DOI article:
Piwocka, Magdalena: Tryptyk z kościoła Św. Brygidy w Gdańsku: kilka uwag po wystawie "Aurea Porta Rzeczypospolitej"
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.42239#0039
Opierając się na monumentalnej monografii Pietera Coecke van Aelst,
pióra Georgesa Marlier, autor związał ołtarz w kościele Św. Brygidy
z kilkoma tryptykami o tym samym temacie głównej sceny oraz ikono-
grafii skrzydeł, uważanymi za malowidła Coecke'a (1502-1550)40. Ich
zróżnicowany poziom wykonawczy oraz odmienne od znanych z obra-
zów Coecke'a cechy fizjonomiczne postaci nasunęły badaczowi roz-
poznanie niektórych z nich jako dzieł tzw. Mistrza z 1518 r., alias van
Dornike. Artysta, nazwany tak przez Friedlandera w 1915 r.I 11 od predelli
datowanego ołtarza z Lubeki, dobrze reprezentowany na retro-
spektywnej wystawie z 1969 r. 12 - mimo prób zacieśnienia jego oeume,
nie wydaje się twórcą o dorobku homogenicznym. Przypisywane mu
kompozycje cechuje wysmukły kanon, płomieniste, skomplikowane
układy figur o nerwowo gestykulujących dłoniach, wąskie twarze, ostre,
mocno artykułowane profile. Pracownię mistrza, którego pełne naz-
wisko: Jean Mertens Janssone, zw. van Dornicke (Dornike), ostatecznie
potwierdził akt sądowy z 1512 r,.13 odziedziczyli na mocy dokumentu
z 13 XI 1527 r. dwaj jego zięciowie - Pieter Coecke van Aelst (mąż
Anny van Dornicke) i Jan van Amstel (mąż Adrianny van Dornicke).
Spadek taki oznaczał w praktyce przejęcie pomieszczeń, sprzętu,
uczniów, wzorów i rozpoczętych prac. Wobec stażu Coecke'a w atelier
teścia co najmniej od ślubu z Anną (3 XII 1526) i kontynuowania po
1527 r. działalności jego warsztatu także w formie powtarzania zas-
tanych tam kompozycji nie dziwi wielość replik tryptyku ze Św.
Rodziną. Przeważająca większość z nich wyszła w całości lub części spod
ręki Pietera Coecke'a van Aelst. Do nielicznych, w których można by
odczytać udział Jana Mertensa należy właśnie ołtarz gdański, odzna-
czający się pewnym tradycjonalizmem ujęcia postaci Świętych Dziewic.
Ich zależność od domniemanego pierwowzoru pędzla Gossaerta
w tryptyku z Lizbony, podnoszona już przez Kussina14, nie wykracza
poza sferę inspiracji oraz zbieżności detali stroju i atrybutów (il. 2).
Ruchliwe ręce - u Mertensa o pajęczo cienkich palcach - są tu jakby
mniej odrealnione. Twarz Marii, pociągła o lekko orlim nosie
I G. Marlier La Renaissance flamande. Pierre Coeck d'Alost, Bruxelles 1966, s. 220-222; - Szmydki, op. cit.,
s. 220-221.
II M. J. Friedlander Die Antiuerpener Manieristen von 1520, „Jahrbuch der Koniglich Preussischen
Kunstsammlungen" XXXV: 1915, s. 81-86; - tenże Die Altniederldndische Malerei, XI, Berlin-Leiden 1933, s. 44-52,
121-125; - Marlier, op. cit, s. 109-116. Malarz był uczniem Gossaerta (1505-1508), mistrzem został w 1509, trudnił
się także handlem dziełami sztuki, zmarł 1527.
12 Primitifs Flamands Anonymes. Maitres aux noms d'emprunt des Pays-Bas Meridionaux du XV et du debut du
XVIe siecle, (kat. wyst.) Bruges 1969, s. 174-189, 297-305.
13 Szmydki, op. cit., s. 219
14 Kussin, op. cit., s. 159, przyp. 23; - M. J. Friedlander Jan Gossart and Bemart van Orley, Early Netherlandish
Painting, 8, Leyden-Brussels 1972, s. 22, il. 1. Obie Święte dość długo utrzymują się w antwerpskich tryptykach
w zbliżonej redakcji, jak przekonuje malowidło z kręgu Joosa van Cleve w Rheinisches Landesmuseum w Bonn
(G.K. 142); - F. Goldkuhle, I. Krueger, H. M. Schmidt Gemalde bis 1900 (Rheinisches Landesmuseum Bonn),
Koln-Bonn 1982, s. 142-144. Przedstawienia po-Gossaertowskich Świętych Dziewic na skrzydłach tryptyków, z
Liverpoolu, Hagi i Madrytu, pędzla Mistrza z Frankfurtu (ok. 1510-1520) omawia A. van Suchtelen [w:] Art on
Wings. Celebrating the Reunification ofa Ttriptych by Gerard David (kat. wyst.), The Hague 1997, s. 58 - 63,
Tryptyk
z kościoła
Św. Brygidy
w Gdańsku
37
pióra Georgesa Marlier, autor związał ołtarz w kościele Św. Brygidy
z kilkoma tryptykami o tym samym temacie głównej sceny oraz ikono-
grafii skrzydeł, uważanymi za malowidła Coecke'a (1502-1550)40. Ich
zróżnicowany poziom wykonawczy oraz odmienne od znanych z obra-
zów Coecke'a cechy fizjonomiczne postaci nasunęły badaczowi roz-
poznanie niektórych z nich jako dzieł tzw. Mistrza z 1518 r., alias van
Dornike. Artysta, nazwany tak przez Friedlandera w 1915 r.I 11 od predelli
datowanego ołtarza z Lubeki, dobrze reprezentowany na retro-
spektywnej wystawie z 1969 r. 12 - mimo prób zacieśnienia jego oeume,
nie wydaje się twórcą o dorobku homogenicznym. Przypisywane mu
kompozycje cechuje wysmukły kanon, płomieniste, skomplikowane
układy figur o nerwowo gestykulujących dłoniach, wąskie twarze, ostre,
mocno artykułowane profile. Pracownię mistrza, którego pełne naz-
wisko: Jean Mertens Janssone, zw. van Dornicke (Dornike), ostatecznie
potwierdził akt sądowy z 1512 r,.13 odziedziczyli na mocy dokumentu
z 13 XI 1527 r. dwaj jego zięciowie - Pieter Coecke van Aelst (mąż
Anny van Dornicke) i Jan van Amstel (mąż Adrianny van Dornicke).
Spadek taki oznaczał w praktyce przejęcie pomieszczeń, sprzętu,
uczniów, wzorów i rozpoczętych prac. Wobec stażu Coecke'a w atelier
teścia co najmniej od ślubu z Anną (3 XII 1526) i kontynuowania po
1527 r. działalności jego warsztatu także w formie powtarzania zas-
tanych tam kompozycji nie dziwi wielość replik tryptyku ze Św.
Rodziną. Przeważająca większość z nich wyszła w całości lub części spod
ręki Pietera Coecke'a van Aelst. Do nielicznych, w których można by
odczytać udział Jana Mertensa należy właśnie ołtarz gdański, odzna-
czający się pewnym tradycjonalizmem ujęcia postaci Świętych Dziewic.
Ich zależność od domniemanego pierwowzoru pędzla Gossaerta
w tryptyku z Lizbony, podnoszona już przez Kussina14, nie wykracza
poza sferę inspiracji oraz zbieżności detali stroju i atrybutów (il. 2).
Ruchliwe ręce - u Mertensa o pajęczo cienkich palcach - są tu jakby
mniej odrealnione. Twarz Marii, pociągła o lekko orlim nosie
I G. Marlier La Renaissance flamande. Pierre Coeck d'Alost, Bruxelles 1966, s. 220-222; - Szmydki, op. cit.,
s. 220-221.
II M. J. Friedlander Die Antiuerpener Manieristen von 1520, „Jahrbuch der Koniglich Preussischen
Kunstsammlungen" XXXV: 1915, s. 81-86; - tenże Die Altniederldndische Malerei, XI, Berlin-Leiden 1933, s. 44-52,
121-125; - Marlier, op. cit, s. 109-116. Malarz był uczniem Gossaerta (1505-1508), mistrzem został w 1509, trudnił
się także handlem dziełami sztuki, zmarł 1527.
12 Primitifs Flamands Anonymes. Maitres aux noms d'emprunt des Pays-Bas Meridionaux du XV et du debut du
XVIe siecle, (kat. wyst.) Bruges 1969, s. 174-189, 297-305.
13 Szmydki, op. cit., s. 219
14 Kussin, op. cit., s. 159, przyp. 23; - M. J. Friedlander Jan Gossart and Bemart van Orley, Early Netherlandish
Painting, 8, Leyden-Brussels 1972, s. 22, il. 1. Obie Święte dość długo utrzymują się w antwerpskich tryptykach
w zbliżonej redakcji, jak przekonuje malowidło z kręgu Joosa van Cleve w Rheinisches Landesmuseum w Bonn
(G.K. 142); - F. Goldkuhle, I. Krueger, H. M. Schmidt Gemalde bis 1900 (Rheinisches Landesmuseum Bonn),
Koln-Bonn 1982, s. 142-144. Przedstawienia po-Gossaertowskich Świętych Dziewic na skrzydłach tryptyków, z
Liverpoolu, Hagi i Madrytu, pędzla Mistrza z Frankfurtu (ok. 1510-1520) omawia A. van Suchtelen [w:] Art on
Wings. Celebrating the Reunification ofa Ttriptych by Gerard David (kat. wyst.), The Hague 1997, s. 58 - 63,
Tryptyk
z kościoła
Św. Brygidy
w Gdańsku
37