DOI Artikel:
Gryglewski, Piotr: Budowla jako świadectwo historyczne i problem nowożytnych relacji struktury architektonicznej wobec czasu na przykładzie stołecznych katedr Krakowa i Wilna
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0168
Piotr Gryglewski
Uniwersytet Łódzki, Katedra Historii Sztuki
3IAWAWE XX/XX!
2019-2020
Budowla jako świadectwo historyczne i problem
nowożytnych relacji struktury architektonicznej
wobec czasu na przykładzie stołecznych katedr
Krakowa i Wilna
Znaczenie tytułowych budowli jako zabytków i pamiątek historycznych jest oczy-
wiste. Tkwiąc głęboko w dziejach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Li-
tewskiego, oba zespoły katedralne stały się ważnymi pomnikami przeszłości, czy-
telnymi i szanowanymi już przed wiekami. Ten wielowarstwowy przekaz stał się
szczególnie cenny w czasach najnowszych, służąc odradzającym się państwowo-
ściom - polskiej i litewskiej.
W centrum mojego zainteresowania znajduje się struktura architektoniczna ty-
tułowych budowli postrzegana jako materialne świadectwo przeszłości, łącząca
w sobie przypisane jej funkcje z wartościami, które narastały (i wciąż narastają)
wraz z towarzyszącymi jej wydarzeniami. W rezultacie tego procesu ta material-
na struktura zaczyna nabierać funkcji przypominających1. Muszę przy tym za-
strzec, że nie chodzi tu o nowocześnie rozumiany zabytek architektoniczny, któ-
rego struktura z racji dawności oryginalności podlega ochronie sama w sobie2.
Używając w tytule odniesień do okresu nowożytnego, chciałem zwrócić uwagę
na funkcjonowanie tytułowych zespołów w realiach odmiennych od nowocze-
snych, w okresie gdy obie świątynie katedralne ze względów funkcjonalnych
i estetycznych podlegały daleko idącym przekształceniom architektonicznym.
1. Kraków, kościół katedralny,
widok od południowego
zachodu
Fot. P. Gryglewski
1 Obiekty przekazujące wartości historyczne pozwalają zapewnić ciągłość społecznej świadomości, zaś ak-
tualizacja wartości związanych z takimi przedmiotami uprawomocnia teraźniejszość. J. Banaszkiewicz,
„Usque in hodiernum diem”. Średniowieczne znaki pamięci, „Przegląd Historyczny”, 72,1981, z. 2, s. 234-235;
F. Graus, Funktionen der spatmittelalterlichen Geschichtsschreibung [w:] Geschichtsschreibung und Geschi-
chtsbewusstsein im spaten Mittelalter, red. H. Patze, Sigmaringen 1987, s. 23.
2 E. Szumakowicz, Fenomenologiczna definicja zabytku, „Ochrona Zabytków”, 56, 2008, nr 2, s. 93-100;
M. Drela, Definicja zabytku nieruchomego w prawie polskim i francuskim, „Ochrona Zabytków”, 56, 2008,
nr 1, s. 111-118.
Piotr Gryglewski Budowla jako świadectwo historyczne i problem nowożytnych relacji struktury architektonicznej 1 63
Uniwersytet Łódzki, Katedra Historii Sztuki
3IAWAWE XX/XX!
2019-2020
Budowla jako świadectwo historyczne i problem
nowożytnych relacji struktury architektonicznej
wobec czasu na przykładzie stołecznych katedr
Krakowa i Wilna
Znaczenie tytułowych budowli jako zabytków i pamiątek historycznych jest oczy-
wiste. Tkwiąc głęboko w dziejach Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Li-
tewskiego, oba zespoły katedralne stały się ważnymi pomnikami przeszłości, czy-
telnymi i szanowanymi już przed wiekami. Ten wielowarstwowy przekaz stał się
szczególnie cenny w czasach najnowszych, służąc odradzającym się państwowo-
ściom - polskiej i litewskiej.
W centrum mojego zainteresowania znajduje się struktura architektoniczna ty-
tułowych budowli postrzegana jako materialne świadectwo przeszłości, łącząca
w sobie przypisane jej funkcje z wartościami, które narastały (i wciąż narastają)
wraz z towarzyszącymi jej wydarzeniami. W rezultacie tego procesu ta material-
na struktura zaczyna nabierać funkcji przypominających1. Muszę przy tym za-
strzec, że nie chodzi tu o nowocześnie rozumiany zabytek architektoniczny, któ-
rego struktura z racji dawności oryginalności podlega ochronie sama w sobie2.
Używając w tytule odniesień do okresu nowożytnego, chciałem zwrócić uwagę
na funkcjonowanie tytułowych zespołów w realiach odmiennych od nowocze-
snych, w okresie gdy obie świątynie katedralne ze względów funkcjonalnych
i estetycznych podlegały daleko idącym przekształceniom architektonicznym.
1. Kraków, kościół katedralny,
widok od południowego
zachodu
Fot. P. Gryglewski
1 Obiekty przekazujące wartości historyczne pozwalają zapewnić ciągłość społecznej świadomości, zaś ak-
tualizacja wartości związanych z takimi przedmiotami uprawomocnia teraźniejszość. J. Banaszkiewicz,
„Usque in hodiernum diem”. Średniowieczne znaki pamięci, „Przegląd Historyczny”, 72,1981, z. 2, s. 234-235;
F. Graus, Funktionen der spatmittelalterlichen Geschichtsschreibung [w:] Geschichtsschreibung und Geschi-
chtsbewusstsein im spaten Mittelalter, red. H. Patze, Sigmaringen 1987, s. 23.
2 E. Szumakowicz, Fenomenologiczna definicja zabytku, „Ochrona Zabytków”, 56, 2008, nr 2, s. 93-100;
M. Drela, Definicja zabytku nieruchomego w prawie polskim i francuskim, „Ochrona Zabytków”, 56, 2008,
nr 1, s. 111-118.
Piotr Gryglewski Budowla jako świadectwo historyczne i problem nowożytnych relacji struktury architektonicznej 1 63