DOI article:
Mikocki, Tomasz: Antyczne pierwowzory fryzu z Sieni Gdańskiej
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.27007#0267
Capri, Sallustio Peruzziego, Luca Cambioso i innych anonimowych". Ry-
sunki te odnoszą się bezpośrednio do antycznego zaginionego reliefu z Ledą
i łabędziem a obrazy i rzeźby go przetwarzają. Był to front rzymskiego sar-
kofagu w okresie renesansu znajdujący się na rzymskim Monte Cavallo
(Kwirynale) (il. 18)35. Także inne antyczne przedstawienia tego tematu były
znane artystom renesansu i mogły dostarczyć podobnych inspiracji. Pozo-
stałe rzeźbiarski zachowane antyczne przedstawienia Ledy z łabędziem,
z wyjątkiem ich określonej grupy o identycznej z gdańskim zabytkiem
ikonografii, wykazują jednak większą lub mniejszą odmienność3'. Przy-
kładem takiej ikonografii jest np. kamea z Ledą w Neapolu, znana już
przynajmniej od 1457 r., która przeszła przez kolekcje Lorenzo Medici,
Klemensa VII, Farnese i była prawie na pewno znana Michałowi Aniołowi ".
Ogromna popularność tematu Ledy i zbliżonej ikonografii w okresie Quat-
rocenta i Cinąuecenta pozwalają upatrywać bezpośredniego wzoru dla żeń-
skiej postaci z gdańskiego reliefu w takiej nowożytnej kompozycji a nie
koniecznie w oryginalnym dziele antycznym, będącym źródłem wielorakich
inspiracji.
Do typowego „antycznego" thiasosu wprowadził więc rzeźbiarz gdański
scenę obcą, zaczerpniętą z innych repertuarów. Owa scena bowiem ma zna-
czenie kluczowe, jest bardzo ważna, być może najważniejsza. A repertuar
sarkofagowo-morski powstający w dyspozycji tego i innych artystów był
zbyt wąski, by sprostać stawianym wymogom. Dosłowność aktu miłosnego
była więc elementem znaczącym i zbyt istotnym, by można ją było jedynie
zamarkować w sposób aluzyjny niewinnie erotycznymi scenami z morskich
sarkofagów.
Ze względu na to, iż podstawę interpretacji stanowi dla nas ikonografia
możliwości są tutaj bardzo ograniczone. Brak pełnej znajomości kontekstu
historycznego, kulturowego i literackiego, czyni powierzchowną i hipo-
teczną, proponujemy więc interpretację być może naiwną3". Za pewnik
przyjąć trzeba alegoryczny i symboliczny charakter przedstawienia, które
musiało spełniać zarówno w kontekście pierwotnym, jak i obecnym,
wtórnym - w portalu Sieni wiodącej do Dworu Artusa, gdzie oglądane było
przez ponad 200 lat - funkcje symboliczne i emblematyczno-propagandowe.
Przedstawienie pochodzące z oficjalnej budowli związane było z miastem
Gdańskiem. Jego symbolika była i jest dla nas - przynajmniej w najszerszej
warstwie - bardzo czytelna. Takie elementy jak woda, morze, morskie
Ich listę zestawiają Bober-Rubinstein, s. 54 do nr 5.
3’ C. Robert D/e antiken Sarkophńgjreliefs. Mythologische Cyklen [ASR II], Berlin 1890, nr 3, s. 8 i 218; - Bober-
Rubinstein, nr 5.
" Bober-Rubinstein, nr 5, s. 53-54.
37 A. Giuliano Leda [w:] EAA IV, s.524-525; - Bober-Rubinstein, nr 3-5; - E. Knauer Leda, JBerlMus 11, 1969,
s. 5-35, która pisze szeroko o motywie Ledy w sztuce nowożytnej i o popularności takiej właśnie ikonografi, jaka
zainspirowała Michała Anioła.
13 Museo Nazionale di Napoli, inv. 25967: N. Dacos, A. Giuliano, U. Pannti II Tesoro di Lorenzo ii Magnifico,
I:Le Gemme, Firenze 1973, nr 48; - Bober-Rubinstein, op.cit., s. 54, il. 5b do nr 5.
Spotkała się ona w czasie dyskusji po referacie z krytyką Pana Witolda Dobrowolskiego, proponującego
nieco inne rozpoznanie ikonograficzne, ale potwierdzającego w pełni nasze rozumienie wymowy sceny.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
265
sunki te odnoszą się bezpośrednio do antycznego zaginionego reliefu z Ledą
i łabędziem a obrazy i rzeźby go przetwarzają. Był to front rzymskiego sar-
kofagu w okresie renesansu znajdujący się na rzymskim Monte Cavallo
(Kwirynale) (il. 18)35. Także inne antyczne przedstawienia tego tematu były
znane artystom renesansu i mogły dostarczyć podobnych inspiracji. Pozo-
stałe rzeźbiarski zachowane antyczne przedstawienia Ledy z łabędziem,
z wyjątkiem ich określonej grupy o identycznej z gdańskim zabytkiem
ikonografii, wykazują jednak większą lub mniejszą odmienność3'. Przy-
kładem takiej ikonografii jest np. kamea z Ledą w Neapolu, znana już
przynajmniej od 1457 r., która przeszła przez kolekcje Lorenzo Medici,
Klemensa VII, Farnese i była prawie na pewno znana Michałowi Aniołowi ".
Ogromna popularność tematu Ledy i zbliżonej ikonografii w okresie Quat-
rocenta i Cinąuecenta pozwalają upatrywać bezpośredniego wzoru dla żeń-
skiej postaci z gdańskiego reliefu w takiej nowożytnej kompozycji a nie
koniecznie w oryginalnym dziele antycznym, będącym źródłem wielorakich
inspiracji.
Do typowego „antycznego" thiasosu wprowadził więc rzeźbiarz gdański
scenę obcą, zaczerpniętą z innych repertuarów. Owa scena bowiem ma zna-
czenie kluczowe, jest bardzo ważna, być może najważniejsza. A repertuar
sarkofagowo-morski powstający w dyspozycji tego i innych artystów był
zbyt wąski, by sprostać stawianym wymogom. Dosłowność aktu miłosnego
była więc elementem znaczącym i zbyt istotnym, by można ją było jedynie
zamarkować w sposób aluzyjny niewinnie erotycznymi scenami z morskich
sarkofagów.
Ze względu na to, iż podstawę interpretacji stanowi dla nas ikonografia
możliwości są tutaj bardzo ograniczone. Brak pełnej znajomości kontekstu
historycznego, kulturowego i literackiego, czyni powierzchowną i hipo-
teczną, proponujemy więc interpretację być może naiwną3". Za pewnik
przyjąć trzeba alegoryczny i symboliczny charakter przedstawienia, które
musiało spełniać zarówno w kontekście pierwotnym, jak i obecnym,
wtórnym - w portalu Sieni wiodącej do Dworu Artusa, gdzie oglądane było
przez ponad 200 lat - funkcje symboliczne i emblematyczno-propagandowe.
Przedstawienie pochodzące z oficjalnej budowli związane było z miastem
Gdańskiem. Jego symbolika była i jest dla nas - przynajmniej w najszerszej
warstwie - bardzo czytelna. Takie elementy jak woda, morze, morskie
Ich listę zestawiają Bober-Rubinstein, s. 54 do nr 5.
3’ C. Robert D/e antiken Sarkophńgjreliefs. Mythologische Cyklen [ASR II], Berlin 1890, nr 3, s. 8 i 218; - Bober-
Rubinstein, nr 5.
" Bober-Rubinstein, nr 5, s. 53-54.
37 A. Giuliano Leda [w:] EAA IV, s.524-525; - Bober-Rubinstein, nr 3-5; - E. Knauer Leda, JBerlMus 11, 1969,
s. 5-35, która pisze szeroko o motywie Ledy w sztuce nowożytnej i o popularności takiej właśnie ikonografi, jaka
zainspirowała Michała Anioła.
13 Museo Nazionale di Napoli, inv. 25967: N. Dacos, A. Giuliano, U. Pannti II Tesoro di Lorenzo ii Magnifico,
I:Le Gemme, Firenze 1973, nr 48; - Bober-Rubinstein, op.cit., s. 54, il. 5b do nr 5.
Spotkała się ona w czasie dyskusji po referacie z krytyką Pana Witolda Dobrowolskiego, proponującego
nieco inne rozpoznanie ikonograficzne, ale potwierdzającego w pełni nasze rozumienie wymowy sceny.
Antyczne
pierwowzory
fryzu z Sieni
Gdańskiej
265