DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45642#0042
38
Witold Dobrowolski
pozostające pod opieką matki, i osoby z nizin spo-
łecznych, do których z pewnością należy pasterz
z Zagadki. Po drugie, że w tym procesie kształce-
nia ważną rolę, ze względu na kobiecą wrażliwość
na piękno (dziewczyna z sielanki Zagadka góruje
nad ukochanym elegancją i kulturą.'), odgrywają
kobiety - matki, narzeczone, żony. Wydaje się, że
to przeświadczenie bazowało na klimacie domu ro-
dzinnego z czasów dzieciństwa i tradycyjnej w nim
roli matki artysty.
„Sielanki”, będące tematem podstawowym
naszych rozważań, były malowane od momen-
tu zamieszkania w Rzymie i w zasadzie do końca
pracowitego życia malarza. Są one zwartym i jed-
norodnym zespołem dzieł, treściowo i formalnie
przeciwstawianych dziełom o tematyce rzymskiej,
związanym, jak sądził artysta, z czasami dekadencji
etycznej i artystycznej. Jako takie - mają one istotne
znaczenie dla zrozumienia i oceny całej jego arty-
stycznej twórczości. Te harmonijne i pogodne sce-
ny bazują, naszym zdaniem, na stylowym pojęciu
„klasycznego greckiego piękna” swego czasu zdefi-
niowanego przez Winckelmanna i w zasadzie ro-
zumianego po winckelmannowsku po koniec XIX
wieku111. Skupiwszy się na sielankach, mających
ilustrować niezmienne zasady estetyczne klasycz-
nego greckiego piękna, zauważyliśmy, że obecność
w nich ceramiki malowanej dowodziła związku
z okresem klasycznym (V-IV wiek p.n.e.) i zawęża-
ła teren przedstawionych akcji do Italii przedrzym-
skiej, konkretnie - do czasów poprzedzających
powstanie Cesarstwa Rzymskiego. W dotarciu do
zasad i ocen estetycznych związanych ze sztuką an-
tyczną, którymi kierował się nasz artysta, pomocny-
mi okazały się poglądy i definicje Winckelmanna,
które aczkolwiek sformułowane na początku dru-
giej połowy XVIII wieku, zachowały aktualność
w akademickiej praxis po końcowe dekady XIX
stulecia i prace Szkoły Wiedeńskiej. Zasadniczą ce-
chą piękna propagowanego przez Siemiradzkiego
była jego funkcja wychowawcza, a zatem związek
z niezmiennymi zasadami moralnymi. Skupiwszy
się na przedstawieniach greckich i stylowo oraz
ideowo od nich zależnych, a powiązanych silnie
z Italią (południowo-italskich, kampańskich, etru-
skich, latyńskich), wyłączyliśmy z naszego rozumo-
111 Pottier (1896: 52-53: Un cratere de la decadence est aussi
different ąuun cratere archaiąue du type adopte au siecle de Pe-
ricles-, 55: On arrwe ainsi, pour cet age (la periode de Pericles)
qui est leplus important de tous dans l’histoire de Part).
wania sceny o zdawałoby się zbliżonym nastroju,
ale odnoszące się do czasów cesarstwa rzymskiego
i zawierających odmienne przesłanie (Odsłonię-
cie pomnikaM Niebezpieczna naukau\ Wazon czy
kobietanf Za rzymskie uznaliśmy przy tym na-
stępujące cechy ikonograficzne: obecność postaci
o cechach realistycznych bazujących na rzymskich
portretach, obecność sług lub niewolników egzo-
tycznego pochodzenia i scen związanych z religia-
mi pochodzenia wschodniego, bogactwo dekora-
cji rzeźbiarskiej, obecność waz i sprzętów z brązu
czy srebra. Za cechy greckie (południowo-italskie,
etruskie, rzymskie wczesno-republikańskie) przyję-
liśmy: obecność waz malowanych (w Sjeście patry-
cjuszan5 obecność attyckiego rytonu nie jest wy-
znacznikiem chronologii, a przykładem późniejszej
konsumpcji kultury), napisów greckich (Mały Ar-
gonauta, Malarz wazonóuj, świątyń doryckich, de-
koracji architektonicznej malowanej lub z ubogich
materiałów, to jest z terrakoty lub tufu, skromność
domostw i dekoracji rzeźbiarskiej (hermy). Marmu-
rowe posagi, ze względu na popularność w kulturze
rzymskich kopii słynnych rzeźb greckich z okresu
klasycznego, mogą występować zarówno w scenach
greckich, jak i rzymskich. W Grecji miałyby one
znaczenie religijne lub symboliczne (Amor i Psy-
che), w Rzymie - dekoracyjne, kolekcjonerskie,
propagandowe. Pojawiające się parokrotnie w sie-
lankach dekoracyjne fontanny w kształcie marmu-
rowych rytonów są typowym produktem artystów
greckich działających na terenie Rzymu późno-
-republikańskiego i wczesno-cesarskiego, a zatem
chronologicznie wychodzą już poza ramy winkel-
mannowskiego stylu pięknego, jednak z powodu
ich neoklasycznego stylowego charakteru znalazły
one uznanie tak u Winckelmanna, jak i Siemiradz-
kiego. W tych ostatnich są one przejawem zhelleni-
zowania rzymskiej kultury okresu cesarstwa.
W Sądzie Parysa - Triumfie Wenus przeciwsta-
wiają się sobie dwa światy - grecki i rzymski (il. 21).
Świat, w którym adoracja piękna jest naturalnym
instynktem lub głęboko zakorzenionym nawykiem,
112 Lewandowski (1911: pl. na s. 16). Zdaniem prof. Jerze-
go Miziołka (2016: 44) w obrazie tym Praksyteles odsłania na
Knidos swoje arcydzieło. Wpływ rzymskich portretów reali-
stycznych na przedstawienie starca, krótkie włosy patrycjusza,
który mu towarzyszy, bogactwo marmurów, wreszcie odwró-
cony kontrapost i ręka na piersiach rzekomej Knidyjki w spo-
sób oczywisty łączą treść obrazu z Rzymem i kulturą rzymską.
113 Lewandowski (1911: 18).
114 Карпова (2008: il. na s. 148).
115 Miziołek (2016: 43, il. 45).
Witold Dobrowolski
pozostające pod opieką matki, i osoby z nizin spo-
łecznych, do których z pewnością należy pasterz
z Zagadki. Po drugie, że w tym procesie kształce-
nia ważną rolę, ze względu na kobiecą wrażliwość
na piękno (dziewczyna z sielanki Zagadka góruje
nad ukochanym elegancją i kulturą.'), odgrywają
kobiety - matki, narzeczone, żony. Wydaje się, że
to przeświadczenie bazowało na klimacie domu ro-
dzinnego z czasów dzieciństwa i tradycyjnej w nim
roli matki artysty.
„Sielanki”, będące tematem podstawowym
naszych rozważań, były malowane od momen-
tu zamieszkania w Rzymie i w zasadzie do końca
pracowitego życia malarza. Są one zwartym i jed-
norodnym zespołem dzieł, treściowo i formalnie
przeciwstawianych dziełom o tematyce rzymskiej,
związanym, jak sądził artysta, z czasami dekadencji
etycznej i artystycznej. Jako takie - mają one istotne
znaczenie dla zrozumienia i oceny całej jego arty-
stycznej twórczości. Te harmonijne i pogodne sce-
ny bazują, naszym zdaniem, na stylowym pojęciu
„klasycznego greckiego piękna” swego czasu zdefi-
niowanego przez Winckelmanna i w zasadzie ro-
zumianego po winckelmannowsku po koniec XIX
wieku111. Skupiwszy się na sielankach, mających
ilustrować niezmienne zasady estetyczne klasycz-
nego greckiego piękna, zauważyliśmy, że obecność
w nich ceramiki malowanej dowodziła związku
z okresem klasycznym (V-IV wiek p.n.e.) i zawęża-
ła teren przedstawionych akcji do Italii przedrzym-
skiej, konkretnie - do czasów poprzedzających
powstanie Cesarstwa Rzymskiego. W dotarciu do
zasad i ocen estetycznych związanych ze sztuką an-
tyczną, którymi kierował się nasz artysta, pomocny-
mi okazały się poglądy i definicje Winckelmanna,
które aczkolwiek sformułowane na początku dru-
giej połowy XVIII wieku, zachowały aktualność
w akademickiej praxis po końcowe dekady XIX
stulecia i prace Szkoły Wiedeńskiej. Zasadniczą ce-
chą piękna propagowanego przez Siemiradzkiego
była jego funkcja wychowawcza, a zatem związek
z niezmiennymi zasadami moralnymi. Skupiwszy
się na przedstawieniach greckich i stylowo oraz
ideowo od nich zależnych, a powiązanych silnie
z Italią (południowo-italskich, kampańskich, etru-
skich, latyńskich), wyłączyliśmy z naszego rozumo-
111 Pottier (1896: 52-53: Un cratere de la decadence est aussi
different ąuun cratere archaiąue du type adopte au siecle de Pe-
ricles-, 55: On arrwe ainsi, pour cet age (la periode de Pericles)
qui est leplus important de tous dans l’histoire de Part).
wania sceny o zdawałoby się zbliżonym nastroju,
ale odnoszące się do czasów cesarstwa rzymskiego
i zawierających odmienne przesłanie (Odsłonię-
cie pomnikaM Niebezpieczna naukau\ Wazon czy
kobietanf Za rzymskie uznaliśmy przy tym na-
stępujące cechy ikonograficzne: obecność postaci
o cechach realistycznych bazujących na rzymskich
portretach, obecność sług lub niewolników egzo-
tycznego pochodzenia i scen związanych z religia-
mi pochodzenia wschodniego, bogactwo dekora-
cji rzeźbiarskiej, obecność waz i sprzętów z brązu
czy srebra. Za cechy greckie (południowo-italskie,
etruskie, rzymskie wczesno-republikańskie) przyję-
liśmy: obecność waz malowanych (w Sjeście patry-
cjuszan5 obecność attyckiego rytonu nie jest wy-
znacznikiem chronologii, a przykładem późniejszej
konsumpcji kultury), napisów greckich (Mały Ar-
gonauta, Malarz wazonóuj, świątyń doryckich, de-
koracji architektonicznej malowanej lub z ubogich
materiałów, to jest z terrakoty lub tufu, skromność
domostw i dekoracji rzeźbiarskiej (hermy). Marmu-
rowe posagi, ze względu na popularność w kulturze
rzymskich kopii słynnych rzeźb greckich z okresu
klasycznego, mogą występować zarówno w scenach
greckich, jak i rzymskich. W Grecji miałyby one
znaczenie religijne lub symboliczne (Amor i Psy-
che), w Rzymie - dekoracyjne, kolekcjonerskie,
propagandowe. Pojawiające się parokrotnie w sie-
lankach dekoracyjne fontanny w kształcie marmu-
rowych rytonów są typowym produktem artystów
greckich działających na terenie Rzymu późno-
-republikańskiego i wczesno-cesarskiego, a zatem
chronologicznie wychodzą już poza ramy winkel-
mannowskiego stylu pięknego, jednak z powodu
ich neoklasycznego stylowego charakteru znalazły
one uznanie tak u Winckelmanna, jak i Siemiradz-
kiego. W tych ostatnich są one przejawem zhelleni-
zowania rzymskiej kultury okresu cesarstwa.
W Sądzie Parysa - Triumfie Wenus przeciwsta-
wiają się sobie dwa światy - grecki i rzymski (il. 21).
Świat, w którym adoracja piękna jest naturalnym
instynktem lub głęboko zakorzenionym nawykiem,
112 Lewandowski (1911: pl. na s. 16). Zdaniem prof. Jerze-
go Miziołka (2016: 44) w obrazie tym Praksyteles odsłania na
Knidos swoje arcydzieło. Wpływ rzymskich portretów reali-
stycznych na przedstawienie starca, krótkie włosy patrycjusza,
który mu towarzyszy, bogactwo marmurów, wreszcie odwró-
cony kontrapost i ręka na piersiach rzekomej Knidyjki w spo-
sób oczywisty łączą treść obrazu z Rzymem i kulturą rzymską.
113 Lewandowski (1911: 18).
114 Карпова (2008: il. na s. 148).
115 Miziołek (2016: 43, il. 45).