DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kalf, Jan: De Kerk van Etten (in N.- B.), [1]
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19799#0081
verkrijgen, ten eeuwigen dage zullen bezitten, of zij er wonen of niet. Echter zal op iedere
hoeve een huis gebouwd moeten worden ter waarde van drie ponden Leuvensch en in
elk huis voortdurend een mensch moeten vertoeven en blijven. Voorts wordt een erfcijns
van 12 denarii vastgesteld voor eiken bunder en overigens den inwoners vrijdom van alle
belasting en diensten verzekerd, behalve in geval van huwelijk, ridderslag en gevangen-
schap van den heer of zijne kinderen, of indien de Hertog van Brabant hem mocht
oproepen ter bescherming van het land tegen vijanden. Dan worden de rechten bepaald
bij overdracht van den grond door verkoop, of schenking bij huwelijk, te voldoen, zoowel
aan den heer door den vervreemder, als, bij wijze van kennispenningen, aan schepenen
door den verkrijger. Ook de overgang van den grond door vererving en de daarbij ver-
schuldigde rechten worden geregeld, evenals de wijze waarop verkoop kan geschieden,
waarbij dan aan de vermoedelijke erfgenamen een recht van voorkoop is toegestaan.
Aanstelling en ontslag van schepenen zullen geschieden zooals den heer goeddunkt,
doch geen schepenschap zal erfelijk zijn. Vervolgens worden verschillende boeten en andere
straffen gesteld op allerlei misdrijven en ten slotte bepalingen gegeven voor wegen en
watergangen: de wegen midden door het goed zullen een halven bunder breed zijn, zonder
vermindering, de andere, van deze uitgaande, wegen en de watergangen, zullen worden
gemaakt volgens voorschrift van schepenen en 's heeren rechter.
Men ziet hoe heer Hendrik door aan deze rechten — waarvan de zorg te besteden
aan de verkeerswegen te land en te water zeker niet het minst beteekenende was — de
verplichting te verbinden, dat op elke in erfpacht uitgegeven hoeve een huis gebouwd en
bewoond moest worden, zij het dan niet door den pachter persoonlijk, er geheel op
berekend was Etten van bevolking te voorzien. In 1316, een halve eeuw na de verleening
van dit recht, blijkt de oude kapel van Etten dan ook voldoende goederen te hebben
verkregen om zelfstandig te kunnen bestaan en genoegzame inkomsten te bezitten om
eenen pastoor te onderhouden en de kerkelijke lasten van bisschop, aartsdiaken enz. te
kunnen dragen, zoodat zij tot parochie werd verheven. Eene vergrooting van de kapel
ging, volgens het reeds aangehaald bericht van Nuyts, met deze verheffing gepaard en
zoo ontstond de kerk, waarvan Goossens in 1610 de grondslagen in teekening bracht.
Af b. 4 doet zien hoe ik mij voorstel, dat een deel van de buitenmuren der kapel bij hare
thans de grens der gemeente vormt, terwijl het bosch zelf geheel daarbuiten ligt. Eenen Halderberg
geeft de stafkaart niet, wèl Halderdonk, dicht bij de Mark, zoodat dit bezwaarlijk bedoeld kan zijn,
daar de Halderberg wordt genoemd tusschen den Haneberg en het bosch Vuchte. Op het blad Etten
van den gemeenteatlas van Kuyper vind ik echter »de Hallebergen", midden tusschen den Haneberg
en Vuchtschoot, ongeveer ter plaatse waar de stafkaart een gehucht Hil aangeeft. Wij kunnen dus als
zuidgrens aannemen den tegenwoordige weg die van Haansberg over Etten, Moleneind en Hil tot de
tegenwoordige oostgrens der gemeente (en verder) loopt. Als oostgrens zou dan zijn aan te nemen de
tegenwoordige oostgrens der gemeente tot den N. W.-hoek van het Liesbosch. Maar welke lijn dan
vandaar tot aan de Mark te denken valt, blijft geheel onbepaald. Desnoods zouden wij ook hier
de tegenwoordige begrenzing der gemeente kunnen aanhouden. De westelijke grens echter van het
gebied, van Haansberg tot de Mark, blijft geheel onzeker, daar de tegenwoordige westelijke begrenzing
der gemeente meer dan een uur gaans westelijker ligt.
69
hoeve een huis gebouwd moeten worden ter waarde van drie ponden Leuvensch en in
elk huis voortdurend een mensch moeten vertoeven en blijven. Voorts wordt een erfcijns
van 12 denarii vastgesteld voor eiken bunder en overigens den inwoners vrijdom van alle
belasting en diensten verzekerd, behalve in geval van huwelijk, ridderslag en gevangen-
schap van den heer of zijne kinderen, of indien de Hertog van Brabant hem mocht
oproepen ter bescherming van het land tegen vijanden. Dan worden de rechten bepaald
bij overdracht van den grond door verkoop, of schenking bij huwelijk, te voldoen, zoowel
aan den heer door den vervreemder, als, bij wijze van kennispenningen, aan schepenen
door den verkrijger. Ook de overgang van den grond door vererving en de daarbij ver-
schuldigde rechten worden geregeld, evenals de wijze waarop verkoop kan geschieden,
waarbij dan aan de vermoedelijke erfgenamen een recht van voorkoop is toegestaan.
Aanstelling en ontslag van schepenen zullen geschieden zooals den heer goeddunkt,
doch geen schepenschap zal erfelijk zijn. Vervolgens worden verschillende boeten en andere
straffen gesteld op allerlei misdrijven en ten slotte bepalingen gegeven voor wegen en
watergangen: de wegen midden door het goed zullen een halven bunder breed zijn, zonder
vermindering, de andere, van deze uitgaande, wegen en de watergangen, zullen worden
gemaakt volgens voorschrift van schepenen en 's heeren rechter.
Men ziet hoe heer Hendrik door aan deze rechten — waarvan de zorg te besteden
aan de verkeerswegen te land en te water zeker niet het minst beteekenende was — de
verplichting te verbinden, dat op elke in erfpacht uitgegeven hoeve een huis gebouwd en
bewoond moest worden, zij het dan niet door den pachter persoonlijk, er geheel op
berekend was Etten van bevolking te voorzien. In 1316, een halve eeuw na de verleening
van dit recht, blijkt de oude kapel van Etten dan ook voldoende goederen te hebben
verkregen om zelfstandig te kunnen bestaan en genoegzame inkomsten te bezitten om
eenen pastoor te onderhouden en de kerkelijke lasten van bisschop, aartsdiaken enz. te
kunnen dragen, zoodat zij tot parochie werd verheven. Eene vergrooting van de kapel
ging, volgens het reeds aangehaald bericht van Nuyts, met deze verheffing gepaard en
zoo ontstond de kerk, waarvan Goossens in 1610 de grondslagen in teekening bracht.
Af b. 4 doet zien hoe ik mij voorstel, dat een deel van de buitenmuren der kapel bij hare
thans de grens der gemeente vormt, terwijl het bosch zelf geheel daarbuiten ligt. Eenen Halderberg
geeft de stafkaart niet, wèl Halderdonk, dicht bij de Mark, zoodat dit bezwaarlijk bedoeld kan zijn,
daar de Halderberg wordt genoemd tusschen den Haneberg en het bosch Vuchte. Op het blad Etten
van den gemeenteatlas van Kuyper vind ik echter »de Hallebergen", midden tusschen den Haneberg
en Vuchtschoot, ongeveer ter plaatse waar de stafkaart een gehucht Hil aangeeft. Wij kunnen dus als
zuidgrens aannemen den tegenwoordige weg die van Haansberg over Etten, Moleneind en Hil tot de
tegenwoordige oostgrens der gemeente (en verder) loopt. Als oostgrens zou dan zijn aan te nemen de
tegenwoordige oostgrens der gemeente tot den N. W.-hoek van het Liesbosch. Maar welke lijn dan
vandaar tot aan de Mark te denken valt, blijft geheel onbepaald. Desnoods zouden wij ook hier
de tegenwoordige begrenzing der gemeente kunnen aanhouden. De westelijke grens echter van het
gebied, van Haansberg tot de Mark, blijft geheel onzeker, daar de tegenwoordige westelijke begrenzing
der gemeente meer dan een uur gaans westelijker ligt.
69