DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.26589#0249
Jerzy Paszenda SJ
Kraków
ARCHITEKCI JEZUICCY W POLSCE
W Słowniku jezuitów artystów zamieściłem biogramy architektów
w porządku alfabetycznym1. Teraz przedstawiam tych samych architektów
w układzie chronologicznym z dodaniem nowych z XIX i XX wieku. Będzie to
coś na wzór Tatarkiewicza Dwanaście pokoleń architektów włoskich
w Polsce2. Przy układaniu napotkałem na pewne trudności. Najpierw trudno
odróżnić architekta od zwykłego murarza lub od kierownika budowy,
a także od matematyka i profesora architektury, który nie zawsze musiał być
czynnym architektem (czasem wykładał ze skryptu swego poprzednika). Dalej,
Jeśli nie zachowały się dzieła, trudno ocenić, kto był wybitniej szym architektem.
Czasem trzeba się kierować tylko opinią współczesnych. Wreszcie nie dało się
ich podzielić na równe pokolenia. Dlatego okresy będą nierównej długości, co
więcej, często zachodzą na siebie. Trzeba też uwzględnić podział na prowincje
zakonne. W XVI w. prowincja polska obejmowała cały obszar Rzeczypospoli-
tej oraz Siedmiogród. W r. 1608 podzielono ją na prowincje polskąi litewską
z Mazowszem. Odtąd już nie zatrudniano architektów polskich na Litwie ani
litewskich w Polsce. Dlatego w każdym okresie podaję ich oddzielnie.
Długi szereg architektów jezuickich w Polsce rozpoczyna brat Massi-
mo Milanesi (1529-1588). Nie był właściwie architektem, lecz dworzani-
nem cesarskim. Wstąpił do zakonu w Braniewie w r. 1570. Po amatorsku
zajmował się leczeniem i budowaniem. Narysował projekty kolegiów w Ja-
rosławiu i w Kolożwarze (węg. Kolozsvàr, Siedmiogród, obecnie Cluj),
oba nie zostały zrealizowane.
Okres I (1575-1627) - Brizio i Bernardom oraz ich uczniowie
Na początku, gdy powstawały pierwsze kolegia, zakon potrzebował
architektów. Po długich staraniach przysłano z Rzymu dwóch fachowców,
którym dano miejscowych pomocników i uczniów. Niektórzy z nich wyrobili
się na dobrych architektów.
1 J. Poplatek, J. Paszenda, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972 (cyt. dalej
SJA). Zob. także J. Paszenda, Budowle jezuickie w Polsce, 1.1—2, Kraków 1999—2000.
2 W. Tatarkiewicz, Dwanaście pokoleń architektów włoskich w Polsce, [w:] idem,
O sztuce polskiej XVII i XVIII. Architektura i rzeźba. Warszawa 1966, s. 29—52.
Kraków
ARCHITEKCI JEZUICCY W POLSCE
W Słowniku jezuitów artystów zamieściłem biogramy architektów
w porządku alfabetycznym1. Teraz przedstawiam tych samych architektów
w układzie chronologicznym z dodaniem nowych z XIX i XX wieku. Będzie to
coś na wzór Tatarkiewicza Dwanaście pokoleń architektów włoskich
w Polsce2. Przy układaniu napotkałem na pewne trudności. Najpierw trudno
odróżnić architekta od zwykłego murarza lub od kierownika budowy,
a także od matematyka i profesora architektury, który nie zawsze musiał być
czynnym architektem (czasem wykładał ze skryptu swego poprzednika). Dalej,
Jeśli nie zachowały się dzieła, trudno ocenić, kto był wybitniej szym architektem.
Czasem trzeba się kierować tylko opinią współczesnych. Wreszcie nie dało się
ich podzielić na równe pokolenia. Dlatego okresy będą nierównej długości, co
więcej, często zachodzą na siebie. Trzeba też uwzględnić podział na prowincje
zakonne. W XVI w. prowincja polska obejmowała cały obszar Rzeczypospoli-
tej oraz Siedmiogród. W r. 1608 podzielono ją na prowincje polskąi litewską
z Mazowszem. Odtąd już nie zatrudniano architektów polskich na Litwie ani
litewskich w Polsce. Dlatego w każdym okresie podaję ich oddzielnie.
Długi szereg architektów jezuickich w Polsce rozpoczyna brat Massi-
mo Milanesi (1529-1588). Nie był właściwie architektem, lecz dworzani-
nem cesarskim. Wstąpił do zakonu w Braniewie w r. 1570. Po amatorsku
zajmował się leczeniem i budowaniem. Narysował projekty kolegiów w Ja-
rosławiu i w Kolożwarze (węg. Kolozsvàr, Siedmiogród, obecnie Cluj),
oba nie zostały zrealizowane.
Okres I (1575-1627) - Brizio i Bernardom oraz ich uczniowie
Na początku, gdy powstawały pierwsze kolegia, zakon potrzebował
architektów. Po długich staraniach przysłano z Rzymu dwóch fachowców,
którym dano miejscowych pomocników i uczniów. Niektórzy z nich wyrobili
się na dobrych architektów.
1 J. Poplatek, J. Paszenda, Słownik jezuitów artystów, Kraków 1972 (cyt. dalej
SJA). Zob. także J. Paszenda, Budowle jezuickie w Polsce, 1.1—2, Kraków 1999—2000.
2 W. Tatarkiewicz, Dwanaście pokoleń architektów włoskich w Polsce, [w:] idem,
O sztuce polskiej XVII i XVIII. Architektura i rzeźba. Warszawa 1966, s. 29—52.