DOI Artikel:
Hołodok, Stanisław: Służba Boża w katedrze wileńskiej w pierwszej połowie XIX wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0182
Ks. Stanisław Hołodok
Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, Białystok
STUDL • ■ X/XXI
2019-2020
Służba Boża w katedrze wileńskiej
w pierwszej połowie XIX wieku*
Określenie „służba Boża” odnosi się przede wszystkim do działalności duszpa-
sterskiej Kościoła sprawowanej we wspólnotach parafialnych. Pojęciem „służba
Boża” obejmuje się nie tylko liturgię w znaczeniu ścisłym, a więc mszę świętą,
sakramenty i Liturgię Godzin (dawniej oficjum brewiarzowe), ale też pobożne
zwyczaje, nabożeństwa i różne formy pobożności ludowej rozbudowane wokół
liturgii w całym okresie potrydenckim, słowem to wszystko, co celebruje się
w świątyni, a co ma swoje odbicie w życiu religijnym chrześcijan1. Znany histo-
ryk dziejów liturgii w Polsce, ks. Wacław Schenk, opisując zagadnienie służby
Bożej w Polsce, nie ogranicza się tylko do jej ukazania w kościołach parafial-
nych, lecz czyni to w odniesieniu do świątyń katedralnych, kolegiackich oraz
kościołów zakonnych2.
W artykule zamierzam ukazać służbę Bożą w katedrze wileńskiej w pierw-
szej połowie XIX stulecia, ponieważ to zagadnienie nie było dotąd przedmio-
tem badań, a wspomniany przeze mnie W. Schenk twierdzi, że okres ten, był
nadal bogaty liturgicznie i w wielu miejscach miał charakter barokowy, ukazu-
jący Kościół odnowiony po Tridentinum i nawiązujący do liturgii utrwalonej
w wiekach XVII i XVIII3. Trzeba tu podkreślić, że po powstaniu styczniowym
służba Boża w katedrze i kościołach parafialnych nie mogła być kontynuowa-
na w dotychczasowej formie z powodu represji caratu wobec duchowieństwa
i wiernych świeckich4.
Przedmiotem mojej refleksji będzie kościół katedralny, duchowieństwo i oso-
by świeckie pracujące w katedrze, porządek nabożeństw w dni powszednie, nie-
dziele i święta, problematyka Roku Jubileuszowego 1826, a także ingres biskupa
ordynariusza do katedry.
Kościół katedralny
Król Władysław Jagiełło, realizując obietnice dane podczas zawierania umo-
wy z Polską w 1385 roku, w lutym 1387 roku założył na zamku w Wilnie ko-
ściół katedralny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz
św. Władysława Króla. Władca polski uposażył pierwszą świątynię diecezji
(17 II 1387) nadaniem zamku Tauroginie, wsi, części Wilna z ogrodami i dzie-
sięciny ryb z Niemna5. Królowa Jadwiga wyposażyła katedrę wileńską w sprzęt
* Powyższy tekst jest poszerzoną wersją artykułu o tym samym tytule opublikowanego w: Mój Kościół w historię
wpisany. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Tadeuszowi Krahelowi, red. T. Kasabuła, A. Szot,
Białystok 2007, s. 122-135.
1 K. Spoiny, Służba Boża w diecezji sandomierskiej w latach 1818-1918 [w:] Studia liturgiczne, t. 6, red. JJ. Kopeć,
Lublin 1990 (Katolicki Uniwersytet Lubelski, Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego, 74), s. 192.
2 Zob. np. W. Schenk, Służba Boża [w:] Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1,
Poznań-Warszawa 1979, s. 338-343, 686-698.
3 W. Schenk, op. cit., s. 687.
4 S. Hołodok, Diecezja wileńska w latach niewoli narodowej, „Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymsto-
ku”, 11,1986, nr 4, s. 96-100.
5 Idem, Chrzest Litwy. Studium historyczno-liturgiczne, „Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymstoku,
9,1983, nr 3, s. 83.
Ks. Stanisław Hołodok Służba Boża w katedrze wileńskiej w pierwszej połowie XIX wieku 1 7 7
Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, Białystok
STUDL • ■ X/XXI
2019-2020
Służba Boża w katedrze wileńskiej
w pierwszej połowie XIX wieku*
Określenie „służba Boża” odnosi się przede wszystkim do działalności duszpa-
sterskiej Kościoła sprawowanej we wspólnotach parafialnych. Pojęciem „służba
Boża” obejmuje się nie tylko liturgię w znaczeniu ścisłym, a więc mszę świętą,
sakramenty i Liturgię Godzin (dawniej oficjum brewiarzowe), ale też pobożne
zwyczaje, nabożeństwa i różne formy pobożności ludowej rozbudowane wokół
liturgii w całym okresie potrydenckim, słowem to wszystko, co celebruje się
w świątyni, a co ma swoje odbicie w życiu religijnym chrześcijan1. Znany histo-
ryk dziejów liturgii w Polsce, ks. Wacław Schenk, opisując zagadnienie służby
Bożej w Polsce, nie ogranicza się tylko do jej ukazania w kościołach parafial-
nych, lecz czyni to w odniesieniu do świątyń katedralnych, kolegiackich oraz
kościołów zakonnych2.
W artykule zamierzam ukazać służbę Bożą w katedrze wileńskiej w pierw-
szej połowie XIX stulecia, ponieważ to zagadnienie nie było dotąd przedmio-
tem badań, a wspomniany przeze mnie W. Schenk twierdzi, że okres ten, był
nadal bogaty liturgicznie i w wielu miejscach miał charakter barokowy, ukazu-
jący Kościół odnowiony po Tridentinum i nawiązujący do liturgii utrwalonej
w wiekach XVII i XVIII3. Trzeba tu podkreślić, że po powstaniu styczniowym
służba Boża w katedrze i kościołach parafialnych nie mogła być kontynuowa-
na w dotychczasowej formie z powodu represji caratu wobec duchowieństwa
i wiernych świeckich4.
Przedmiotem mojej refleksji będzie kościół katedralny, duchowieństwo i oso-
by świeckie pracujące w katedrze, porządek nabożeństw w dni powszednie, nie-
dziele i święta, problematyka Roku Jubileuszowego 1826, a także ingres biskupa
ordynariusza do katedry.
Kościół katedralny
Król Władysław Jagiełło, realizując obietnice dane podczas zawierania umo-
wy z Polską w 1385 roku, w lutym 1387 roku założył na zamku w Wilnie ko-
ściół katedralny pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz
św. Władysława Króla. Władca polski uposażył pierwszą świątynię diecezji
(17 II 1387) nadaniem zamku Tauroginie, wsi, części Wilna z ogrodami i dzie-
sięciny ryb z Niemna5. Królowa Jadwiga wyposażyła katedrę wileńską w sprzęt
* Powyższy tekst jest poszerzoną wersją artykułu o tym samym tytule opublikowanego w: Mój Kościół w historię
wpisany. Księga pamiątkowa dedykowana księdzu profesorowi Tadeuszowi Krahelowi, red. T. Kasabuła, A. Szot,
Białystok 2007, s. 122-135.
1 K. Spoiny, Służba Boża w diecezji sandomierskiej w latach 1818-1918 [w:] Studia liturgiczne, t. 6, red. JJ. Kopeć,
Lublin 1990 (Katolicki Uniwersytet Lubelski, Rozprawy Wydziału Teologiczno-Kanonicznego, 74), s. 192.
2 Zob. np. W. Schenk, Służba Boża [w:] Historia Kościoła w Polsce, red. B. Kumor, Z. Obertyński, t. 2, cz. 1,
Poznań-Warszawa 1979, s. 338-343, 686-698.
3 W. Schenk, op. cit., s. 687.
4 S. Hołodok, Diecezja wileńska w latach niewoli narodowej, „Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymsto-
ku”, 11,1986, nr 4, s. 96-100.
5 Idem, Chrzest Litwy. Studium historyczno-liturgiczne, „Wiadomości Kościelne Archidiecezji w Białymstoku,
9,1983, nr 3, s. 83.
Ks. Stanisław Hołodok Służba Boża w katedrze wileńskiej w pierwszej połowie XIX wieku 1 7 7