DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0260
256
Ewa Ziembińska
mu swoje nazwisko.4 Zimą 1912 roku artystka wraz
z córką wyjechała na stałe do Paryża, gdzie po nie-
spełna dwóch latach od ich wyjazdu dołączył Du-
nikowski. Przez kilka lat próbowali żyć jak rodzina,
do momentu, kiedy w 1920 roku artysta otrzymał
propozycję objęcia katedry rzeźby w krakowskiej
Akademii Sztuk Pięknych i wrócił do Polski. Choć
tylko część życia spędzili razem, związek ich trwał
blisko 60 lat, aż do śmierci rzeźbiarza w 1964 roku.
Sara Lipska jeszcze przed wyjazdem do Paryża
brała udział w różnych wystawach, m.in. obraz Go-
łębie5 pokazywała w warszawskiej Zachęcie w 1912
roku, a rok później na wystawie Towarzystwa Sztu-
ka w Berlinie.6 Jednak to właśnie w stolicy Francji
miała możliwość rozwinąć swój talent i realizować
wiele ciekawych projektów w różnych dziedzinach
sztuki. Krótko po przyjeździe do Paryża rozpoczęła
współpracę z Baletami Rosyjskimi Siergieja Diagi-
lewa, pracowała w zespole Leona Baksta, słynnego
scenografa i kostiumologa. W połowie lat 20. na
Montparnassie, w dzielnicy Paryża, w której miesz-
kała i z którą związała całe paryskie życie, założy-
ła butik z autorskimi projektami. W późniejszych
latach przeniosła go na avenue des Champs-Ely-
sees. Ubierała się u niej m.in. Helena Rubinstein
- „cesarzowa piękna”, jak nazywał ją Jean Cocteau,
francuskie aktorki (m.in. Cecile Sorel) i rosyjskie
arystokratki (m.in. Natalie Paley) oraz Antoine de
Paris (Antoni Cierplikowski), słynny fryzjer i styli-
sta. Swoje rzeźby i obrazy wystawiała na salonach
paryskich, a także na wystawie Sztuki Dekoracyjnej
w 1925 roku i Wielkiej Wystawie Sztuki i Techniki
w 1937 roku w Paryżu (jako artystka francuska).
W dziedzinie projektowania wnętrz i mebli jej
twórczość została wcześnie dostrzeżona. Tworzone
wspólnie z Rene Martinem projekty zostały za-
mieszczone w książce Le style moderne. Contribu-
tion de la France, wydanej w Paryżu w 1925 roku.
Wstęp do niej napisał Henry van de Velde, a znaj-
dują się w niej także projekty takich twórców, jak
Le Corbusier, Robert Delaunay czy Robert Mallet-
-Stevens.
4 Maria Xawera Dunikowska urodziła się 9 października
1908 roku w Brukseli. Na jej akcie urodzenia widnieje podpis
Xawerego Dunikowskiego.
5 Gołębie, pastel, karton, 130 x 200 cm, sygn. po lewej:
„Lipska 1912”, kolekcja Annie Partouche.
6 Wówczas prezesem Towarzystwa był Xawery Dunikow-
ski. Jednymi kobietami prezentującymi swoje prace były Sara
Lipska i Olga Boznańska.
Dwie najsłynniejsze designerskie realizacje Sary
Lipskiej to paryskie apartamenty Antoinea - jego
Maison de verre na 4 rue Saint Didier, ukończony
w 1929 roku i niewiele późniejszy na 1 rue Paul
Doumer. Projekty te, a zwłaszcza szklany dom, były
bardzo nowatorskie, utrzymane w duchu łunkcjo-
nalizmu.7 Jednym z głównych tworzyw, którymi
posługiwała się artystka, było grube, przemysłowe
szkło. Z niego wykonano schody, ścianki działowe,
balustrady i wiele elementów wyposażenia, jak stół,
krzesła czy łóżko (w formie „szklanej trumny”).
O takiej stylistyce z pewnością decydował także
sam Cierplikowski, znany z zamiłowania do nowo-
czesności i ekstrawagancji.8
O kolejnej realizacji artystki - wnętrzu w wiej-
skim domu Natalie Paley, rosyjskiej księżniczki,
aktorki, żony projektanta mody Luciena Lelonga,
z którą Lipska przyjaźniła się, nic nie wiemy, nie
zachowały się żadne fotografie ani projekty. Artyst-
ka stworzyła portret swojej przyjaciółki, w którym
za pomocą łączenia materiałów, drewna i fajansu,
genialnie oddała subtelność linii i delikatność ry-
sów twarzy.9 Znany z fotografii opublikowanych
w piśmie „Art et Decoration” w 1926 roku jest
wystrój biura wydawcy Draeger w podparyskim
Montrouge autorstwa Lipskiej.10 Podobnie jak jej
poprzednie projekty, również to wnętrze utrzyma-
ne było w stylistyce modernizmu i funkcjonalizmu,
z charakterystycznymi dla stylu Lipskiej mozaikami
(w tym przypadku na podłodze) i prostymi mebla-
mi z polerowaną metalową konstrukcją.
Adrienne Górska przybyła do Paryża w 1919
roku wraz z rodzicami, ojcem Borysem Górskim
i matką Malwiną Decler. Ciotka Adrianny, pocho-
dząca z Sankt Petersburga Stefa Jansen, która wraz
z nimi uciekła z Rosji, w Paryżu prowadziła salon,
w którym przyjmowała rosyjską emigrację. Górska
w krótkim czasie po przyjeździe do Francji podjęła
studia w Ecole Speciale dArchitecture na Montpar-
nasse, w pracowni słynnego francuskiego architekta
Roberta Mallet-Stevens. W 1924 roku, jako jedna
z pierwszych kobiet, otrzymała dyplom architekta.
Aranżacja wnętrza paryskiego apartamentu malar-
7 Projekty znamy z zachowanych archiwalnych fotografii
przechowywanych w archiwum Muzeum Rzeźby im. Xawe-
rego Dunikowskiego w Królikarni oraz z dwóch szkiców znaj-
dujących się w kolekcji Musees de Poitiers, zob.: Ziembińska
(2012: 126-135).
8 Torchala, Ziembińska, Szabłowska (2006).
9 Popiersie księżniczki Natalie Paley, ok. 1930, drewno, fa-
jans, 85 x 35 x 35 cm, Musees de Poitiers, nr inw. 986.9.2.
10 Chavance (1926).
Ewa Ziembińska
mu swoje nazwisko.4 Zimą 1912 roku artystka wraz
z córką wyjechała na stałe do Paryża, gdzie po nie-
spełna dwóch latach od ich wyjazdu dołączył Du-
nikowski. Przez kilka lat próbowali żyć jak rodzina,
do momentu, kiedy w 1920 roku artysta otrzymał
propozycję objęcia katedry rzeźby w krakowskiej
Akademii Sztuk Pięknych i wrócił do Polski. Choć
tylko część życia spędzili razem, związek ich trwał
blisko 60 lat, aż do śmierci rzeźbiarza w 1964 roku.
Sara Lipska jeszcze przed wyjazdem do Paryża
brała udział w różnych wystawach, m.in. obraz Go-
łębie5 pokazywała w warszawskiej Zachęcie w 1912
roku, a rok później na wystawie Towarzystwa Sztu-
ka w Berlinie.6 Jednak to właśnie w stolicy Francji
miała możliwość rozwinąć swój talent i realizować
wiele ciekawych projektów w różnych dziedzinach
sztuki. Krótko po przyjeździe do Paryża rozpoczęła
współpracę z Baletami Rosyjskimi Siergieja Diagi-
lewa, pracowała w zespole Leona Baksta, słynnego
scenografa i kostiumologa. W połowie lat 20. na
Montparnassie, w dzielnicy Paryża, w której miesz-
kała i z którą związała całe paryskie życie, założy-
ła butik z autorskimi projektami. W późniejszych
latach przeniosła go na avenue des Champs-Ely-
sees. Ubierała się u niej m.in. Helena Rubinstein
- „cesarzowa piękna”, jak nazywał ją Jean Cocteau,
francuskie aktorki (m.in. Cecile Sorel) i rosyjskie
arystokratki (m.in. Natalie Paley) oraz Antoine de
Paris (Antoni Cierplikowski), słynny fryzjer i styli-
sta. Swoje rzeźby i obrazy wystawiała na salonach
paryskich, a także na wystawie Sztuki Dekoracyjnej
w 1925 roku i Wielkiej Wystawie Sztuki i Techniki
w 1937 roku w Paryżu (jako artystka francuska).
W dziedzinie projektowania wnętrz i mebli jej
twórczość została wcześnie dostrzeżona. Tworzone
wspólnie z Rene Martinem projekty zostały za-
mieszczone w książce Le style moderne. Contribu-
tion de la France, wydanej w Paryżu w 1925 roku.
Wstęp do niej napisał Henry van de Velde, a znaj-
dują się w niej także projekty takich twórców, jak
Le Corbusier, Robert Delaunay czy Robert Mallet-
-Stevens.
4 Maria Xawera Dunikowska urodziła się 9 października
1908 roku w Brukseli. Na jej akcie urodzenia widnieje podpis
Xawerego Dunikowskiego.
5 Gołębie, pastel, karton, 130 x 200 cm, sygn. po lewej:
„Lipska 1912”, kolekcja Annie Partouche.
6 Wówczas prezesem Towarzystwa był Xawery Dunikow-
ski. Jednymi kobietami prezentującymi swoje prace były Sara
Lipska i Olga Boznańska.
Dwie najsłynniejsze designerskie realizacje Sary
Lipskiej to paryskie apartamenty Antoinea - jego
Maison de verre na 4 rue Saint Didier, ukończony
w 1929 roku i niewiele późniejszy na 1 rue Paul
Doumer. Projekty te, a zwłaszcza szklany dom, były
bardzo nowatorskie, utrzymane w duchu łunkcjo-
nalizmu.7 Jednym z głównych tworzyw, którymi
posługiwała się artystka, było grube, przemysłowe
szkło. Z niego wykonano schody, ścianki działowe,
balustrady i wiele elementów wyposażenia, jak stół,
krzesła czy łóżko (w formie „szklanej trumny”).
O takiej stylistyce z pewnością decydował także
sam Cierplikowski, znany z zamiłowania do nowo-
czesności i ekstrawagancji.8
O kolejnej realizacji artystki - wnętrzu w wiej-
skim domu Natalie Paley, rosyjskiej księżniczki,
aktorki, żony projektanta mody Luciena Lelonga,
z którą Lipska przyjaźniła się, nic nie wiemy, nie
zachowały się żadne fotografie ani projekty. Artyst-
ka stworzyła portret swojej przyjaciółki, w którym
za pomocą łączenia materiałów, drewna i fajansu,
genialnie oddała subtelność linii i delikatność ry-
sów twarzy.9 Znany z fotografii opublikowanych
w piśmie „Art et Decoration” w 1926 roku jest
wystrój biura wydawcy Draeger w podparyskim
Montrouge autorstwa Lipskiej.10 Podobnie jak jej
poprzednie projekty, również to wnętrze utrzyma-
ne było w stylistyce modernizmu i funkcjonalizmu,
z charakterystycznymi dla stylu Lipskiej mozaikami
(w tym przypadku na podłodze) i prostymi mebla-
mi z polerowaną metalową konstrukcją.
Adrienne Górska przybyła do Paryża w 1919
roku wraz z rodzicami, ojcem Borysem Górskim
i matką Malwiną Decler. Ciotka Adrianny, pocho-
dząca z Sankt Petersburga Stefa Jansen, która wraz
z nimi uciekła z Rosji, w Paryżu prowadziła salon,
w którym przyjmowała rosyjską emigrację. Górska
w krótkim czasie po przyjeździe do Francji podjęła
studia w Ecole Speciale dArchitecture na Montpar-
nasse, w pracowni słynnego francuskiego architekta
Roberta Mallet-Stevens. W 1924 roku, jako jedna
z pierwszych kobiet, otrzymała dyplom architekta.
Aranżacja wnętrza paryskiego apartamentu malar-
7 Projekty znamy z zachowanych archiwalnych fotografii
przechowywanych w archiwum Muzeum Rzeźby im. Xawe-
rego Dunikowskiego w Królikarni oraz z dwóch szkiców znaj-
dujących się w kolekcji Musees de Poitiers, zob.: Ziembińska
(2012: 126-135).
8 Torchala, Ziembińska, Szabłowska (2006).
9 Popiersie księżniczki Natalie Paley, ok. 1930, drewno, fa-
jans, 85 x 35 x 35 cm, Musees de Poitiers, nr inw. 986.9.2.
10 Chavance (1926).