DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26589#0216
212
Piotr Krasny
o potrydenckich koncepcjach przestrzeni liturgicznej, podejmowane przez
historyków sztuki, obracają się głównie wokół domysłów, wyprowadzonych
w dość dowolny sposób bądź to z analizy form poszczególnych kościołów,
bądź też z badań nad innowacjami w charakterze Służby Bożej, ugruntowa-
nymi przez Mszał rzymski papieża Piusa V ( 1570)* * * * 5.
Wydaje się jednak, że uwadze historyków sztuki umyka istotne źródło
z początku w. XVII, prezentujące expressis verbis wizję wnętrza kościoła,
dostosowaną precyzyjnie do potrzeb potrydenckich koncepcji duszpaster-
skich, kładących nacisk na jak najpełniejsze zaangażowanie wiernych świec-
kich w liturgię eucharystyczną i kult Najświętszego Sakramentu6. Źródłem
tym jest rozprawa kuzyna św. Karola, arcybiskupa mediolańskiego kard.
Fryderyka Boromeusza (właśc. Federico Borromeo, 1564-1631; il. I)7 8
z r. 1624, której tytuł De pictura sacra* nie pozwala domyślać się, że jej
XIII rozdział (s. 68-70) jest poświęcony zasadom wznoszenia świątyń9.
S. Praxedis archiepiscopo condita, Federici card. Borromaei archiepiscopi medio-
lani iussu undique diligentius collecta et edita cum privilegio Summi Pontificis,
Mediolani 1599, s. 561—683. Krytyczne wydanie pierwszej części rozprawy: C. Borro-
meo, Instructiones fabricae et supellectilis ecclesiasticae, [w:] Trattati d’arte del
Cinqucento fra Manierismo e Controriforma, t. 3: C. Borromeo — Ammannati -
Bocchi-R. Alberti - Comanini, opr. B. Barocchi, Bari 1962, s. 3-113.
5 Zob. zwłaszcza: Kofronovâ, op. cit., s. 44-48.
6 W. Schenk, Udział ludu w ofierze Mszy świętej. Zarys historyczny. Lublin 1960,
s. 26; E. C. Voelker, Charles Borromeo s ‘Instructiones fabricae et supellectilis eccle-
siasticae’, 1507. Translation with Commentary and Analysis, Syracuse 1977, s. 127—
128; Kofronovâ, op. cit., s. 42-43.
7 Podstawowe informacje biograficzne o Fryderyku Boromeuszu podają m.in.
S. Coppa, Federico Borromeo teoretico d’arte. Annotazioni in margine al ‘Depictu-
ra sacra’ ed al ‘Museum’, „Arte Lombarda”, 25, 1970, s. 65—66; P. Prodi, Borromeo
Federico, [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, t. 13, Roma 1971, s. 33-42;
C. Marcora, Borromeo Federico, [w:] Il Duomo di Milano. Dizionario storico, artisti-
co e religioso, red. A. Maio, Milano 1986, s. 103—104; A. Peredi, The History of Ambro-
siana, [w:] The Ambrosiana Gallery, red. A. Falchetti, Vicenza 1986, s. 17-21; P. M.
Jones, Federico Borromeo and the Ambrosiana. Art Patronage and Reform in Seven-
teenth-Century Milan, Cambridge 1993, s. 19-55; P. M. Jones, Borromeo (2): Federi-
co Borromeo, [w:] The Dictionary of Art, t. 4, London 1998, s. 425-427.
8 Krytycznego współczesnego wydania doczekała się tylko autorska wersja wło-
ska tej rozprawy: F. Borromeo, Della pittura sacra libri due, opr. В. Agosti, „Quaderni
del Seminario di Storia della Critica d’Arte”, 4,1994, s. 17-70. W niniejszych rozważa-
niach korzystam z tego wydania, wskazując jego odpowiednie strony za pomocą od-
syłaczy wpisanych w tekst artykułu i wyróżnionych nawiasami.
9 W podstawowych opracowaniach dorobku Fryderyka Boromeusza jako teore-
tyka sztuki tematyka tego rozdziału została pominięta zupełnie (Coppa, op. cit., s. 65-
70; Jones, Federico Borromeo...,passim) lub tylko odnotowana, bez zwrócenia uwagi
na nowatorskie ujęcia problemu kształtowania wnętrz sakralnych w owym tekście
Piotr Krasny
o potrydenckich koncepcjach przestrzeni liturgicznej, podejmowane przez
historyków sztuki, obracają się głównie wokół domysłów, wyprowadzonych
w dość dowolny sposób bądź to z analizy form poszczególnych kościołów,
bądź też z badań nad innowacjami w charakterze Służby Bożej, ugruntowa-
nymi przez Mszał rzymski papieża Piusa V ( 1570)* * * * 5.
Wydaje się jednak, że uwadze historyków sztuki umyka istotne źródło
z początku w. XVII, prezentujące expressis verbis wizję wnętrza kościoła,
dostosowaną precyzyjnie do potrzeb potrydenckich koncepcji duszpaster-
skich, kładących nacisk na jak najpełniejsze zaangażowanie wiernych świec-
kich w liturgię eucharystyczną i kult Najświętszego Sakramentu6. Źródłem
tym jest rozprawa kuzyna św. Karola, arcybiskupa mediolańskiego kard.
Fryderyka Boromeusza (właśc. Federico Borromeo, 1564-1631; il. I)7 8
z r. 1624, której tytuł De pictura sacra* nie pozwala domyślać się, że jej
XIII rozdział (s. 68-70) jest poświęcony zasadom wznoszenia świątyń9.
S. Praxedis archiepiscopo condita, Federici card. Borromaei archiepiscopi medio-
lani iussu undique diligentius collecta et edita cum privilegio Summi Pontificis,
Mediolani 1599, s. 561—683. Krytyczne wydanie pierwszej części rozprawy: C. Borro-
meo, Instructiones fabricae et supellectilis ecclesiasticae, [w:] Trattati d’arte del
Cinqucento fra Manierismo e Controriforma, t. 3: C. Borromeo — Ammannati -
Bocchi-R. Alberti - Comanini, opr. B. Barocchi, Bari 1962, s. 3-113.
5 Zob. zwłaszcza: Kofronovâ, op. cit., s. 44-48.
6 W. Schenk, Udział ludu w ofierze Mszy świętej. Zarys historyczny. Lublin 1960,
s. 26; E. C. Voelker, Charles Borromeo s ‘Instructiones fabricae et supellectilis eccle-
siasticae’, 1507. Translation with Commentary and Analysis, Syracuse 1977, s. 127—
128; Kofronovâ, op. cit., s. 42-43.
7 Podstawowe informacje biograficzne o Fryderyku Boromeuszu podają m.in.
S. Coppa, Federico Borromeo teoretico d’arte. Annotazioni in margine al ‘Depictu-
ra sacra’ ed al ‘Museum’, „Arte Lombarda”, 25, 1970, s. 65—66; P. Prodi, Borromeo
Federico, [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, t. 13, Roma 1971, s. 33-42;
C. Marcora, Borromeo Federico, [w:] Il Duomo di Milano. Dizionario storico, artisti-
co e religioso, red. A. Maio, Milano 1986, s. 103—104; A. Peredi, The History of Ambro-
siana, [w:] The Ambrosiana Gallery, red. A. Falchetti, Vicenza 1986, s. 17-21; P. M.
Jones, Federico Borromeo and the Ambrosiana. Art Patronage and Reform in Seven-
teenth-Century Milan, Cambridge 1993, s. 19-55; P. M. Jones, Borromeo (2): Federi-
co Borromeo, [w:] The Dictionary of Art, t. 4, London 1998, s. 425-427.
8 Krytycznego współczesnego wydania doczekała się tylko autorska wersja wło-
ska tej rozprawy: F. Borromeo, Della pittura sacra libri due, opr. В. Agosti, „Quaderni
del Seminario di Storia della Critica d’Arte”, 4,1994, s. 17-70. W niniejszych rozważa-
niach korzystam z tego wydania, wskazując jego odpowiednie strony za pomocą od-
syłaczy wpisanych w tekst artykułu i wyróżnionych nawiasami.
9 W podstawowych opracowaniach dorobku Fryderyka Boromeusza jako teore-
tyka sztuki tematyka tego rozdziału została pominięta zupełnie (Coppa, op. cit., s. 65-
70; Jones, Federico Borromeo...,passim) lub tylko odnotowana, bez zwrócenia uwagi
na nowatorskie ujęcia problemu kształtowania wnętrz sakralnych w owym tekście