DOI Artikel:
Chodyński, Antoni Romuald: Uzbrojenie turniejowe z Dworu Artusa w Gdańsku: Turnieje rozgrywane w miastach w XIV-XVI wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27007#0070
Antoni
Romuald
Chodyński
Terminologia
Zagadnieniu terminologii poświęciłem osobne miejsce w wydanej ostat-
nio pracy o odnalezionych w 1992 r. fragmentach uzbrojenia turniejowego
z Dworu Artusa w Gdańsku'. Ograniczę się więc do kilku uzupełnień.
Nie może wystarczać treść hasła zredagowanego w 1867 r. przez
Kazimierza Władysława Wójcickiego w Encyklopedii Powszechnej, aczkolwiek
rozwinięcie tematu: turniej - jest wielce interesujące". Więcej informacji
zawierają encyklopedie brytyjskie3 i literatura angielska4. Wybrane
przykłady określeń turniejowych przytoczył Stefan K. Kuczyński w artyku-
le o najważniejszych turniejach rozgrywanych na Śląsku i przez rycerzy
polskich w kraju i w Europie". Ponieważ często będą przeze mnie stosowane
niektóre z określeń podstawowych, wypada je przedtem uściślić.
"Turnieje, igrzyska rycerskie, w których młódź rycerska i znakomitsi
wojownicy okazywali dowody męstwa, zręczności i siły [...] Na te igrzyska
wybierano w początkach plac obszerny - pisał dalej Kazimierz W. Wójcicki -
w pobliżu jakiegoś klasztoru, ogradzano go, i wtedy ci, którzy chcieli brać
w nich udział, stawiali wsparte o kopie swoje tarcze i hełmy herbowe [z klej-
notami herbowymi powtarzającymi znaki na tarczy - przyp. A.Ch.],,h. Fes-
tiwale turniejowe - jeśli możemy użyć takiego określenia na wspaniałe
zgromadzenia kwiatu rycerstwa i słynnych bohaterów, okraszone atrakcja-
mi w formie pochodów, przemarszów przez miasto w szyku i z chorągwiami
oraz bankietami i zabawami - najczęściej odbywały się na błoniach poza
murami, również wewnątrz obwarowań tak siedzib książęcych jak miast.
Jednak ścisłe określenie turnieju oznaczać będzie zgromadzenie walczących
we współzawodnictwie uczestników rozgrywek, podzielonych na mniejsze,
dwie wobec siebie opozycyjne drużyny, w ustalonym czasie i miejscu na
przeznaczonym do tego celu terenie. W początkowych fazach rozwoju his-
torycznego rozgrywane bez szczegółowego scenariusza, z czasem według
reguł stosowanych jako przepisy zwyczajowe. Regulaminy turniejowe
normowały elementarne zachowanie się w konkretnych okolicznościach.
Podkreślano w nich od samego początku zakaz zabijania przeciwnika
i wprowadzono zwyczaj brania go jako jeńca wraz z koniem, rzędem i uz-
brojeniem dla uzyskania wykupu, bądź puszczeniem pokonanego na słowo
rycerskie, naznaczenie okupu i zatrzymanie zdobytego oręża. Wspomnę, że
pojawiające się w źródłach łacińskie hastilude oznaczało dosłownie gry
1 A.R. Chodyński Zbroje kolcze z gdańskiego Dworu Artusa. Z tradycji turniejowych zv Polsce, Malbork 1994,
s. 59-72.
2 K.W. Wójcicki Turnieje, [w:] Encyklopedia Powszechna, t. 25, Warszawa 1867, s. 747 n. Jest on również
autorem Obrazów starodawnych (Warszawa 1843) ilustrowanych drzeworytami sztorcowymi Wincentego
Smokowskiego; w t. 2 zawarł szkic historyczny Turnieje i gonitwy s.3-27.
' Najobszerniejsze informacje podaje The Encyklopedia Britanica. Fourteenth Edition, vol. 22, London-New
York 1929, s. 326-328.
R. Barber The Knight and Chioalry, London 1978, a zwłaszcza R. Barber, J. Barker Tonirnaments. ]oust,
Chwahy and Pageants in the Midle Ages, Woodbridge 1989 ( dalej cyt.Tournaments).
’ S.K. Kuczyński Turnieje rycerskie w średniowiecznej Polsce, [w:] Biedni i bogaci. Studia do dziejów kidtuiy śred-
niowiecznej ofiarowane Bronisławowi Geremkowi, Warszawa 1992, s. 295-306.
’ Wójcicki, op. cit., s. 747.
68
Romuald
Chodyński
Terminologia
Zagadnieniu terminologii poświęciłem osobne miejsce w wydanej ostat-
nio pracy o odnalezionych w 1992 r. fragmentach uzbrojenia turniejowego
z Dworu Artusa w Gdańsku'. Ograniczę się więc do kilku uzupełnień.
Nie może wystarczać treść hasła zredagowanego w 1867 r. przez
Kazimierza Władysława Wójcickiego w Encyklopedii Powszechnej, aczkolwiek
rozwinięcie tematu: turniej - jest wielce interesujące". Więcej informacji
zawierają encyklopedie brytyjskie3 i literatura angielska4. Wybrane
przykłady określeń turniejowych przytoczył Stefan K. Kuczyński w artyku-
le o najważniejszych turniejach rozgrywanych na Śląsku i przez rycerzy
polskich w kraju i w Europie". Ponieważ często będą przeze mnie stosowane
niektóre z określeń podstawowych, wypada je przedtem uściślić.
"Turnieje, igrzyska rycerskie, w których młódź rycerska i znakomitsi
wojownicy okazywali dowody męstwa, zręczności i siły [...] Na te igrzyska
wybierano w początkach plac obszerny - pisał dalej Kazimierz W. Wójcicki -
w pobliżu jakiegoś klasztoru, ogradzano go, i wtedy ci, którzy chcieli brać
w nich udział, stawiali wsparte o kopie swoje tarcze i hełmy herbowe [z klej-
notami herbowymi powtarzającymi znaki na tarczy - przyp. A.Ch.],,h. Fes-
tiwale turniejowe - jeśli możemy użyć takiego określenia na wspaniałe
zgromadzenia kwiatu rycerstwa i słynnych bohaterów, okraszone atrakcja-
mi w formie pochodów, przemarszów przez miasto w szyku i z chorągwiami
oraz bankietami i zabawami - najczęściej odbywały się na błoniach poza
murami, również wewnątrz obwarowań tak siedzib książęcych jak miast.
Jednak ścisłe określenie turnieju oznaczać będzie zgromadzenie walczących
we współzawodnictwie uczestników rozgrywek, podzielonych na mniejsze,
dwie wobec siebie opozycyjne drużyny, w ustalonym czasie i miejscu na
przeznaczonym do tego celu terenie. W początkowych fazach rozwoju his-
torycznego rozgrywane bez szczegółowego scenariusza, z czasem według
reguł stosowanych jako przepisy zwyczajowe. Regulaminy turniejowe
normowały elementarne zachowanie się w konkretnych okolicznościach.
Podkreślano w nich od samego początku zakaz zabijania przeciwnika
i wprowadzono zwyczaj brania go jako jeńca wraz z koniem, rzędem i uz-
brojeniem dla uzyskania wykupu, bądź puszczeniem pokonanego na słowo
rycerskie, naznaczenie okupu i zatrzymanie zdobytego oręża. Wspomnę, że
pojawiające się w źródłach łacińskie hastilude oznaczało dosłownie gry
1 A.R. Chodyński Zbroje kolcze z gdańskiego Dworu Artusa. Z tradycji turniejowych zv Polsce, Malbork 1994,
s. 59-72.
2 K.W. Wójcicki Turnieje, [w:] Encyklopedia Powszechna, t. 25, Warszawa 1867, s. 747 n. Jest on również
autorem Obrazów starodawnych (Warszawa 1843) ilustrowanych drzeworytami sztorcowymi Wincentego
Smokowskiego; w t. 2 zawarł szkic historyczny Turnieje i gonitwy s.3-27.
' Najobszerniejsze informacje podaje The Encyklopedia Britanica. Fourteenth Edition, vol. 22, London-New
York 1929, s. 326-328.
R. Barber The Knight and Chioalry, London 1978, a zwłaszcza R. Barber, J. Barker Tonirnaments. ]oust,
Chwahy and Pageants in the Midle Ages, Woodbridge 1989 ( dalej cyt.Tournaments).
’ S.K. Kuczyński Turnieje rycerskie w średniowiecznej Polsce, [w:] Biedni i bogaci. Studia do dziejów kidtuiy śred-
niowiecznej ofiarowane Bronisławowi Geremkowi, Warszawa 1992, s. 295-306.
’ Wójcicki, op. cit., s. 747.
68