DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.55687#0298
294
Ewa Skotniczna
Monachium stanowiło drugi etap w edukacji
artystycznej Pruszkowskiego po wcześniejszym,
kilkuletnim pobycie artysty w Paryżu? W roku
1868 przeniósł się do stolicy Bawarii, aby rozpo-
cząć studia w tamtejszej Akademii. Podobnie jak
wielu innych malarzy polskich, w latach 1869-
1872 studiował u Hermana Anschiitza, Alexandra
Strahiibera i Alexandra Wagnera. Wśród swych na-
uczycieli cieszył się wielkim uznaniem. Jak podkre-
ślała ówczesna polska krytyka, zdająca relacje z po-
stępów artystów polskich w szkole monachijskiej,
ściany szkoły rysunku obwieszone były pracami
wielu Polaków, wystawianych jako wzorowe, w tym
Witolda Pruszkowskiego.3 4 5 6 Studia w klasie Wagnera
ukończył ze srebrnym medalem? zaś w 1869 roku
został członkiem nadzwyczajnym Kunstvereinu?
Sam Pruszkowski bardzo pochlebnie wspominał
Akademię w Monachium: „(...) ważną zaletą szko-
ły monachijskiej była wolność, zupełny brak pe-
dantyzmu, o ile można brak przepisów, formułek.
Profesorowie żyli z uczniami na stopie niemal ko-
leżeńskiej. Mała to na pozór rzecz, a jednak ważna.
Duch artystyczny nie da się krępować regułami,
formułami, potrzebuje swobody”.7 8 W 1872 roku
Pruszkowski udał się do Krakowa, aby po czterech
latach studiów w Monachium kontynuować na-
ukę w pracowni Jana Matejki. W roku 1881 nabył
w malowniczo położonym wśród skał podkrakow-
skim Mnikowie dwór, przy którym stworzył sobie
pracownię? To właśnie tam, po latach doświadczeń
zagranicznych, oddał się kontemplowaniu rodzimej
przyrody oraz malarstwu.
O wpływie monachijskiej edukacji na twórczość
Witolda Pruszkowskiego świadczą dwa mało znane
malowidła artysty, należące do tematyki krajobra-
zowej, zatytułowane Świt (ił. 1) i Zmierzch (ił. 2).
Płótna, należące do kolekcji Muzeum Narodowe-
go w Krakowie, tworzą dopełniające się formalnie
i treściowo рагтеих. Niniejsze obrazy, czerpiąc in-
spirację z osiągnięć szkoły monachijskiej, stanowią
3 Majerska (1935: 5).
4 Stępień, Liczbińska (1994: 143).
5 Stępień, Liczbińska (1994: 59).
6 Stępień, Liczbińska (1994: 87).
7 Witold Pruszkowski (1992: 38).
8 Istnieją tu pewne nieścisłości w datach i faktach z życia
Pruszkowskiego, gdyż L. Grajewski podaje jako datę ślubu
z E. Górską rok 1880, zaś datę przeprowadzki do Mnikowa
ustala na rok 1881, co by się zgadzało z czasem i miejscem
powstania Świtu. Natomiast według katalogu wystawy mono-
graficznej Pruszkowskiego, artysta wziął ślub w roku 1878, zaś
do Mnikowa wyjechał w 1882.
jednocześnie indywidualny wkład artysty w rozwój
malarstwa pejzażowego ostatniej ćwierci XIX wie-
ku w Polsce. Kwestią nastręczającą niemało trud-
ności jest odtworzenie historii obrazów. Nie zacho-
wały się bowiem żadne dokumenty, czy wzmianki
w korespondencji Pruszkowskiego dotyczące tych
prac.9 Jak wynika z oględzin samych dzieł, zarów-
no Sivit, jak i Zmierzch są sygnowane na odwro-
ciu, natomiast jedynie pierwszy obraz zaopatrzony
został w datę oraz miejsce powstania: „Mników
1881”. Większym problemem jest określenie czasu
powstania obrazu Zmierzch. W literaturze przyjęło
się jego datowanie na 1881, a więc rok powstania
Świtu. Dzieła te wystawiono w krakowskim Towa-
rzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w 1882 roku,
a następnie w ramach ekspozycji organizowanych
w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta
w roku 1884 oraz 1897.10 * * W 1916 przekazane zo-
stały w darze Muzeum Narodowemu w Krakowie
przez krakowskiego kolekcjonera Eustachego Jaxę-
-Chronowskiego.11
Świt i Zmierzch to dwa samodzielne obrazy,
które zestawione ze sobą tworzą rodzaj dyptyku,
co potwierdzają identyczne wymiary płócien (155 x
63 cm). Malowidła są w kształcie stojącego prosto-
kąta i wykonane zostały techniką olejną na płótnie.
Świt ukazuje wschód słońca nad fragmentarycz-
nie wykadrowanym motywem lasu i tafli wody na
pierwszym planie. Centrum kompozycji stanowi
gąszcz zarośli i drzew, zasłaniających zupełnie ho-
ryzont, przez który tylko w górnych partiach sączy
się światło łuny wschodzącego słońca. W lewym
dolnym rogu płótna, przy brzegu, przycumowana
została łódź. Nad wodą, w dolnej części kompo-
zycji unoszą się delikatnie zasugerowane sylwetki
ptaków.
Drugi z obrazów - Zmierzch, przedstawia frag-
ment parku lub ogrodu w porze zmierzchu. Na
pierwszym planie, po lewej stronie, na ścieżce, ob-
rócona plecami do widza umieszczona została po-
stać młodej kobiety. Ubrana w długą, białą suknię,
z narzuconą, czarną chustą, zdaje się być pogrążo-
na w swoich myślach. Tuż za nią po pagórkowato
ukształtowanym terenie biegnie proste, drewniane
9 Niestety nie zachował się pamiętnik pisany przez Prusz-
kowskiego, który prawdopodobnie zaginął podczas jego po-
dróży do Budapesztu. Również przeprowadzona przeze mnie
analiza zachowanej korespondencji artysty nie wykazała ist-
nienia żadnych wzmianek na ten temat.
10 Witold Pruszkowski (1992: 79).
11 Blak, Małkiewicz, Wojtałowa (2001: 269).
Ewa Skotniczna
Monachium stanowiło drugi etap w edukacji
artystycznej Pruszkowskiego po wcześniejszym,
kilkuletnim pobycie artysty w Paryżu? W roku
1868 przeniósł się do stolicy Bawarii, aby rozpo-
cząć studia w tamtejszej Akademii. Podobnie jak
wielu innych malarzy polskich, w latach 1869-
1872 studiował u Hermana Anschiitza, Alexandra
Strahiibera i Alexandra Wagnera. Wśród swych na-
uczycieli cieszył się wielkim uznaniem. Jak podkre-
ślała ówczesna polska krytyka, zdająca relacje z po-
stępów artystów polskich w szkole monachijskiej,
ściany szkoły rysunku obwieszone były pracami
wielu Polaków, wystawianych jako wzorowe, w tym
Witolda Pruszkowskiego.3 4 5 6 Studia w klasie Wagnera
ukończył ze srebrnym medalem? zaś w 1869 roku
został członkiem nadzwyczajnym Kunstvereinu?
Sam Pruszkowski bardzo pochlebnie wspominał
Akademię w Monachium: „(...) ważną zaletą szko-
ły monachijskiej była wolność, zupełny brak pe-
dantyzmu, o ile można brak przepisów, formułek.
Profesorowie żyli z uczniami na stopie niemal ko-
leżeńskiej. Mała to na pozór rzecz, a jednak ważna.
Duch artystyczny nie da się krępować regułami,
formułami, potrzebuje swobody”.7 8 W 1872 roku
Pruszkowski udał się do Krakowa, aby po czterech
latach studiów w Monachium kontynuować na-
ukę w pracowni Jana Matejki. W roku 1881 nabył
w malowniczo położonym wśród skał podkrakow-
skim Mnikowie dwór, przy którym stworzył sobie
pracownię? To właśnie tam, po latach doświadczeń
zagranicznych, oddał się kontemplowaniu rodzimej
przyrody oraz malarstwu.
O wpływie monachijskiej edukacji na twórczość
Witolda Pruszkowskiego świadczą dwa mało znane
malowidła artysty, należące do tematyki krajobra-
zowej, zatytułowane Świt (ił. 1) i Zmierzch (ił. 2).
Płótna, należące do kolekcji Muzeum Narodowe-
go w Krakowie, tworzą dopełniające się formalnie
i treściowo рагтеих. Niniejsze obrazy, czerpiąc in-
spirację z osiągnięć szkoły monachijskiej, stanowią
3 Majerska (1935: 5).
4 Stępień, Liczbińska (1994: 143).
5 Stępień, Liczbińska (1994: 59).
6 Stępień, Liczbińska (1994: 87).
7 Witold Pruszkowski (1992: 38).
8 Istnieją tu pewne nieścisłości w datach i faktach z życia
Pruszkowskiego, gdyż L. Grajewski podaje jako datę ślubu
z E. Górską rok 1880, zaś datę przeprowadzki do Mnikowa
ustala na rok 1881, co by się zgadzało z czasem i miejscem
powstania Świtu. Natomiast według katalogu wystawy mono-
graficznej Pruszkowskiego, artysta wziął ślub w roku 1878, zaś
do Mnikowa wyjechał w 1882.
jednocześnie indywidualny wkład artysty w rozwój
malarstwa pejzażowego ostatniej ćwierci XIX wie-
ku w Polsce. Kwestią nastręczającą niemało trud-
ności jest odtworzenie historii obrazów. Nie zacho-
wały się bowiem żadne dokumenty, czy wzmianki
w korespondencji Pruszkowskiego dotyczące tych
prac.9 Jak wynika z oględzin samych dzieł, zarów-
no Sivit, jak i Zmierzch są sygnowane na odwro-
ciu, natomiast jedynie pierwszy obraz zaopatrzony
został w datę oraz miejsce powstania: „Mników
1881”. Większym problemem jest określenie czasu
powstania obrazu Zmierzch. W literaturze przyjęło
się jego datowanie na 1881, a więc rok powstania
Świtu. Dzieła te wystawiono w krakowskim Towa-
rzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w 1882 roku,
a następnie w ramach ekspozycji organizowanych
w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta
w roku 1884 oraz 1897.10 * * W 1916 przekazane zo-
stały w darze Muzeum Narodowemu w Krakowie
przez krakowskiego kolekcjonera Eustachego Jaxę-
-Chronowskiego.11
Świt i Zmierzch to dwa samodzielne obrazy,
które zestawione ze sobą tworzą rodzaj dyptyku,
co potwierdzają identyczne wymiary płócien (155 x
63 cm). Malowidła są w kształcie stojącego prosto-
kąta i wykonane zostały techniką olejną na płótnie.
Świt ukazuje wschód słońca nad fragmentarycz-
nie wykadrowanym motywem lasu i tafli wody na
pierwszym planie. Centrum kompozycji stanowi
gąszcz zarośli i drzew, zasłaniających zupełnie ho-
ryzont, przez który tylko w górnych partiach sączy
się światło łuny wschodzącego słońca. W lewym
dolnym rogu płótna, przy brzegu, przycumowana
została łódź. Nad wodą, w dolnej części kompo-
zycji unoszą się delikatnie zasugerowane sylwetki
ptaków.
Drugi z obrazów - Zmierzch, przedstawia frag-
ment parku lub ogrodu w porze zmierzchu. Na
pierwszym planie, po lewej stronie, na ścieżce, ob-
rócona plecami do widza umieszczona została po-
stać młodej kobiety. Ubrana w długą, białą suknię,
z narzuconą, czarną chustą, zdaje się być pogrążo-
na w swoich myślach. Tuż za nią po pagórkowato
ukształtowanym terenie biegnie proste, drewniane
9 Niestety nie zachował się pamiętnik pisany przez Prusz-
kowskiego, który prawdopodobnie zaginął podczas jego po-
dróży do Budapesztu. Również przeprowadzona przeze mnie
analiza zachowanej korespondencji artysty nie wykazała ist-
nienia żadnych wzmianek na ten temat.
10 Witold Pruszkowski (1992: 79).
11 Blak, Małkiewicz, Wojtałowa (2001: 269).