DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26589#0183
Maria Kałamajska-Saeed
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
O PRZYDATNOŚCI PEWNEGO WOTUM
W BADANIACH ARCHITEKTURY MILITARIS
Jedną ze znaczniejszych wRzeczypospolitej,azpewnościąnajsilniejsząna
ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, była twierdza w Lachowiczach
w powiecie i województwie nowogródzkim. Należała ona w końcu w. XV do
Gasztołdów, a po śmierci ostatniego z nich, Stanisława (zm. 1532), powróciła
do domeny wielkoksiążęcej, by od r. 1572 z nadania Zygmunta Augusta stać się
własnością Jana Hieronima Chodkiewicza, a następnie jego syna, hetmana wiel-
kiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1560-1621). Gruntowne wy-
kształcenie wojskowe i doświadczenie zdobyte w trakcie walk w Niderlandach
wykorzystał on w ojczystych Lachowiczach, wznosząc tu nowoczesną bastio-
nową twierdzę systemu holenderskiego, świetnie odpowiadającego lokalnym
warunkom terenowym. Ulokowana na lewym brzegu rzeki Wiedźmy, otoczona
zasilaną jej wodami szeroką fosą1, szybko dowiodła swych walorów mili-
tarnych, skutecznie odpierając w r. 1595 oblężenie kozackie podczas buntu
Nalewajki. Po śmierci hetmana dobra przeszły w posiadanie jego jedynaczki
Anny Scholastyki, od r. 1620 żony Jana Stanisława Sapiehy (1589-1635). On
to kontynuował budowę ulokowanego w centrum twierdzy zamku, której ukoń-
czeniu przeszkodziła mu przedwczesna śmierć. Dzieło zmarłego brata podjął
i doprowadził do skutku jego spadkobierca, podkanclerzy litewski Kazimierz
Lew Sapieha (1609-1656). Dokładna data ostatecznego ukończenia prac nie
została jak dotąd ustalona, ale musiało to nastąpić przed r. 1644, gdyż główny
korpus i zachodnie skrzydło budowli widnieje na portrecie Kazimierza Lwa,
rytowanym w tym roku przez Wilhelma Hondiusa (il. 1 ).
Rycina była już wielokrotnie publikowana, nigdy jednak nie analizowa-
na pod kątem identyfikacji sztafażu architektonicznego. Próbował to zrobić
niemiecki monografista Hondiusa, ale nie znając polskich realiów, źle zinter-
pretował treść podpisu i z informacji o starostwach posiadanych przez por-
tretowanego wyprowadził fałszywy wniosek, j akoby „gouverneur de Słonim
Volpa et de la Berezyna” był przedstawiony na tle zamku w Wołpie, gdzie
notabene nigdy żadnego zamku nie było2. W późniejszej literaturze polskiej
1 M. Ткачоу, Ляхавчы, [w:] Страчанаяспадчына, Mìhck 1998, s. 21-22.
2 J. C. Block, Das Kupferstich-werk des Wilhelm Hondius, Danzig 1891, s. 65:
„dass dies Gehöft das Schloss in Wolpio”.
Instytut Sztuki PAN
Warszawa
O PRZYDATNOŚCI PEWNEGO WOTUM
W BADANIACH ARCHITEKTURY MILITARIS
Jedną ze znaczniejszych wRzeczypospolitej,azpewnościąnajsilniejsząna
ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego, była twierdza w Lachowiczach
w powiecie i województwie nowogródzkim. Należała ona w końcu w. XV do
Gasztołdów, a po śmierci ostatniego z nich, Stanisława (zm. 1532), powróciła
do domeny wielkoksiążęcej, by od r. 1572 z nadania Zygmunta Augusta stać się
własnością Jana Hieronima Chodkiewicza, a następnie jego syna, hetmana wiel-
kiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza (1560-1621). Gruntowne wy-
kształcenie wojskowe i doświadczenie zdobyte w trakcie walk w Niderlandach
wykorzystał on w ojczystych Lachowiczach, wznosząc tu nowoczesną bastio-
nową twierdzę systemu holenderskiego, świetnie odpowiadającego lokalnym
warunkom terenowym. Ulokowana na lewym brzegu rzeki Wiedźmy, otoczona
zasilaną jej wodami szeroką fosą1, szybko dowiodła swych walorów mili-
tarnych, skutecznie odpierając w r. 1595 oblężenie kozackie podczas buntu
Nalewajki. Po śmierci hetmana dobra przeszły w posiadanie jego jedynaczki
Anny Scholastyki, od r. 1620 żony Jana Stanisława Sapiehy (1589-1635). On
to kontynuował budowę ulokowanego w centrum twierdzy zamku, której ukoń-
czeniu przeszkodziła mu przedwczesna śmierć. Dzieło zmarłego brata podjął
i doprowadził do skutku jego spadkobierca, podkanclerzy litewski Kazimierz
Lew Sapieha (1609-1656). Dokładna data ostatecznego ukończenia prac nie
została jak dotąd ustalona, ale musiało to nastąpić przed r. 1644, gdyż główny
korpus i zachodnie skrzydło budowli widnieje na portrecie Kazimierza Lwa,
rytowanym w tym roku przez Wilhelma Hondiusa (il. 1 ).
Rycina była już wielokrotnie publikowana, nigdy jednak nie analizowa-
na pod kątem identyfikacji sztafażu architektonicznego. Próbował to zrobić
niemiecki monografista Hondiusa, ale nie znając polskich realiów, źle zinter-
pretował treść podpisu i z informacji o starostwach posiadanych przez por-
tretowanego wyprowadził fałszywy wniosek, j akoby „gouverneur de Słonim
Volpa et de la Berezyna” był przedstawiony na tle zamku w Wołpie, gdzie
notabene nigdy żadnego zamku nie było2. W późniejszej literaturze polskiej
1 M. Ткачоу, Ляхавчы, [w:] Страчанаяспадчына, Mìhck 1998, s. 21-22.
2 J. C. Block, Das Kupferstich-werk des Wilhelm Hondius, Danzig 1891, s. 65:
„dass dies Gehöft das Schloss in Wolpio”.