DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0206
202
Jerzy Malinowski
nych dzieł Władysława Podkowińskiego i Józefa
Pankiewicza w 1891 i 1892 roku radykalnie od-
dzieliły młodych nowatorów od mieszczańskiego
grona „filistrów”. Dramatyczna śmierć Podkowiń-
skiego uczyniła z artysty bohatera - męczennika
„nowej sztuki”.
W Krakowie w 1895 roku, po śmierci Jana Ma-
tejki i Henryka Rodakowskiego, Julian Fałat zreor-
ganizował Szkołę (wkrótce Akademię) Sztuk Pięk-
nych, angażując na stanowiska profesorów głównie
artystów warszawskich lub związanych z Warszawą.
Sam Fałat, choć pochodził spod Lwowa, od 1881
roku mieszkał na stałe w Warszawie. Warszawski-
mi twórcami byli Leon Wyczółkowski i Konstanty
Laszczka, zaś Jan Stanisławski, choć z Kijowa, kil-
ka lat spędził na studiach w Uniwersytecie War-
szawskim i w Klasie Rysunkowej. Po kilkunastu
latach grono to powiększyli kolejni warszawiacy:
Józef Pankiewicz i Xawery Dunikowski. Jedynym
zamieszkałym wcześniej w Krakowie profesorem
był Jacek Malczewski, pochodzący spod Radomia,
któremu obawa przed konsekwencjami polityczny-
mi za sybirskie obrazy nie pozwalała na przyjazdy
do Warszawy. W ten sposób „grupa warszawska”
tworzyła w Krakowie środowisko Młodej Polski,
wliczając w to założenie w 1897 roku Towarzystwa
Artystów Polskich Sztuka przez Jana Stanisławskie-
go i Józefa Chełmońskiego (pochodzącego z War-
szawy i zamieszkałego na Mazowszu). Wspomniani
artyści nigdy nie pokazali swoich prac na wysta-
wach w Petersburgu czy Moskwie.1
Początek XX wieku przyniósł warszawskiemu
środowisku artystycznemu największe osobowe
straty od czasu rozproszenia artystycznego dworu
po śmierci Jana III Sobieskiego, a może i w całej
historii polskich środowisk artystycznych. W po-
szukiwaniu lepszych politycznych i ekonomicznych
warunków do życia i twórczości opuścili wówczas
Warszawę i zamieszkali w Paryżu: Ludwik Mar-
kus (Louis Marcoussis) - wraz z Pablem Picassem,
Georgesem Braque’iem i Juanem Grisem należący
do pierwszej ekipy kubistów, najwybitniejszy obok
Władysława Strzemińskiego polski przedstawiciel
awangardy 1. połowy XX wieku; drugi wybitny
w skali międzynarodowej przedstawiciel kubizmu
Henryk Hayden; znakomity rzeźbiarz Eli Nade-
łman, prekursor kubizmu i Art Deco, najważniej-
szy przedstawiciel neoklasycyzmu w Paryżu około
1910, twórca pierwszej rzeźby abstrakcyjnej (1908);
1 Por. Malinowski (2004).
Mela Muter (Maria Melania z Klingslandów Mu-
termilchowa) i Roman Kramsztyk - znani malarze
z kręgu Ecole de Paris; Eugeniusz Zak, wybitny
przedstawiciel neoklasycyzmu i Art Deco, a także
świetni teoretycy i krytycy sztuki - Mieczysław
Goldberg (Mecislas Golberg) i Waldemar Jerzy Ja-
rociński (Waldemar George). Do Paryża wyjechali
także rzeźbiarze: Bolesław Biegas, Stanisław Kazi-
mierz Ostrowski i Edward Wittig, malarz Gustaw
Gwozdecki i grafik Konstanty BrandeL Paryską
listę po kilkunastu latach uzupełniło jeszcze nazwi-
sko Tamary Łempickiej. Światowej klasy artystów
utraciło Wilno - malarzy-ekspresjonistów Chaima
Soutinea (Sutina) i Lasara Segalla (członka grupy
Dresdner Sezession, twórcę brazylijskiej awangar-
dy) oraz rzeźbiarza-kubistęJacquesaLipschitza (Ja-
kuba Lipszyca). Z Łodzi wyjechali Marceli Słodki
(związany z grupą dadaistów w Zurychu, autor
pierwszego plakatu Cabaret Voltaire), malarze Eco-
le de Paris - Henryk Epstein i Maurice Mendjizky
(Maurycy Mędrzycki).2 Około 1910 roku Paryż,
w którym przebywało ponad 300 artystów, stał się
stolicą polskiej sztuki.
Wśród politycznych emigrantów z Warszawy
znalazł się warszawski artysta Stanisław Stiickgold
(Warszawa 1868 - Paryż 1933) - malarz niegdyś
znany, zapewne jednak nie najwyższej rangi arty-
stycznej, za to wybitna osobowość w międzynaro-
dowym środowisku intelektualnym Monachium
i Paryża.3 Jego twórczość znajduje się u podstaw
awangardy polskiej XX wieku. Pamięć o artyście
zachowała się do dziś na Węgrzech, w Rumunii,
w Niemczech i Szwajcarii, także we Francji. Pocho-
dził z rodziny rabinów, jego ojciec był zamożnym
kupcem i bankierem. Studiował chemię i filozofię
na Politechnice i Uniwersytecie w Zurychu, a na-
stępnie na paryskiej Sorbonie.4 Po studiach odbył
służbę w rosyjskiej armii. Jako chemik doszedł
w kraju do dużego majątku. Wielokrotnie wyjeż-
dżał w celach zawodowych za granicę, pracując
w laboratoriach chemicznych w Berlinie i Dussel-
dorfie. Dłuższy czas mieszkał w Londynie. Jednak
mając 38 lat, w 1905 roku, zapisał się do warszaw-
skiej Szkoły Sztuk Pięknych do klasy rzeźby Xawe-
rego Dunikowskiego. Zaangażowany w wydarzenia
2 Malinowski (2004).
3 Daubler (1921); Salmon (1954); Weiler (1962). O arty-
ście pisała we wspomnieniach jego żona: Steffen (1961).
4 Westheim (1917: 40-41).
Jerzy Malinowski
nych dzieł Władysława Podkowińskiego i Józefa
Pankiewicza w 1891 i 1892 roku radykalnie od-
dzieliły młodych nowatorów od mieszczańskiego
grona „filistrów”. Dramatyczna śmierć Podkowiń-
skiego uczyniła z artysty bohatera - męczennika
„nowej sztuki”.
W Krakowie w 1895 roku, po śmierci Jana Ma-
tejki i Henryka Rodakowskiego, Julian Fałat zreor-
ganizował Szkołę (wkrótce Akademię) Sztuk Pięk-
nych, angażując na stanowiska profesorów głównie
artystów warszawskich lub związanych z Warszawą.
Sam Fałat, choć pochodził spod Lwowa, od 1881
roku mieszkał na stałe w Warszawie. Warszawski-
mi twórcami byli Leon Wyczółkowski i Konstanty
Laszczka, zaś Jan Stanisławski, choć z Kijowa, kil-
ka lat spędził na studiach w Uniwersytecie War-
szawskim i w Klasie Rysunkowej. Po kilkunastu
latach grono to powiększyli kolejni warszawiacy:
Józef Pankiewicz i Xawery Dunikowski. Jedynym
zamieszkałym wcześniej w Krakowie profesorem
był Jacek Malczewski, pochodzący spod Radomia,
któremu obawa przed konsekwencjami polityczny-
mi za sybirskie obrazy nie pozwalała na przyjazdy
do Warszawy. W ten sposób „grupa warszawska”
tworzyła w Krakowie środowisko Młodej Polski,
wliczając w to założenie w 1897 roku Towarzystwa
Artystów Polskich Sztuka przez Jana Stanisławskie-
go i Józefa Chełmońskiego (pochodzącego z War-
szawy i zamieszkałego na Mazowszu). Wspomniani
artyści nigdy nie pokazali swoich prac na wysta-
wach w Petersburgu czy Moskwie.1
Początek XX wieku przyniósł warszawskiemu
środowisku artystycznemu największe osobowe
straty od czasu rozproszenia artystycznego dworu
po śmierci Jana III Sobieskiego, a może i w całej
historii polskich środowisk artystycznych. W po-
szukiwaniu lepszych politycznych i ekonomicznych
warunków do życia i twórczości opuścili wówczas
Warszawę i zamieszkali w Paryżu: Ludwik Mar-
kus (Louis Marcoussis) - wraz z Pablem Picassem,
Georgesem Braque’iem i Juanem Grisem należący
do pierwszej ekipy kubistów, najwybitniejszy obok
Władysława Strzemińskiego polski przedstawiciel
awangardy 1. połowy XX wieku; drugi wybitny
w skali międzynarodowej przedstawiciel kubizmu
Henryk Hayden; znakomity rzeźbiarz Eli Nade-
łman, prekursor kubizmu i Art Deco, najważniej-
szy przedstawiciel neoklasycyzmu w Paryżu około
1910, twórca pierwszej rzeźby abstrakcyjnej (1908);
1 Por. Malinowski (2004).
Mela Muter (Maria Melania z Klingslandów Mu-
termilchowa) i Roman Kramsztyk - znani malarze
z kręgu Ecole de Paris; Eugeniusz Zak, wybitny
przedstawiciel neoklasycyzmu i Art Deco, a także
świetni teoretycy i krytycy sztuki - Mieczysław
Goldberg (Mecislas Golberg) i Waldemar Jerzy Ja-
rociński (Waldemar George). Do Paryża wyjechali
także rzeźbiarze: Bolesław Biegas, Stanisław Kazi-
mierz Ostrowski i Edward Wittig, malarz Gustaw
Gwozdecki i grafik Konstanty BrandeL Paryską
listę po kilkunastu latach uzupełniło jeszcze nazwi-
sko Tamary Łempickiej. Światowej klasy artystów
utraciło Wilno - malarzy-ekspresjonistów Chaima
Soutinea (Sutina) i Lasara Segalla (członka grupy
Dresdner Sezession, twórcę brazylijskiej awangar-
dy) oraz rzeźbiarza-kubistęJacquesaLipschitza (Ja-
kuba Lipszyca). Z Łodzi wyjechali Marceli Słodki
(związany z grupą dadaistów w Zurychu, autor
pierwszego plakatu Cabaret Voltaire), malarze Eco-
le de Paris - Henryk Epstein i Maurice Mendjizky
(Maurycy Mędrzycki).2 Około 1910 roku Paryż,
w którym przebywało ponad 300 artystów, stał się
stolicą polskiej sztuki.
Wśród politycznych emigrantów z Warszawy
znalazł się warszawski artysta Stanisław Stiickgold
(Warszawa 1868 - Paryż 1933) - malarz niegdyś
znany, zapewne jednak nie najwyższej rangi arty-
stycznej, za to wybitna osobowość w międzynaro-
dowym środowisku intelektualnym Monachium
i Paryża.3 Jego twórczość znajduje się u podstaw
awangardy polskiej XX wieku. Pamięć o artyście
zachowała się do dziś na Węgrzech, w Rumunii,
w Niemczech i Szwajcarii, także we Francji. Pocho-
dził z rodziny rabinów, jego ojciec był zamożnym
kupcem i bankierem. Studiował chemię i filozofię
na Politechnice i Uniwersytecie w Zurychu, a na-
stępnie na paryskiej Sorbonie.4 Po studiach odbył
służbę w rosyjskiej armii. Jako chemik doszedł
w kraju do dużego majątku. Wielokrotnie wyjeż-
dżał w celach zawodowych za granicę, pracując
w laboratoriach chemicznych w Berlinie i Dussel-
dorfie. Dłuższy czas mieszkał w Londynie. Jednak
mając 38 lat, w 1905 roku, zapisał się do warszaw-
skiej Szkoły Sztuk Pięknych do klasy rzeźby Xawe-
rego Dunikowskiego. Zaangażowany w wydarzenia
2 Malinowski (2004).
3 Daubler (1921); Salmon (1954); Weiler (1962). O arty-
ście pisała we wspomnieniach jego żona: Steffen (1961).
4 Westheim (1917: 40-41).