DOI article:
Koziara-Ochęduszko, Natalia: Konstantyn Villani - "malarz podły" w służbie biskupa Ignacego Massalskiego
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0131
Natalia Koziara-Ochęduszko
Zamek Królewski na Wawelu
STUDIA WAWELIANA XX/XXI
2019-2020
Konstantyn Villani — „malarz podły”
w służbie biskupa Ignacego Massalskiego
W dotychczasowych badaniach nad przekształceniami katedry wileńskiej w du-
chu klasycystycznym, dokonanymi pod koniec XVIII wieku z inicjatywy biskupa
Ignacego Massalskiego, badacze skupiali swoją uwagę na kwestiach architekto-
nicznych, w tym głównie na przebudowie świątyni dokonanej według projektów
Wawrzyńca Gucewicza w latach 1777-18011. Dotkliwy jest brak opracowań anali-
zujących jej wystrój malarski, który w znacznej mierze powstał pod koniec XVIII
stulecia, również z inicjatywy i fundacji biskupa Massalskiego. Malowidła zdobią-
ce wileńską farę nigdy nie były przedmiotem badań. Obrazy Franciszka Smugle-
wicza są jedynie wspominane w nielicznych monograficznych pracach na temat
artysty2, a dzieła Konstantyna Villaniego niemal całkowicie pomijane przez hi-
storyków sztuki. Nielicznych informacji na ich temat dostarczają publikacje XIX-
- wieczne i przewodniki po Wilnie3, jednak są to głównie wyliczenia tytułów dzieł
z podaniem ich usytuowania w przestrzeni kościoła.
Istotną luką w badaniach jest także brak opracowań analizujących całościo-
wo proces xvm-wiecznego przekształcenia wnętrza wileńskiej świątyni. W tym
kontekście na uwagę zasługuje program ikonograficzny nawy głównej, które-
go wykonanie biskup wileński zlecił jednemu z najbardziej cenionych polskich
malarzy, Franciszkowi Smuglewiczowi, oraz włoskiemu artyście Konstantynowi
Villaniemu. O ile zatrudnienie królewskiego stypendysty Smuglewieża, jednego
z najwybitniejszych twórców w ówczesnej Rzeczypospolitej, jest dość oczywiste,
o tyle można zadać pytanie, z jakich pobudek zaangażowano w Wilnie bliżej
nieznanego Włocha.
Według Edwarda Rastawieckiego Villani przyjechał do Polski za namową Wale-
riana Strój no wskiego, który podróżując po Włoszech, zwrócił uwagę na malarza4.
Niemniej, jak wynika ze sporządzonego przez Zygmunta Batowskiego odpisu Ma-
łego panieńskiego dzienniczka Walerii Strojnowskiej, której nauczycielem rysunku
miał być właśnie Yillani, artysta przebywał trzy lata w pałacu w Horochowie, skąd
1 Wiadomość o życiu Wawrzyńca Gucewicza professora architektury cywilney i militarney w uniwersytecie wi-
leńskim, „Dziennik Wileński”, 1816, t. 4, nr 22, s. 274-280; [K. Podczaszyński], Żywot Wawrzyńca Gucewicza,
architekta i professora architektury w szkole główney litewskiey [w:] Posiedzenie publiczne Cesarskiego Uni-
wersytetu Wileńskiego w rocznicę koronacyi Nayiaśnieyszego Cesarza Wszech Rossyy Alexandra II odbyte dnia
15 września 1823 roku, Wilno 1823, s. 25; Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu
St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wilno 1937; W. Tatarkiewicz, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku:
architektura, rzeźba, Warszawa 1966; V. Drema, Nieznane materiały do działalności Wawrzyńca Gucewicza,
Piotra Rossi, Tomasza Righi oraz Karola i Kazimierza Jelskich, „Biuletyn Historii Sztuki”, 28, 1966, nr 3-4,
s. 365-373; S. Lorentz, A. Rottermund, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984; E. Budreika, Działalność archi-
tektoniczna Wawrzyńca Gucewicza. Wybrane zagadnienia, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historiae
Artium”, 5,1991, s. 171-193; T. Kasabuła, Ignacy Massalski biskup wileński, Lublin 1998, s. 251-268.
2 Zob. m.in. W. Gerson, Franciszek Smuglewicz, „Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny”, 1881, nr 18/19,
s. 241-245; V Drema, Pranciśkus Smuglerićius, Vilnius 1973; K. Załęski, Franciszek Smuglewicz [w:] W kręgu
wileńskiego klasycyzmu [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000, s. 559-561.
3 W. Zahorski Katedra wileńska, Wilno 1904, s. 104-128; A. Kirkor, Przechadzki po Wilnie i jego okolicach,
Wilno 1856, s. 18-19; J. Remer, Wilno, Poznań 1934, s. 141-154.
4 E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywają-
cych, t. 3, Warszawa 1857, s. 8.
Natalia Koziara-Ochęduszko Konstantyn ViIlani - „malarz podły” 1 2 5
Zamek Królewski na Wawelu
STUDIA WAWELIANA XX/XXI
2019-2020
Konstantyn Villani — „malarz podły”
w służbie biskupa Ignacego Massalskiego
W dotychczasowych badaniach nad przekształceniami katedry wileńskiej w du-
chu klasycystycznym, dokonanymi pod koniec XVIII wieku z inicjatywy biskupa
Ignacego Massalskiego, badacze skupiali swoją uwagę na kwestiach architekto-
nicznych, w tym głównie na przebudowie świątyni dokonanej według projektów
Wawrzyńca Gucewicza w latach 1777-18011. Dotkliwy jest brak opracowań anali-
zujących jej wystrój malarski, który w znacznej mierze powstał pod koniec XVIII
stulecia, również z inicjatywy i fundacji biskupa Massalskiego. Malowidła zdobią-
ce wileńską farę nigdy nie były przedmiotem badań. Obrazy Franciszka Smugle-
wicza są jedynie wspominane w nielicznych monograficznych pracach na temat
artysty2, a dzieła Konstantyna Villaniego niemal całkowicie pomijane przez hi-
storyków sztuki. Nielicznych informacji na ich temat dostarczają publikacje XIX-
- wieczne i przewodniki po Wilnie3, jednak są to głównie wyliczenia tytułów dzieł
z podaniem ich usytuowania w przestrzeni kościoła.
Istotną luką w badaniach jest także brak opracowań analizujących całościo-
wo proces xvm-wiecznego przekształcenia wnętrza wileńskiej świątyni. W tym
kontekście na uwagę zasługuje program ikonograficzny nawy głównej, które-
go wykonanie biskup wileński zlecił jednemu z najbardziej cenionych polskich
malarzy, Franciszkowi Smuglewiczowi, oraz włoskiemu artyście Konstantynowi
Villaniemu. O ile zatrudnienie królewskiego stypendysty Smuglewieża, jednego
z najwybitniejszych twórców w ówczesnej Rzeczypospolitej, jest dość oczywiste,
o tyle można zadać pytanie, z jakich pobudek zaangażowano w Wilnie bliżej
nieznanego Włocha.
Według Edwarda Rastawieckiego Villani przyjechał do Polski za namową Wale-
riana Strój no wskiego, który podróżując po Włoszech, zwrócił uwagę na malarza4.
Niemniej, jak wynika ze sporządzonego przez Zygmunta Batowskiego odpisu Ma-
łego panieńskiego dzienniczka Walerii Strojnowskiej, której nauczycielem rysunku
miał być właśnie Yillani, artysta przebywał trzy lata w pałacu w Horochowie, skąd
1 Wiadomość o życiu Wawrzyńca Gucewicza professora architektury cywilney i militarney w uniwersytecie wi-
leńskim, „Dziennik Wileński”, 1816, t. 4, nr 22, s. 274-280; [K. Podczaszyński], Żywot Wawrzyńca Gucewicza,
architekta i professora architektury w szkole główney litewskiey [w:] Posiedzenie publiczne Cesarskiego Uni-
wersytetu Wileńskiego w rocznicę koronacyi Nayiaśnieyszego Cesarza Wszech Rossyy Alexandra II odbyte dnia
15 września 1823 roku, Wilno 1823, s. 25; Wilno. Przewodnik krajoznawczy Juljusza Kłosa Prof. Uniwersytetu
St. Batorego. Wydanie trzecie poprawione, Wilno 1937; W. Tatarkiewicz, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku:
architektura, rzeźba, Warszawa 1966; V. Drema, Nieznane materiały do działalności Wawrzyńca Gucewicza,
Piotra Rossi, Tomasza Righi oraz Karola i Kazimierza Jelskich, „Biuletyn Historii Sztuki”, 28, 1966, nr 3-4,
s. 365-373; S. Lorentz, A. Rottermund, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984; E. Budreika, Działalność archi-
tektoniczna Wawrzyńca Gucewicza. Wybrane zagadnienia, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historiae
Artium”, 5,1991, s. 171-193; T. Kasabuła, Ignacy Massalski biskup wileński, Lublin 1998, s. 251-268.
2 Zob. m.in. W. Gerson, Franciszek Smuglewicz, „Przegląd Bibliograficzno-Archeologiczny”, 1881, nr 18/19,
s. 241-245; V Drema, Pranciśkus Smuglerićius, Vilnius 1973; K. Załęski, Franciszek Smuglewicz [w:] W kręgu
wileńskiego klasycyzmu [katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2000, s. 559-561.
3 W. Zahorski Katedra wileńska, Wilno 1904, s. 104-128; A. Kirkor, Przechadzki po Wilnie i jego okolicach,
Wilno 1856, s. 18-19; J. Remer, Wilno, Poznań 1934, s. 141-154.
4 E. Rastawiecki, Słownik malarzów polskich tudzież obcych w Polsce osiadłych lub czasowo w niej przebywają-
cych, t. 3, Warszawa 1857, s. 8.
Natalia Koziara-Ochęduszko Konstantyn ViIlani - „malarz podły” 1 2 5