DOI article:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0220
216
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
powiednią do swej pozycji i osiąganych kolejnych stanowisk rezydencję
w Gładyszach, niem. Schlodien (1701-1704)47; Fryderyk Krzysztof Dohna
z linii zwanej szwedzką - wzniósł siedzibę w Karwinach, niem. Karwinden
(1713-1715, realizacja John von Collas). Krzysztof Fryderyk z trzeciej
pruskiej linii Dohnów wybudował nowe gniazdo w Ławkach, niem. Lauck
(data budowy nieznana) oraz rozbudował siedzibę w Markowie, niem. Rei-
chertswalde (1701-1704), która z czasem stała się główną rezydencją tej
linii48. Pałac w Markowie był pierwszą po przyjeździe do Prus pracą Jana
Kaspra Flindersina.
Najwartościowsze spośród wymienionych pałace w Gładyszach i Karwi-
nach obrazują dwa zupełnie odmienne nurty tej samej orientacji. Pierwszy,
cechujący się wyważoną elegancją i dostojeństwem, nawiązuje do genetycznie
francuskiej odmiany dojrzałego holenderskiego baroku „oficjalnego” z około
1650 r., zdecydowanie respektującego znaczenie klasycznych porządków; plan
tej budowli (spłaszczona litera H) jest jakby znakiem przynależności do
klanu. Niezachowany pałac w Karwinach pozostaje dla nas pewną zagadką,
wiadomo bowiem, że do jego budowy przystąpił już pierwszy ze „szwedz-
kich” Dohnów, Krzysztof Delfikus (zm. 1668). Końcowa, dobrze udokumen-
towana postać tej budowli nie zawierała - jak się wydaje - znaczących
elementów wcześniejszej architektury, bo trudno uznać za nie - jak czyni to
Lorek - nie mające nigdzie w Prusach odpowiedników znakomite wnętrza:
sklepiony westybul i owalny salon na parterze, zdobiony w dodatku regen-
cyjnymi sztukateriami. Można w niej widzieć kontynuację typu francuskich
i holenderskich wiejskich siedzib z 1. poł. XVII w. - w postaci skrajnie
utylitarnej, choć niejako rekompensującej prostotę siłą i powagą ogólnego
wyrazu.
Pałace Dónhoffów: Friedrichstein koło Lówenhagen (wzniesiony w latach
1709-1714 dla generała Ottona Magnusa, niezachowany) i Donhoffstadt
(1710-1714, rezydencja Bogusława Fryderyka) wyróżniały się monumentalną
skalą, co nie znaczy, że mniejsze są ich walory architektoniczne. Większą
renomę zyskał Friedrichstein, niekwestionowane dzieło Jeana de Bodta,
47 Zdaniem Lorcka (Landschlosser und Gutshauser 1972, s. 103) Dohna zamierzał
początkowo wybudować rezydencję w Kwitajnach Wielkich, jednym z folwarków należących
do dóbr gładyskich. W archiwum pałacu w Gładyszach przechowywano wstępny projekt tej
budowli.
48 Ówczesny widok tej rezydencji znajduje się na portrecie Fryderyka Ludwika Dohny
(1763) ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Por. Rzempołuch,
Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, il. 38.
ANDRZEJ RZEMPOŁUCH
powiednią do swej pozycji i osiąganych kolejnych stanowisk rezydencję
w Gładyszach, niem. Schlodien (1701-1704)47; Fryderyk Krzysztof Dohna
z linii zwanej szwedzką - wzniósł siedzibę w Karwinach, niem. Karwinden
(1713-1715, realizacja John von Collas). Krzysztof Fryderyk z trzeciej
pruskiej linii Dohnów wybudował nowe gniazdo w Ławkach, niem. Lauck
(data budowy nieznana) oraz rozbudował siedzibę w Markowie, niem. Rei-
chertswalde (1701-1704), która z czasem stała się główną rezydencją tej
linii48. Pałac w Markowie był pierwszą po przyjeździe do Prus pracą Jana
Kaspra Flindersina.
Najwartościowsze spośród wymienionych pałace w Gładyszach i Karwi-
nach obrazują dwa zupełnie odmienne nurty tej samej orientacji. Pierwszy,
cechujący się wyważoną elegancją i dostojeństwem, nawiązuje do genetycznie
francuskiej odmiany dojrzałego holenderskiego baroku „oficjalnego” z około
1650 r., zdecydowanie respektującego znaczenie klasycznych porządków; plan
tej budowli (spłaszczona litera H) jest jakby znakiem przynależności do
klanu. Niezachowany pałac w Karwinach pozostaje dla nas pewną zagadką,
wiadomo bowiem, że do jego budowy przystąpił już pierwszy ze „szwedz-
kich” Dohnów, Krzysztof Delfikus (zm. 1668). Końcowa, dobrze udokumen-
towana postać tej budowli nie zawierała - jak się wydaje - znaczących
elementów wcześniejszej architektury, bo trudno uznać za nie - jak czyni to
Lorek - nie mające nigdzie w Prusach odpowiedników znakomite wnętrza:
sklepiony westybul i owalny salon na parterze, zdobiony w dodatku regen-
cyjnymi sztukateriami. Można w niej widzieć kontynuację typu francuskich
i holenderskich wiejskich siedzib z 1. poł. XVII w. - w postaci skrajnie
utylitarnej, choć niejako rekompensującej prostotę siłą i powagą ogólnego
wyrazu.
Pałace Dónhoffów: Friedrichstein koło Lówenhagen (wzniesiony w latach
1709-1714 dla generała Ottona Magnusa, niezachowany) i Donhoffstadt
(1710-1714, rezydencja Bogusława Fryderyka) wyróżniały się monumentalną
skalą, co nie znaczy, że mniejsze są ich walory architektoniczne. Większą
renomę zyskał Friedrichstein, niekwestionowane dzieło Jeana de Bodta,
47 Zdaniem Lorcka (Landschlosser und Gutshauser 1972, s. 103) Dohna zamierzał
początkowo wybudować rezydencję w Kwitajnach Wielkich, jednym z folwarków należących
do dóbr gładyskich. W archiwum pałacu w Gładyszach przechowywano wstępny projekt tej
budowli.
48 Ówczesny widok tej rezydencji znajduje się na portrecie Fryderyka Ludwika Dohny
(1763) ze zbiorów Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Por. Rzempołuch,
Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, il. 38.