DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Życie codzienne w gdańskim Dworze Artusa w XV-XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27007#0054
Antoni
Romuald
Chodyński
W wieku XIV domy Artusa w miastach pruskich stanowiły charakterys-
tyczny akcent; w Toruniu już w 1310 r., w Elblągu w 1 ćw. XIV stulecia,
podobnie w Chełmnie, w Królewcu i Gdańsku w XIV w., w Braniewie
w XV w. Znane jako Curia Regis Artus, Societas Regis Artus lub Curia Sancti
Georgii; królewicki zwany był domem panów (Junkerhojf). Junkrami nazywano
w średniowieczu członków najstarszych rodów, sięgających swą historią
czasów założenia miasta. Tworzyli oni patrycjat i należeli do zamkniętego,
elitarnego. Bractwa św. Jerzego, a siedzibę tą zwano Junkerhofem .
W dziejach gdańskiego Dworu rozróżnić można dwa okresy. Pierwszy
związany był z tzw. Starym Dworem, którego budowę rozpoczęto między
1348 a 1350 r., przebudowanym następnie w cegle w latach 1374-1387. Jego
żywot trwał do pożaru w nocy z 27 na 28 XII 1476. Szybko rozpoczęto
budowę nowej siedziby na parceli dzisiejszego Dworu, otwierając w ten
sposób drugi, nowożytny okres w dziejach gmachu. Niewiele zachowało się
źródeł do wczesnych dziejów Starego Dworu. Zarządzenia (ordynacje)
sprzed 1382 r. wspominają o Dużym Dworze kupców, legitymujących się
majątkiem od 20 grzywien i o Małym Dworze - patrycjuszy, siedzibie
Bractwa św. Jerzego w bocznym pomieszczeniu Dworu Artusa.
Struktura ówczesnego zarządu i życie wewnętrzne regulowane były
przez rozporządzenia porządkowe modyfikowane w ciągu dziesięcioleci,
wzbogacane przez przepisy zwyczajowe, normujące życie w dniach
powszednich i świątecznych. Z zachowanego regulaminu z 1421 r.
dowiadujemy się, że do zarządu wybierano czterech przedstawicieli
starszyzny Dworu (Alterleute) mających do pomocy czterech towarzyszy
zwanych kumpanami. Informacja ta może wskazywać na istnienie wówczas
czterech Ław kupieckich (zob. niżej) i zarządzanie nimi przez wójtów. Jedna
osoba opiekowała się ogrodem Bractwa św. Jerzego (Gartenmeister).
Regulamin wewnętrzny Dworu zatwierdzany był przez Radę Miasta,
spośród jej członków wybierano "patronów", dwóch z nich sprawowało
nadzór i pośredniczyło między zarządem a Radą w sprawach spornych ’.
Regulamin wyraźnie określał funkcję Dworu służącego wyłącznie
własnym członkom, który w żadnym wypadku nie mógł przekształcić
się w miejską piwiarnię". Ponieważ członkami Dworu byli również ławnicy
odbywający tam swoje posiedzenia, zdarzało się rozszerzanie forum
rozmówców, gdy w grę wchodziły ważne sprawy miejskie. Zapraszano też
członków Rady; przykładem jest cytowana przez Simsona korespondencja
kom tura domowego konwentu krzyżackiego w Gdańsku, Michała Tutzen-
feldera z księciem brunszwickim Wilhelmem z 1435 r. Komtur informuje
o zwyczajowych spotkaniach kupców i ławników w Dworze, w kilku
takich brał udział w obecności burmistrza, zapewne Henryka Vorratha oraz
Simson, op. cit., s. 6 n. Zob. także: M. Biskup Gdańsk w pienuotnym stuleciu rządóru krzyżackich (1308-1409),
[w:] Historia Gdańska, I: do roku 1454, pod red. E. Cieślaka, Gdańsk 1978, s. 427 n.
' Simson, op. cit., (Die Artushofordunung von 1421), s. 309-315.
Wyszynk piwa, sposób picia, miara i jakość - to częste tematy rozporządzeń. Rada Głównego Miasta
zawsze jednak starała się kontrolować zarówno życie w Dworze, jak "dystrybucję" tego trunku, zachowując
monopol na jego produkcję i rozpowszechnianie w Gdańsku.
52
Romuald
Chodyński
W wieku XIV domy Artusa w miastach pruskich stanowiły charakterys-
tyczny akcent; w Toruniu już w 1310 r., w Elblągu w 1 ćw. XIV stulecia,
podobnie w Chełmnie, w Królewcu i Gdańsku w XIV w., w Braniewie
w XV w. Znane jako Curia Regis Artus, Societas Regis Artus lub Curia Sancti
Georgii; królewicki zwany był domem panów (Junkerhojf). Junkrami nazywano
w średniowieczu członków najstarszych rodów, sięgających swą historią
czasów założenia miasta. Tworzyli oni patrycjat i należeli do zamkniętego,
elitarnego. Bractwa św. Jerzego, a siedzibę tą zwano Junkerhofem .
W dziejach gdańskiego Dworu rozróżnić można dwa okresy. Pierwszy
związany był z tzw. Starym Dworem, którego budowę rozpoczęto między
1348 a 1350 r., przebudowanym następnie w cegle w latach 1374-1387. Jego
żywot trwał do pożaru w nocy z 27 na 28 XII 1476. Szybko rozpoczęto
budowę nowej siedziby na parceli dzisiejszego Dworu, otwierając w ten
sposób drugi, nowożytny okres w dziejach gmachu. Niewiele zachowało się
źródeł do wczesnych dziejów Starego Dworu. Zarządzenia (ordynacje)
sprzed 1382 r. wspominają o Dużym Dworze kupców, legitymujących się
majątkiem od 20 grzywien i o Małym Dworze - patrycjuszy, siedzibie
Bractwa św. Jerzego w bocznym pomieszczeniu Dworu Artusa.
Struktura ówczesnego zarządu i życie wewnętrzne regulowane były
przez rozporządzenia porządkowe modyfikowane w ciągu dziesięcioleci,
wzbogacane przez przepisy zwyczajowe, normujące życie w dniach
powszednich i świątecznych. Z zachowanego regulaminu z 1421 r.
dowiadujemy się, że do zarządu wybierano czterech przedstawicieli
starszyzny Dworu (Alterleute) mających do pomocy czterech towarzyszy
zwanych kumpanami. Informacja ta może wskazywać na istnienie wówczas
czterech Ław kupieckich (zob. niżej) i zarządzanie nimi przez wójtów. Jedna
osoba opiekowała się ogrodem Bractwa św. Jerzego (Gartenmeister).
Regulamin wewnętrzny Dworu zatwierdzany był przez Radę Miasta,
spośród jej członków wybierano "patronów", dwóch z nich sprawowało
nadzór i pośredniczyło między zarządem a Radą w sprawach spornych ’.
Regulamin wyraźnie określał funkcję Dworu służącego wyłącznie
własnym członkom, który w żadnym wypadku nie mógł przekształcić
się w miejską piwiarnię". Ponieważ członkami Dworu byli również ławnicy
odbywający tam swoje posiedzenia, zdarzało się rozszerzanie forum
rozmówców, gdy w grę wchodziły ważne sprawy miejskie. Zapraszano też
członków Rady; przykładem jest cytowana przez Simsona korespondencja
kom tura domowego konwentu krzyżackiego w Gdańsku, Michała Tutzen-
feldera z księciem brunszwickim Wilhelmem z 1435 r. Komtur informuje
o zwyczajowych spotkaniach kupców i ławników w Dworze, w kilku
takich brał udział w obecności burmistrza, zapewne Henryka Vorratha oraz
Simson, op. cit., s. 6 n. Zob. także: M. Biskup Gdańsk w pienuotnym stuleciu rządóru krzyżackich (1308-1409),
[w:] Historia Gdańska, I: do roku 1454, pod red. E. Cieślaka, Gdańsk 1978, s. 427 n.
' Simson, op. cit., (Die Artushofordunung von 1421), s. 309-315.
Wyszynk piwa, sposób picia, miara i jakość - to częste tematy rozporządzeń. Rada Głównego Miasta
zawsze jednak starała się kontrolować zarówno życie w Dworze, jak "dystrybucję" tego trunku, zachowując
monopol na jego produkcję i rozpowszechnianie w Gdańsku.
52