DOI Artikel:
Getka-Kenig, Mikołaj: Uwagi o politycznym znaczeniu klasycyzmu w architekturze sakralnej okresu stanisławowskiego - przypadek katedry wileńskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.67299#0111
Mikołaj Getka-Kenig
Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
STUDU
2019-2020
Uwagi o politycznym znaczeniu klasycyzmu
w architekturze sakralnej okresu stanisławowskiego —
przypadek katedry wileńskiej
1. Widok katedry wileńskiej
znajdujący się pierwotnie
w zbiorach królewskich.
Biblioteka Uniwersytecka
w Warszawie, Gabinet Rycin,
sygn. Inw.zb.d. 8005
Fot. Biblioteka
Przypadająca na przełom XVIII i XIX wieku przebudowa katedry wileńskiej według
projektu Wawrzyńca Gucewicza stanowiła jedno z najbardziej spektakularnych
przedsięwzięć architektonicznych w Rzeczypospolitej pod panowaniem Stanisła-
wa Augusta. Zasługuje ona na taką opinię nie tylko przez wzgląd na wyjątkową
skalę, ale również przez oryginalne rozwiązanie w zakresie idiomu klasycznego.
„Radykalnie klasyczna” forma tej świątyni, nawet z „wieloma brakami” pod wzglę-
dem proporcji (jak zauważał swego czasu Władysław Tatarkiewicz)1, jest jednym
z najbardziej nowatorskich osiągnięć na polu klasycystycznej „reformy” rodzimej
architektury w tym okresie. Jak pisał Stanisław Lorentz, „Gucewiczowska kate-
dra” i zaprojektowane przez niego ratusz wileński i pałac w Werkach „stanowią
[...] poważne pozycje w architekturze Wieku Oświecenia” również z tego powo-
du, że „są tak bardzo różne od gmachów wznoszonych w Warszawie i rejonie jej
oddziaływania”2.
Już współcześni byli przekonani o wyjątkowości dzieła Gucewicza. Zanim jesz-
cze wszczęto prace nad przebudową, sam projekt stał się powodem, dla które-
go Stanisław August odznaczył młodego architekta medalem Merentibus (il. 1).
1 W Tatarkiewicz, Dwa klasycyzmy: warszawski i wileński [w:] idem, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku: archi-
tektura i rzeźba, Warszawa 1966, s. 102.
2 S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz - na marginesie monografii: E. Budreika, architeturos Kandidatas, Architek-
tas Laurynas Stuoka Gucevicius, Vilnius 1954, „Biuletyn Historii Sztuki”, 20,1958, nr 3-4, s. 378.
Mikołaj Getka-Kenig Uwagi o politycznym znaczeniu klasycyzmu w architekturze sakralnej 1 05
Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk
STUDU
2019-2020
Uwagi o politycznym znaczeniu klasycyzmu
w architekturze sakralnej okresu stanisławowskiego —
przypadek katedry wileńskiej
1. Widok katedry wileńskiej
znajdujący się pierwotnie
w zbiorach królewskich.
Biblioteka Uniwersytecka
w Warszawie, Gabinet Rycin,
sygn. Inw.zb.d. 8005
Fot. Biblioteka
Przypadająca na przełom XVIII i XIX wieku przebudowa katedry wileńskiej według
projektu Wawrzyńca Gucewicza stanowiła jedno z najbardziej spektakularnych
przedsięwzięć architektonicznych w Rzeczypospolitej pod panowaniem Stanisła-
wa Augusta. Zasługuje ona na taką opinię nie tylko przez wzgląd na wyjątkową
skalę, ale również przez oryginalne rozwiązanie w zakresie idiomu klasycznego.
„Radykalnie klasyczna” forma tej świątyni, nawet z „wieloma brakami” pod wzglę-
dem proporcji (jak zauważał swego czasu Władysław Tatarkiewicz)1, jest jednym
z najbardziej nowatorskich osiągnięć na polu klasycystycznej „reformy” rodzimej
architektury w tym okresie. Jak pisał Stanisław Lorentz, „Gucewiczowska kate-
dra” i zaprojektowane przez niego ratusz wileński i pałac w Werkach „stanowią
[...] poważne pozycje w architekturze Wieku Oświecenia” również z tego powo-
du, że „są tak bardzo różne od gmachów wznoszonych w Warszawie i rejonie jej
oddziaływania”2.
Już współcześni byli przekonani o wyjątkowości dzieła Gucewicza. Zanim jesz-
cze wszczęto prace nad przebudową, sam projekt stał się powodem, dla które-
go Stanisław August odznaczył młodego architekta medalem Merentibus (il. 1).
1 W Tatarkiewicz, Dwa klasycyzmy: warszawski i wileński [w:] idem, O sztuce polskiej XVII i XVIII wieku: archi-
tektura i rzeźba, Warszawa 1966, s. 102.
2 S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz - na marginesie monografii: E. Budreika, architeturos Kandidatas, Architek-
tas Laurynas Stuoka Gucevicius, Vilnius 1954, „Biuletyn Historii Sztuki”, 20,1958, nr 3-4, s. 378.
Mikołaj Getka-Kenig Uwagi o politycznym znaczeniu klasycyzmu w architekturze sakralnej 1 05