polsce, inni wystawiali jako Rosjanie,
choć pochodzili z Polski. Polacy i Rosjanie kontak-
towali się także w innych środowiskach - w Berli-
nie czy Nowym Jorku.
Polscy architekci już w XIX wieku kształcili się
i działali w Europie Zachodniej, Ameryce Północ-
nej i Południowej. Problemem w interpretacji pol-
sko-rosyjskich relacji jest działalność polskich (lub
polskiego pochodzenia) architektów, wykształco-
nych w Petersburgu czy Moskwie i czynnych w Ro-
sji do czasów rewolucji 1917 roku. Część z nich
wówczas wyjechała do Polski, niektórzy przenieśli
się do innych państw Europy lub Azji, inni pozosta-
li w Rosji. Wielu architektów Rosjan po 1917 roku
podążyło na emigrację m.in. do Jugosławii, Francji,
Niemiec i USA. Na emigracji uformowało się nowe
pokolenie architektów, pracujących i kształcących
się w państwach osiedlenia. Druga fala rosyjskich
architektów-emigrantów po II wojnie światowej
udała się głównie do USA i Australii. W okresie
po II wojnie światowej także polscy architekci-emi-
granci tworzyli w różnych częściach świata.
Zmiany polityczne w Rosji po rewolucji 1917
i wojnie domowej spowodowały emigracje artystów
- początkowo masową pierwszą falę wyjazdów,
a następnie indywidualne wyjazdy czy ucieczki.
Do środowiska emigracji dołączyli Rosjanie prze-
bywający zagranicą od przedrewolucyjnych czasów.
W ten sposób dokonał się podział na przebywają-
cych w ZSRR i na Rosyjską Emigrację {Русское
зарубежье). Wymienione grupy miały przeciwstaw-
ny politycznie charakter, narastający w czasach po-
głębiającej się samoizolacji ZSRR. Jednak niektórzy
artyści emigracyjni sympatyzowali z władzami ra-
dzieckimi i utrzymywali z nimi kontakty. Interesu-
jącym aspektem polsko-rosyjskich stosunków jest
działalność tzw. „białej emigracji” rosyjskiej w mię-
dzywojennej Polsce. Rosyjska emigracja posiadała
kontakty z polską emigracją, która podczas II woj-
ny światowej i po 1945 roku osiadła przede wszyst-
kim w Wielkiej Brytanii, Francji, USA, Kanadzie
czy Australii. Emigracyjni artyści obydwu narodów
nie tylko wnieśli wkład do światowej kultury, lecz
niekiedy także pośredniczyli w przyswojeniu świa-
towego dorobku przez własne narodowe kultury.
Na emigracji powstawały polskie i rosyjskie związki
i grupy artystów, działały galerie, wydawano książ-
ki i czasopisma. Polityczne przemiany w Polsce
i w Związku Radzieckim - Rosji około 1990 roku
zamknęły okres politycznej emigracji.
Podobieństwo losów wielu polskich i rosyjskich
artystów i ich twórczości, często odmiennej od tej
uznanej w krajach ich pochodzenia, stwarza dziś
historykom sztuki obydwu narodów możliwości
wspólnych badań i nowych interpretacji narodo-
wych kultur w ich europejskim czy światowym wy-
miarze.
Zebrane w tomie artykuły ujęto w częściach po-
święconych działalności artystów w Rzymie w XIX
wieku (część I), w Paryżu w XIX i XX wieku (II),
w innych europejskich i amerykańskich środowi-
skach (III). Odróżnia się od nich część poświęcona
twórczości Polaków w Rosji i Rosjan w Polsce (IV).
Ostatnia część (V) dotyczy emigracyjnych artystów
po II wojnie światowej.
Wybór Torunia na miejsce Sympozjum wynikał
z historii ośrodka, który po II wojnie światowej
wraz ze zmianą granic przejął tradycję Uniwersy-
tetu Wileńskiego, świadczącą o wielkiej przeszło-
ści naukowej i artystycznej, powiązanej z Europą
Wschodnią. Na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika
w Toruniu od wielu lat prowadzone są badania nad
polską sztuką zagranicą, m.in. w międzynarodo-
wych koloniach artystycznych (Paryż, Monachium,
Berlin, Londyn) i sztuką emigracyjną w XIX wieku
oraz po 1939 roku. Koncentrują się one w Zakła-
dzie Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk
Pięknych (badania środowisk artystów polskich
w Niemczech i Francji w kręgu Ecole de Paris, także
sztuki Żydów i Ormian), Zakładzie Historii Sztuki
i Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Histo-
rii Sztuki i Kultury na Wydziale Nauk Historycz-
nych (studia nad środowiskiem artystów polskich
w Wielkiej Brytanii i Włoszech). W Bibliotece
Uniwersyteckiej działa Archiwum Emigracji, sku-
piające spuścizny artystów oraz literatów i wydające
serie publikacji.
Badania nad sztuką rosyjską na emigracji zaczę-
ły się dopiero po zmianie politycznego ustroju i są
w mniejszym stopniu zaawansowane. Prowadzą je
w Federacji Rosyjskiej instytucje naukowe, któ-
re stały się partnerami w organizacji toruńskiego
sympozjum: Państwowy Instytut Nauk o Sztuce
Od redakcji / От редакции / From the editor
li w Paryżu jedno środowisko Ecole de Paris. Po
rewolucji 1917 roku wielu artystów z Rosji było
politycznymi emigrantami; w przeciwieństwie do
nich polscy artyści, przyjeżdżający do Paryża po
studiach (zwłaszcza w Akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie), mogli liczyć na opiekę odrodzonego
państwa. Skomplikowane okazywały się problemy
identyfikacji narodowej. Niektórzy artyści, którzy
przyjechali z Rosji, uważali się za Polaków, choć ni-
gdy nie byli w Polsce, inni wystawiali jako Rosjanie,
choć pochodzili z Polski. Polacy i Rosjanie kontak-
towali się także w innych środowiskach - w Berli-
nie czy Nowym Jorku.
Polscy architekci już w XIX wieku kształcili się
i działali w Europie Zachodniej, Ameryce Północ-
nej i Południowej. Problemem w interpretacji pol-
sko-rosyjskich relacji jest działalność polskich (lub
polskiego pochodzenia) architektów, wykształco-
nych w Petersburgu czy Moskwie i czynnych w Ro-
sji do czasów rewolucji 1917 roku. Część z nich
wówczas wyjechała do Polski, niektórzy przenieśli
się do innych państw Europy lub Azji, inni pozosta-
li w Rosji. Wielu architektów Rosjan po 1917 roku
podążyło na emigrację m.in. do Jugosławii, Francji,
Niemiec i USA. Na emigracji uformowało się nowe
pokolenie architektów, pracujących i kształcących
się w państwach osiedlenia. Druga fala rosyjskich
architektów-emigrantów po II wojnie światowej
udała się głównie do USA i Australii. W okresie
po II wojnie światowej także polscy architekci-emi-
granci tworzyli w różnych częściach świata.
Zmiany polityczne w Rosji po rewolucji 1917
i wojnie domowej spowodowały emigracje artystów
- początkowo masową pierwszą falę wyjazdów,
a następnie indywidualne wyjazdy czy ucieczki.
Do środowiska emigracji dołączyli Rosjanie prze-
bywający zagranicą od przedrewolucyjnych czasów.
W ten sposób dokonał się podział na przebywają-
cych w ZSRR i na Rosyjską Emigrację {Русское
зарубежье). Wymienione grupy miały przeciwstaw-
ny politycznie charakter, narastający w czasach po-
głębiającej się samoizolacji ZSRR. Jednak niektórzy
artyści emigracyjni sympatyzowali z władzami ra-
dzieckimi i utrzymywali z nimi kontakty. Interesu-
jącym aspektem polsko-rosyjskich stosunków jest
działalność tzw. „białej emigracji” rosyjskiej w mię-
dzywojennej Polsce. Rosyjska emigracja posiadała
kontakty z polską emigracją, która podczas II woj-
ny światowej i po 1945 roku osiadła przede wszyst-
kim w Wielkiej Brytanii, Francji, USA, Kanadzie
czy Australii. Emigracyjni artyści obydwu narodów
nie tylko wnieśli wkład do światowej kultury, lecz
niekiedy także pośredniczyli w przyswojeniu świa-
towego dorobku przez własne narodowe kultury.
Na emigracji powstawały polskie i rosyjskie związki
i grupy artystów, działały galerie, wydawano książ-
ki i czasopisma. Polityczne przemiany w Polsce
i w Związku Radzieckim - Rosji około 1990 roku
zamknęły okres politycznej emigracji.
Podobieństwo losów wielu polskich i rosyjskich
artystów i ich twórczości, często odmiennej od tej
uznanej w krajach ich pochodzenia, stwarza dziś
historykom sztuki obydwu narodów możliwości
wspólnych badań i nowych interpretacji narodo-
wych kultur w ich europejskim czy światowym wy-
miarze.
Zebrane w tomie artykuły ujęto w częściach po-
święconych działalności artystów w Rzymie w XIX
wieku (część I), w Paryżu w XIX i XX wieku (II),
w innych europejskich i amerykańskich środowi-
skach (III). Odróżnia się od nich część poświęcona
twórczości Polaków w Rosji i Rosjan w Polsce (IV).
Ostatnia część (V) dotyczy emigracyjnych artystów
po II wojnie światowej.
Wybór Torunia na miejsce Sympozjum wynikał
z historii ośrodka, który po II wojnie światowej
wraz ze zmianą granic przejął tradycję Uniwersy-
tetu Wileńskiego, świadczącą o wielkiej przeszło-
ści naukowej i artystycznej, powiązanej z Europą
Wschodnią. Na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika
w Toruniu od wielu lat prowadzone są badania nad
polską sztuką zagranicą, m.in. w międzynarodo-
wych koloniach artystycznych (Paryż, Monachium,
Berlin, Londyn) i sztuką emigracyjną w XIX wieku
oraz po 1939 roku. Koncentrują się one w Zakła-
dzie Historii Sztuki Nowoczesnej Wydziału Sztuk
Pięknych (badania środowisk artystów polskich
w Niemczech i Francji w kręgu Ecole de Paris, także
sztuki Żydów i Ormian), Zakładzie Historii Sztuki
i Kultury Polskiej na Emigracji w Katedrze Histo-
rii Sztuki i Kultury na Wydziale Nauk Historycz-
nych (studia nad środowiskiem artystów polskich
w Wielkiej Brytanii i Włoszech). W Bibliotece
Uniwersyteckiej działa Archiwum Emigracji, sku-
piające spuścizny artystów oraz literatów i wydające
serie publikacji.
Badania nad sztuką rosyjską na emigracji zaczę-
ły się dopiero po zmianie politycznego ustroju i są
w mniejszym stopniu zaawansowane. Prowadzą je
w Federacji Rosyjskiej instytucje naukowe, któ-
re stały się partnerami w organizacji toruńskiego
sympozjum: Państwowy Instytut Nauk o Sztuce