DOI Artikel:
Mikocki, Tomasz: Antyczne pierwowzory fryzu z Sieni Gdańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27007#0263
radzili sobie inni nowożytni malarze i rzeźbiarze morskich tematów.
Jedną z najśmielszych w ikonografii morskiej, choć w gruncie rzeczy typową
scenę, znajdujemy np. na fragmencie sarkofagu dziś znajdującego się w Grot-
taferrata (ii. 12)0 Jego znajomości już w późnym Quatrocento dowodzi kilka
rysunków" '. Dość śmiała jest też scena na narożniku sarkofagu w Pizie21, do
której zbliżonych jest kilka innych.
Właśnie taki schemat stał się zapewne źródłem natchnienia Rafaela w Tri-
umfie Galatei w Villa Franesina (1511-1517) (il. 13)22, gdzie mimo artys-
tycznego przetworzenia, śmiałej scenie brak jednak dosłowności dzieła
gdańskiego. W pracach innych renesansowych i manierystycznych
mistrzów, bardziej jeszcze niż Rafael skłonnych do przedstawiania
erotycznych scen, jak np. Giulio Romano, Marcantonio Raimondi, Agostino
Caracci, Francesco Parmigianino czy nawetTycjan"3, scen morskich nie odnaj-
dujemy. Czyżby więc antyczne morskie tematy dawały zbyt mało
możliwości w tym zakresie?
Doskonałe paralelne przykłady znajdujemy w kręgu sztuki tworzonej dla
Polski. Erotyczne igraszki bóstw morskich na ścianach tarczowych kaplicy
Zygmuntowskiej na Wawelu są znacznie śmielszą niż rafaelowska wersją
morskich tematów (il. 14)"4. I mylą się bardzo badacze szukając dla nich
bezpośrednich i dokładnych pierwowzorów w antycznych sarkofagach
morskich23. Gdy zestawimy te wspaniałe, bujne, poruszone, kipiące żądzą,
przemocą i erotyzmem sceny z gdańskim reliefem, okazuje się, iż nasz mistrz
wykazał jeszcze więcej śmiałości w ukazaniu zbliżonego tematu.
Zbliżonego, gdyż gdańska nereida, przeciwnie niż jej krakowskie koleżanki,
a znacznie odważniej niż nereidy podobne do tych z Grottaferrata, Pizy i zbli-
żonych do nich postaci Rafaela, pełna jest przyzwolenia i świadoma rozko-
szy. Skąd więc i jak nauczył się nasz mistrz przedstawiać takie związki? Obok
pilnej - w pełni renesansowej - obserwacji natury widać tu także antyk. Za tą
sceną jest jakiś antyczny pierwowzór. Wydaje się na to wskazywać zarówno
nastrój całości sceny, jej ikonografia, detal, styl i wymowa. I należy jej szukać
nie wśród tematów morskich, choć figurę Trytona zapożyczono
niewątpliwie, nawet nie przekształcając jej specjalnie, z któregoś z sar-
kofagów z morskim thiasosem. Figura żeńska pochodzi jednak z innego
repertuaru. Był to z pewnością temat o świadomej, nieskrywanej i oczywistej
wymowie erotycznej. Znany nam schemat antycznego przedstawienia od-
najdujemy w innych wybitnych dziełach nowożytnych, więc przede
1' ASR V, 1 nr 151 - N. Dacos A propos d'un fragment de sarcophage de Grottaferrata et de son influence a la
renaissance, Buli Belge 33,1961, s. 143-150.
211 Bober-Rubinstein, s. 134 pod nr 102.
21 Nr A9, por wyżej przyp. i ASR V, 1 nr 68.
22 A. von Salis Antike und Renaissance. Uber Nachleben und Weitwirken der Alten in der neueren Kunst, Zurich
1947 s. 210 n., il. 62 a; Clark, The Nudę,... s. 300 n., 239. Warto zwrócić też uwagę na dwie późniejsze realizacje
tego tematu: Triumf Galatei Annibale Carracci i Triumf Galatei Poussina (Clark, The Nudę, s. 301 n. U. 240-241)
w różnym stopniu odwołujące się do antyku w zakresie ikonografii poszczególnych postaci, gdzie jednak
ładunek erotyzmu jest nie większy niż ten na antycznych sarkofagach morskich czy też u Rafaela.
"3 Webb, op. cit., 5,108 n. i liczne ilustracje.
“4 H. Kozakiewiczowa Rzeźba XVI wieku w Polsce, Warszawa 1984, s. 30 n., il. 21, 22, 23, 25.
25 Ibidem, s. 34; - Białostocki, op. cit.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
261
Jedną z najśmielszych w ikonografii morskiej, choć w gruncie rzeczy typową
scenę, znajdujemy np. na fragmencie sarkofagu dziś znajdującego się w Grot-
taferrata (ii. 12)0 Jego znajomości już w późnym Quatrocento dowodzi kilka
rysunków" '. Dość śmiała jest też scena na narożniku sarkofagu w Pizie21, do
której zbliżonych jest kilka innych.
Właśnie taki schemat stał się zapewne źródłem natchnienia Rafaela w Tri-
umfie Galatei w Villa Franesina (1511-1517) (il. 13)22, gdzie mimo artys-
tycznego przetworzenia, śmiałej scenie brak jednak dosłowności dzieła
gdańskiego. W pracach innych renesansowych i manierystycznych
mistrzów, bardziej jeszcze niż Rafael skłonnych do przedstawiania
erotycznych scen, jak np. Giulio Romano, Marcantonio Raimondi, Agostino
Caracci, Francesco Parmigianino czy nawetTycjan"3, scen morskich nie odnaj-
dujemy. Czyżby więc antyczne morskie tematy dawały zbyt mało
możliwości w tym zakresie?
Doskonałe paralelne przykłady znajdujemy w kręgu sztuki tworzonej dla
Polski. Erotyczne igraszki bóstw morskich na ścianach tarczowych kaplicy
Zygmuntowskiej na Wawelu są znacznie śmielszą niż rafaelowska wersją
morskich tematów (il. 14)"4. I mylą się bardzo badacze szukając dla nich
bezpośrednich i dokładnych pierwowzorów w antycznych sarkofagach
morskich23. Gdy zestawimy te wspaniałe, bujne, poruszone, kipiące żądzą,
przemocą i erotyzmem sceny z gdańskim reliefem, okazuje się, iż nasz mistrz
wykazał jeszcze więcej śmiałości w ukazaniu zbliżonego tematu.
Zbliżonego, gdyż gdańska nereida, przeciwnie niż jej krakowskie koleżanki,
a znacznie odważniej niż nereidy podobne do tych z Grottaferrata, Pizy i zbli-
żonych do nich postaci Rafaela, pełna jest przyzwolenia i świadoma rozko-
szy. Skąd więc i jak nauczył się nasz mistrz przedstawiać takie związki? Obok
pilnej - w pełni renesansowej - obserwacji natury widać tu także antyk. Za tą
sceną jest jakiś antyczny pierwowzór. Wydaje się na to wskazywać zarówno
nastrój całości sceny, jej ikonografia, detal, styl i wymowa. I należy jej szukać
nie wśród tematów morskich, choć figurę Trytona zapożyczono
niewątpliwie, nawet nie przekształcając jej specjalnie, z któregoś z sar-
kofagów z morskim thiasosem. Figura żeńska pochodzi jednak z innego
repertuaru. Był to z pewnością temat o świadomej, nieskrywanej i oczywistej
wymowie erotycznej. Znany nam schemat antycznego przedstawienia od-
najdujemy w innych wybitnych dziełach nowożytnych, więc przede
1' ASR V, 1 nr 151 - N. Dacos A propos d'un fragment de sarcophage de Grottaferrata et de son influence a la
renaissance, Buli Belge 33,1961, s. 143-150.
211 Bober-Rubinstein, s. 134 pod nr 102.
21 Nr A9, por wyżej przyp. i ASR V, 1 nr 68.
22 A. von Salis Antike und Renaissance. Uber Nachleben und Weitwirken der Alten in der neueren Kunst, Zurich
1947 s. 210 n., il. 62 a; Clark, The Nudę,... s. 300 n., 239. Warto zwrócić też uwagę na dwie późniejsze realizacje
tego tematu: Triumf Galatei Annibale Carracci i Triumf Galatei Poussina (Clark, The Nudę, s. 301 n. U. 240-241)
w różnym stopniu odwołujące się do antyku w zakresie ikonografii poszczególnych postaci, gdzie jednak
ładunek erotyzmu jest nie większy niż ten na antycznych sarkofagach morskich czy też u Rafaela.
"3 Webb, op. cit., 5,108 n. i liczne ilustracje.
“4 H. Kozakiewiczowa Rzeźba XVI wieku w Polsce, Warszawa 1984, s. 30 n., il. 21, 22, 23, 25.
25 Ibidem, s. 34; - Białostocki, op. cit.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
261