DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0116
112
Joanna Woch
Oświecenia w Petersburgu zaczął kontynuować stu-
dia z zakresu prawa na Uniwersytecie w Charkowie,
które ukończył w 1844 roku. Po ośmiu latach od-
wiedził rodziców w Raczkiewiczach i z początkiem
1845 roku zatrudnił się w Komisji Lustracyjnej
Dóbr Państwowych Guberni Wileńskiej (zajmo-
wał się projektami regulacji powinności chłopskich
w dobrach rządowych).
Dzięki znajomości z dawnym kolegą z Dorpatu,
Edwardem Żeligowskim, autorem poematu Jordan,
Bronisław Zaleski przebywał na salonach literac-
kich Wilna, zapoznając się z Psalmami przyszłości
Zygmunta Krasińskiego oraz z Prawdami żywotny-
mi narodu polskiego Henryka Kamieńskiego, pod
wpływem których sam napisał program odzyskania
przez Polskę niepodległości nazwany Memoriałem
sekretnym!' Według Wiesława Cabana: „Jest nader
prawdopodobne, że właśnie wtedy pobierał pry-
watne lekcje rysunku i malarstwa. Trudno powie-
dzieć u kogo, ale wiadomo przecież, że w Wilnie
w pierwszej połowie XIX wieku kwitło życie ma-
larskie. Pracowali tu uczniowie wybitnego malarza
Jana Rustema i zapewne u któregoś z nich Broni-
sław uczył się rysunku i malarstwa. Można domnie-
mywać, że był to Kanuty Rusiecki (1800-1860),
cieszący się opinią wytrawnego pedagoga”.4 5
W lipcu 1846 roku Zaleski został ponownie
aresztowany i poddany ciężkiemu śledztwu za
bliskie kontakty z emisariuszem Janem Roehrem,
Apollinem Hofmeisterem i Anicentym Renierem,
przygotowującymi powstanie na Litwie. Po półto-
rarocznym pobycie w więzieniu został skazany na
10 lat sołdatów i 21 stycznia 1848 roku wcielono
go do wojska oraz przetransportowano kibitką do
Orenburga, gdzie znalazł się 26 marca tegoż roku.
Na samym początku służby w pogranicznym bata-
lionie karnym w Korpusie Orenburskim, najpierw
jako szeregowiec, potem podoficer, Zaleski rozpo-
czął trwającą długie lata korespondencję z Różą So-
bańską z Wołynia, wspierającą zesłańców finansowo
i materialnie (m.in. w postaci książek, odzieży etc.).
W tychże listach zawierał on bogate opisy życia
i zwyczajów Kirgizów (zwanych obecnie Kazacha-
mi), Baszkirów, Wotiaków, Czeremisów, Tatarów,
Czuwaszy, Mordwinów, uzupełniając je licznymi
rysunkami, jak Najwyższy szczyt Uralu Południowe-
go - Jamantau i Drzewo święte w stepach kirgiskich
Dżan-guz-Agacz o 10 wiorst od Karabutaku. Duży
4 BCz (6934/1У).
5 Caban (1998: 26).
wpływ na jego rozwój artystyczny miał wybitny
malarz i poeta ukraiński Taras Szewczenko, zapo-
znany podczas ekspedycji geologicznej prowadzo-
nej pod kierownictwem kapitana Aleksieja Bura-
kowa w forcie Raim, skąd udawano się nad Jezioro
Aralskie. Wówczas to Aleksiej Butakow zwrócił się
do dowódcy Korpusu Orenburskiego, generała-
-gubernatora Wasilija Aleksiejewicza Perowskiego,
„z najpokorniejszą prośbą”, by „umiejącego rysować
szeregowca Bronisława Zaleskiego” odkomendero-
wać czasowo „do pomocy szeregowcowi Szewczen-
ce dla wykonania hydrograficznych rysunków brze-
gów Morza Aralskiego”.6 *
W latach 1850-1851, z rozkazu generała Wła-
dymira Afanasiewicza Obruczewa, obydwaj artyści
uczestniczyli w pierwszej ekspedycji karatauskiej,
mającej na celu znalezienie węgla kamiennego dla
statków w zachodnim Kazachstanie na Półwyspie
Mangyszłackim nad Morzem Kaspijskim.' Liczą-
ca około 120 osób ekspedycja rozpoczęła się od
Orenburga do twierdzy Nowopietrowsk, obecnie
zwanej Fort - Szewczenko, i prowadziła tzw. drogą
chiwińską na południowy-wschód, między górski-
mi masywami ciągnącymi się wzdłuż półwyspu Ka-
ratau oraz Aktau Południowy. Trwało to około pięć
miesięcy. Podróż odbywano też statkiem po rzece
Ural. Badania geologiczne były prowadzone przez
specjalistów w hutnictwie i górnictwie z Królestwa
Polskiego na Półwyspie Mangyszłak i płaskowyżu
Ust-Urt. Natomiast Zaleski i Szewczenko wykony-
wali akwarele i rysunki ilustrujące przyrodę kraju,
przedstawiające życie Kirgizów-Kasjaków (Kaza-
chów), widoki twierdz, tamtejsze stepy i góry, fau-
nę i florę. Przyjaciele razem malowali i wspólnie
spędzali czas w kazachskiej jurcie, zwanej kibit-
ką, podczas dłuższych pobytów w dolinie Apasir
i w wąwozie Siun-Kuk. To dzięki Zaleskiemu wy-
bitny malarz ukraiński mógł tworzyć. Jak wiadomo,
otrzymał on bowiem od cara osobliwy dodatek do
kary, czyli zakaz śpiewania, rysowania, pisania. Za
wstawiennictwem i prośbą Zaleskiego otrzymał za
specjalnym zezwoleniem przyrządy do malowania
na użytek ekspedycji.8
Obydwaj wykonali kilkaset rysunków, podej-
mując te same tematy, motywy i ujęcia kompo-
6 Хинкулов (1960: 206).
Wiadomo, że Zaleski uczył dzieci generała-gubernatora
W. A. Obruczewa rysunku i literatury, zob.: Janik (1928: 244).
8 Była to inicjatywa wyłącznie Polaka, bowiem Szewczen-
ko byl zbyt dumny, by iść się „kłaniać” carowi, zob.: Zaleski
(1866); Jędrzejewski (1972: 488, 507).
Joanna Woch
Oświecenia w Petersburgu zaczął kontynuować stu-
dia z zakresu prawa na Uniwersytecie w Charkowie,
które ukończył w 1844 roku. Po ośmiu latach od-
wiedził rodziców w Raczkiewiczach i z początkiem
1845 roku zatrudnił się w Komisji Lustracyjnej
Dóbr Państwowych Guberni Wileńskiej (zajmo-
wał się projektami regulacji powinności chłopskich
w dobrach rządowych).
Dzięki znajomości z dawnym kolegą z Dorpatu,
Edwardem Żeligowskim, autorem poematu Jordan,
Bronisław Zaleski przebywał na salonach literac-
kich Wilna, zapoznając się z Psalmami przyszłości
Zygmunta Krasińskiego oraz z Prawdami żywotny-
mi narodu polskiego Henryka Kamieńskiego, pod
wpływem których sam napisał program odzyskania
przez Polskę niepodległości nazwany Memoriałem
sekretnym!' Według Wiesława Cabana: „Jest nader
prawdopodobne, że właśnie wtedy pobierał pry-
watne lekcje rysunku i malarstwa. Trudno powie-
dzieć u kogo, ale wiadomo przecież, że w Wilnie
w pierwszej połowie XIX wieku kwitło życie ma-
larskie. Pracowali tu uczniowie wybitnego malarza
Jana Rustema i zapewne u któregoś z nich Broni-
sław uczył się rysunku i malarstwa. Można domnie-
mywać, że był to Kanuty Rusiecki (1800-1860),
cieszący się opinią wytrawnego pedagoga”.4 5
W lipcu 1846 roku Zaleski został ponownie
aresztowany i poddany ciężkiemu śledztwu za
bliskie kontakty z emisariuszem Janem Roehrem,
Apollinem Hofmeisterem i Anicentym Renierem,
przygotowującymi powstanie na Litwie. Po półto-
rarocznym pobycie w więzieniu został skazany na
10 lat sołdatów i 21 stycznia 1848 roku wcielono
go do wojska oraz przetransportowano kibitką do
Orenburga, gdzie znalazł się 26 marca tegoż roku.
Na samym początku służby w pogranicznym bata-
lionie karnym w Korpusie Orenburskim, najpierw
jako szeregowiec, potem podoficer, Zaleski rozpo-
czął trwającą długie lata korespondencję z Różą So-
bańską z Wołynia, wspierającą zesłańców finansowo
i materialnie (m.in. w postaci książek, odzieży etc.).
W tychże listach zawierał on bogate opisy życia
i zwyczajów Kirgizów (zwanych obecnie Kazacha-
mi), Baszkirów, Wotiaków, Czeremisów, Tatarów,
Czuwaszy, Mordwinów, uzupełniając je licznymi
rysunkami, jak Najwyższy szczyt Uralu Południowe-
go - Jamantau i Drzewo święte w stepach kirgiskich
Dżan-guz-Agacz o 10 wiorst od Karabutaku. Duży
4 BCz (6934/1У).
5 Caban (1998: 26).
wpływ na jego rozwój artystyczny miał wybitny
malarz i poeta ukraiński Taras Szewczenko, zapo-
znany podczas ekspedycji geologicznej prowadzo-
nej pod kierownictwem kapitana Aleksieja Bura-
kowa w forcie Raim, skąd udawano się nad Jezioro
Aralskie. Wówczas to Aleksiej Butakow zwrócił się
do dowódcy Korpusu Orenburskiego, generała-
-gubernatora Wasilija Aleksiejewicza Perowskiego,
„z najpokorniejszą prośbą”, by „umiejącego rysować
szeregowca Bronisława Zaleskiego” odkomendero-
wać czasowo „do pomocy szeregowcowi Szewczen-
ce dla wykonania hydrograficznych rysunków brze-
gów Morza Aralskiego”.6 *
W latach 1850-1851, z rozkazu generała Wła-
dymira Afanasiewicza Obruczewa, obydwaj artyści
uczestniczyli w pierwszej ekspedycji karatauskiej,
mającej na celu znalezienie węgla kamiennego dla
statków w zachodnim Kazachstanie na Półwyspie
Mangyszłackim nad Morzem Kaspijskim.' Liczą-
ca około 120 osób ekspedycja rozpoczęła się od
Orenburga do twierdzy Nowopietrowsk, obecnie
zwanej Fort - Szewczenko, i prowadziła tzw. drogą
chiwińską na południowy-wschód, między górski-
mi masywami ciągnącymi się wzdłuż półwyspu Ka-
ratau oraz Aktau Południowy. Trwało to około pięć
miesięcy. Podróż odbywano też statkiem po rzece
Ural. Badania geologiczne były prowadzone przez
specjalistów w hutnictwie i górnictwie z Królestwa
Polskiego na Półwyspie Mangyszłak i płaskowyżu
Ust-Urt. Natomiast Zaleski i Szewczenko wykony-
wali akwarele i rysunki ilustrujące przyrodę kraju,
przedstawiające życie Kirgizów-Kasjaków (Kaza-
chów), widoki twierdz, tamtejsze stepy i góry, fau-
nę i florę. Przyjaciele razem malowali i wspólnie
spędzali czas w kazachskiej jurcie, zwanej kibit-
ką, podczas dłuższych pobytów w dolinie Apasir
i w wąwozie Siun-Kuk. To dzięki Zaleskiemu wy-
bitny malarz ukraiński mógł tworzyć. Jak wiadomo,
otrzymał on bowiem od cara osobliwy dodatek do
kary, czyli zakaz śpiewania, rysowania, pisania. Za
wstawiennictwem i prośbą Zaleskiego otrzymał za
specjalnym zezwoleniem przyrządy do malowania
na użytek ekspedycji.8
Obydwaj wykonali kilkaset rysunków, podej-
mując te same tematy, motywy i ujęcia kompo-
6 Хинкулов (1960: 206).
Wiadomo, że Zaleski uczył dzieci generała-gubernatora
W. A. Obruczewa rysunku i literatury, zob.: Janik (1928: 244).
8 Była to inicjatywa wyłącznie Polaka, bowiem Szewczen-
ko byl zbyt dumny, by iść się „kłaniać” carowi, zob.: Zaleski
(1866); Jędrzejewski (1972: 488, 507).