DOI Artikel:
Urban, Jacek: Geneza wyniesienia katedr wileńskiej i krakowskiej do godności kościołów metropolitalnych (1919-1926)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0270
Ks. Jacek Urban
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
STUDIA WAWELIANA XX/XXI
2019-2020
Geneza wyniesienia katedr wileńskiej i krakowskiej
do godności kościołów metropolitalnych (1919—1926)
Zarówno Wilno, jak i Kraków były projektowane jako siedziby metropolii kościel-
nych jeszcze w średniowieczu. Ostatecznie jednak projekty te ziściły się dopiero
w 1925 roku1.
Rok 1918 to data przywrócenia niepodległości Polski i Litwy, ale już 5 stycznia
1919 roku Armia Czerwona opanowała Wilno. W lutym tego roku władze radziec-
kie proklamowały Radziecką Socjalistyczną Republikę Litwy i Białorusi. W kwiet-
niu Józef Piłsudski zajął Wilno. Korzystając z ofensywy polskiej w maju 1919 roku,
wojska litewskie wyparły Armię Czerwoną i przystąpiły do budowania zrębów
swojej państwowości. Niedługo potem władze Litwy podjęły rozmowy z Polską
o zwrot Wilna. Rząd polski oświadczył, że w żaden sposób nie może tego uczynić.
Od tej pory stosunki polsko-litewskie były napięte2.
Był to trudny okres w obustronnych relacjach, a zarazem niezwykle ważny mo-
ment dziejowy dla Kościoła w Polsce i na Litwie.
Projekt krakowski
W dniach 26-30 sierpnia 1919 roku odbyła się w Gnieźnie konferencja Episkopatu
Polski pod przewodnictwem prymasa Edmunda Dalbora. Biskupowi podlaskie-
mu i sekretarzowi Episkopatu Henrykowi Przeździeckiemu polecono przygoto-
wanie projektu reorganizacji Kościoła w Polsce3.19 kwietnia 1920 roku rozesłał on
ankietę z trzema pytaniami:
1. Jakie korektury należałoby przeprowadzić w granicach istniejących diecezji
i metropolii?
2. Jakie należy utworzyć metropolie i diecezje?
3. Czy nie należałoby przenieść niektórych stolic biskupich ze względu na ich
niedogodne położenie?
Ankietę otrzymali wszyscy biskupi, a więc także biskup krakowski Adam Stefan
Sapieha i biskup wileński Jerzy Matulewicz4.
Biskup krakowski odpowiedział 30 maja 1920 roku. Napisał: „tworzenia no-
wych prowincji kościelnych nie widzę potrzeby, tylko pewne przegrupowanie
1 B. Kumor, Początki metropolii krakowskiej, „ Analecta Cracoviensia”, i, 1969, s. 388-393; idem, Początki metro-
polii wileńskiej, „Studia Teologiczne: Białystok. Drohiczyn. Łomża”, 5-6,1987-1988, s. 73-79-
2 J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 297-298.
3 W 1921 r. decyzją podjętą na kolejnej konferencji Episkopatu do pomocy biskupowi Przeździeckiemu przy-
dano biskupa Romualda Jałbrzykowskiego.
4 Na ankietę odpowiedzieli wszyscy biskupi prócz czterech (z Przemyśla, Pelplina, Sejn i Lublina).
Ks. Jacek Urban Geneza wyniesienia katedr wileńskiej i krakowskiej dogodności kościołów metropolitalnych (1919 1926) 265
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
STUDIA WAWELIANA XX/XXI
2019-2020
Geneza wyniesienia katedr wileńskiej i krakowskiej
do godności kościołów metropolitalnych (1919—1926)
Zarówno Wilno, jak i Kraków były projektowane jako siedziby metropolii kościel-
nych jeszcze w średniowieczu. Ostatecznie jednak projekty te ziściły się dopiero
w 1925 roku1.
Rok 1918 to data przywrócenia niepodległości Polski i Litwy, ale już 5 stycznia
1919 roku Armia Czerwona opanowała Wilno. W lutym tego roku władze radziec-
kie proklamowały Radziecką Socjalistyczną Republikę Litwy i Białorusi. W kwiet-
niu Józef Piłsudski zajął Wilno. Korzystając z ofensywy polskiej w maju 1919 roku,
wojska litewskie wyparły Armię Czerwoną i przystąpiły do budowania zrębów
swojej państwowości. Niedługo potem władze Litwy podjęły rozmowy z Polską
o zwrot Wilna. Rząd polski oświadczył, że w żaden sposób nie może tego uczynić.
Od tej pory stosunki polsko-litewskie były napięte2.
Był to trudny okres w obustronnych relacjach, a zarazem niezwykle ważny mo-
ment dziejowy dla Kościoła w Polsce i na Litwie.
Projekt krakowski
W dniach 26-30 sierpnia 1919 roku odbyła się w Gnieźnie konferencja Episkopatu
Polski pod przewodnictwem prymasa Edmunda Dalbora. Biskupowi podlaskie-
mu i sekretarzowi Episkopatu Henrykowi Przeździeckiemu polecono przygoto-
wanie projektu reorganizacji Kościoła w Polsce3.19 kwietnia 1920 roku rozesłał on
ankietę z trzema pytaniami:
1. Jakie korektury należałoby przeprowadzić w granicach istniejących diecezji
i metropolii?
2. Jakie należy utworzyć metropolie i diecezje?
3. Czy nie należałoby przenieść niektórych stolic biskupich ze względu na ich
niedogodne położenie?
Ankietę otrzymali wszyscy biskupi, a więc także biskup krakowski Adam Stefan
Sapieha i biskup wileński Jerzy Matulewicz4.
Biskup krakowski odpowiedział 30 maja 1920 roku. Napisał: „tworzenia no-
wych prowincji kościelnych nie widzę potrzeby, tylko pewne przegrupowanie
1 B. Kumor, Początki metropolii krakowskiej, „ Analecta Cracoviensia”, i, 1969, s. 388-393; idem, Początki metro-
polii wileńskiej, „Studia Teologiczne: Białystok. Drohiczyn. Łomża”, 5-6,1987-1988, s. 73-79-
2 J. Ochmański, Historia Litwy, Wrocław 1982, s. 297-298.
3 W 1921 r. decyzją podjętą na kolejnej konferencji Episkopatu do pomocy biskupowi Przeździeckiemu przy-
dano biskupa Romualda Jałbrzykowskiego.
4 Na ankietę odpowiedzieli wszyscy biskupi prócz czterech (z Przemyśla, Pelplina, Sejn i Lublina).
Ks. Jacek Urban Geneza wyniesienia katedr wileńskiej i krakowskiej dogodności kościołów metropolitalnych (1919 1926) 265