DOI Artikel:
Krahel, Tadeusz: Troska Kapituły Bazyliki Metropolitalnej w Wilnie o skarby katedralne podczas Il wojny światowej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0280
Ks. Tadeusz Krahel
Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, Biał/stok
STyDśA WAWtlJńMA .O/O-
2019-2020
Troska Kapituły Bazyliki Metropolitalnej w Wilnie
o skarby katedralne podczas II wojny światowej
Bazylika katedralna w Wilnie zajmowała szczególne miejsce wśród świątyń
Wielkiego Księstwa Litewskiego i odgrywała wielką rolę nie tylko w Kościele,
ale i w historii państwa litewskiego. Troską otaczali ją biskupi wileńscy, a szcze-
gólnym opiekunem była kapituła katedralna. Katedra, uposażona przez wład-
ców Litwy i Polski, była też obdarowywana przez możnych świeckich i duchow-
nych darami dla potrzeb świątyni i kultu liturgicznego. Ciągle powiększający
się zasób cennych przedmiotów tworzył skarbiec katedralny. Część z nich słu-
żyła codziennej liturgii, inne były używane podczas największych uroczystości.
W czasie wojen i ciężkich doświadczeń dziejowych wiele cennych rzeczy zostało
utraconych, ale ciągle przybywały nowe. Za ten dziejowy depozyt była odpowie-
dzialna kapituła katedralna, z ramienia której opiekował się nim prałat kustosz.
W związku z otwarciem w 1999 roku w Starym Arsenale w Wilnie wystawy Chrze-
ścijaństwo w sztuce Litwy Vydas Dolinskas napisał, iż „skarbiec katedry wileńskiej
jest prawdziwą relikwią narodową”1. Według Gitany Zujiene na ten skarbiec - „re-
likwię narodową w bardzo szerokim znaczeniu - składają się wszystkie wartościowe
przedmioty znajdujące się w katedrze i jej kaplicach: wykonane z drogocennych
metali i często wysadzane kamieniami szlachetnymi sprzęty liturgiczne (naczynia,
krzyże, monstrancje, relikwiarze), insygnia i oznaki władzy biskupiej oraz członko-
stwa w kapitule (pierścienie, pastorały, pektorały, mitry, szaty liturgiczne), obrazy,
wota i dekoracje ołtarzy”2. Trzeba tu jednak dodać, że na ten zbiór „cenności hi-
storycznych” składały się w przeszłości nie tylko wspomniane skarby, ale też Archi-
wum Kapitulne oraz Biblioteka Kapituły Katedralnej. Archiwum w czasie wojny
zostało zamurowane w pomieszczeniach katedralnych i odkryte podczas restau-
racji katedry w roku 1956, po jej zajęciu przez władze państwowe na cele świeckie3.
Zostało przekazane do Oddziału Rękopisów Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk.
Biblioteka zaś już w początkach XIX wieku została oddana do Biblioteki Semina-
rium Diecezjalnego4.
Na prośbę biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza, dokumentem papie-
ża Benedykta XV z 15 stycznia 1922 roku, katedra wileńska została podniesiona
do godności bazyliki mniejszej5; okazją do podjęcia tej inicjatywy był obchodzo-
ny w tymże roku w diecezji jubileusz czterechsetlecia kanonizacji św. Kazimie-
rza, uważano bowiem, że miała ona miejsce w latach 1521-15226. Od tego czasu
kapituła katedralna była nazywana Kapitułą Bazyliki Katedralnej Wileńskiej.
1 V. Dolinskas, wystawa Chrześcijaństwo w sztuce Litwy i skarbiec katedry wileńskiej, http:/ldmuziejus.mch.
mii.lt/naujasiosioparodos/Lobynas_lenkiskai.htm (dostęp 2111 2017).
2 G. Zujiene, Historia skarbca katedry wileńskiej (od założenia do dzisiaj) [w:] Skarbiec katedry wileńskiej
[katalog wystawy], Zamek Królewski w Warszawie, 2 vii-28 ix 2008, Zamek Królewski na Wawelu, 15 X
2008-15 i 2009, red. D. Nowacki, A. Saratowicz-Dudyńska, Warszawa 2008, s. 31.
3 M. Kosman, Archiwum kapituły wileńskiej, „Archeion”, 64,1976, s. 56.
4 J. Kurczewski, Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym
i ekonomicznym rozwoju, cz. 3: Streszczenie aktów Kapituły Wileńskiej, Wilno 1916, s. 401, 437.
5 Dokument papieża Benedykta XV, „Kurenda Kurji Diecezjalnej Wileńskiej”, 2,1922, nr 3, s. 29-30.
6 Dziś wiadomo, że kanonizacja odbyła się w roku 1602. Zob. Z. Ivinskis, Sventasis Kazimieras 1458-1484, New
York 1955; H.D. Wojtyska, Początki kultu i procesy kanonizacyjne św. Kazimierza, „ Analecta Cracoviensia”, 16,
1984, s. 187-231.
Ks.Tadeusz Krahel Troska Kapituły Bazyliki Metropolitalnej w Wilnie o skarby katedralne podczas II wojny światowej 275
Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne, Biał/stok
STyDśA WAWtlJńMA .O/O-
2019-2020
Troska Kapituły Bazyliki Metropolitalnej w Wilnie
o skarby katedralne podczas II wojny światowej
Bazylika katedralna w Wilnie zajmowała szczególne miejsce wśród świątyń
Wielkiego Księstwa Litewskiego i odgrywała wielką rolę nie tylko w Kościele,
ale i w historii państwa litewskiego. Troską otaczali ją biskupi wileńscy, a szcze-
gólnym opiekunem była kapituła katedralna. Katedra, uposażona przez wład-
ców Litwy i Polski, była też obdarowywana przez możnych świeckich i duchow-
nych darami dla potrzeb świątyni i kultu liturgicznego. Ciągle powiększający
się zasób cennych przedmiotów tworzył skarbiec katedralny. Część z nich słu-
żyła codziennej liturgii, inne były używane podczas największych uroczystości.
W czasie wojen i ciężkich doświadczeń dziejowych wiele cennych rzeczy zostało
utraconych, ale ciągle przybywały nowe. Za ten dziejowy depozyt była odpowie-
dzialna kapituła katedralna, z ramienia której opiekował się nim prałat kustosz.
W związku z otwarciem w 1999 roku w Starym Arsenale w Wilnie wystawy Chrze-
ścijaństwo w sztuce Litwy Vydas Dolinskas napisał, iż „skarbiec katedry wileńskiej
jest prawdziwą relikwią narodową”1. Według Gitany Zujiene na ten skarbiec - „re-
likwię narodową w bardzo szerokim znaczeniu - składają się wszystkie wartościowe
przedmioty znajdujące się w katedrze i jej kaplicach: wykonane z drogocennych
metali i często wysadzane kamieniami szlachetnymi sprzęty liturgiczne (naczynia,
krzyże, monstrancje, relikwiarze), insygnia i oznaki władzy biskupiej oraz członko-
stwa w kapitule (pierścienie, pastorały, pektorały, mitry, szaty liturgiczne), obrazy,
wota i dekoracje ołtarzy”2. Trzeba tu jednak dodać, że na ten zbiór „cenności hi-
storycznych” składały się w przeszłości nie tylko wspomniane skarby, ale też Archi-
wum Kapitulne oraz Biblioteka Kapituły Katedralnej. Archiwum w czasie wojny
zostało zamurowane w pomieszczeniach katedralnych i odkryte podczas restau-
racji katedry w roku 1956, po jej zajęciu przez władze państwowe na cele świeckie3.
Zostało przekazane do Oddziału Rękopisów Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk.
Biblioteka zaś już w początkach XIX wieku została oddana do Biblioteki Semina-
rium Diecezjalnego4.
Na prośbę biskupa wileńskiego Jerzego Matulewicza, dokumentem papie-
ża Benedykta XV z 15 stycznia 1922 roku, katedra wileńska została podniesiona
do godności bazyliki mniejszej5; okazją do podjęcia tej inicjatywy był obchodzo-
ny w tymże roku w diecezji jubileusz czterechsetlecia kanonizacji św. Kazimie-
rza, uważano bowiem, że miała ona miejsce w latach 1521-15226. Od tego czasu
kapituła katedralna była nazywana Kapitułą Bazyliki Katedralnej Wileńskiej.
1 V. Dolinskas, wystawa Chrześcijaństwo w sztuce Litwy i skarbiec katedry wileńskiej, http:/ldmuziejus.mch.
mii.lt/naujasiosioparodos/Lobynas_lenkiskai.htm (dostęp 2111 2017).
2 G. Zujiene, Historia skarbca katedry wileńskiej (od założenia do dzisiaj) [w:] Skarbiec katedry wileńskiej
[katalog wystawy], Zamek Królewski w Warszawie, 2 vii-28 ix 2008, Zamek Królewski na Wawelu, 15 X
2008-15 i 2009, red. D. Nowacki, A. Saratowicz-Dudyńska, Warszawa 2008, s. 31.
3 M. Kosman, Archiwum kapituły wileńskiej, „Archeion”, 64,1976, s. 56.
4 J. Kurczewski, Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym
i ekonomicznym rozwoju, cz. 3: Streszczenie aktów Kapituły Wileńskiej, Wilno 1916, s. 401, 437.
5 Dokument papieża Benedykta XV, „Kurenda Kurji Diecezjalnej Wileńskiej”, 2,1922, nr 3, s. 29-30.
6 Dziś wiadomo, że kanonizacja odbyła się w roku 1602. Zob. Z. Ivinskis, Sventasis Kazimieras 1458-1484, New
York 1955; H.D. Wojtyska, Początki kultu i procesy kanonizacyjne św. Kazimierza, „ Analecta Cracoviensia”, 16,
1984, s. 187-231.
Ks.Tadeusz Krahel Troska Kapituły Bazyliki Metropolitalnej w Wilnie o skarby katedralne podczas II wojny światowej 275