DOI Artikel:
Rzempołuch, Andrzej: Architektura dworska w Prusach Książęcych i na Warmii: studium genezy i odrębności
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0221
ARCHITEKTURA DWORSKA W PRUSACH KSIĄŻĘCYCH I NA WARMII
217
dopracowane w szczegółach projektu i realizacji. „Francuski” rzut tego pałacu
wydaje się echem Stadtschlofi w Poczdamie (de Chieze i Memhardt, 1660-
1676).
Właściwe autorstwo pałacu w Drogoszach49 przypisuje się innemu Fran-
cuzowi - a ściślej Lotaryńczykowi - Johnowi von Collas (1678-1753), który
był także konduktorem budów w Gładyszach i Karwinach. Wychodząc od
schematu Friedrichsteinu, miałby on stworzyć imponujące pod względem roz-
miarów - i zupełnie przyzwoite od strony artystycznej - regularne założenie
pałacowe, nie znajdujące sobie równych pod względem skali i wspaniałości
w całych Prusach Książęcych. Należałoby docenić w nim zapoznanego archi-
tekta, który - jak sądzi Grommelt - mógł sporządzić rysunki wykonawcze,
wiernie wykorzystując nie tylko poszczególne motywy, lecz całe rozwiązania
i schematy kompozycyjne wzięte z dzieła de Bodta. Gdzież tu jednak pier-
wiastek oryginalności? I tak, 11-osiowy korpus Drogosz powtarza bryłę Frie-
drichsteinu po odjęciu bocznych ryzalitów. Analogicznie ukształtowane są
główne elewacje - jedna dwu- a druga trzykondygnacyjna - z tą różnicą, że
fasada pałacu w Drogoszach ma swój odpowiednik w elewacji ogrodowej
Friedrichsteinu i na odwrót. Analogiczne są portyki w kolosalnym porządku
jońskim, kształt i proporcja okien, natomiast zdecydowanie inne - szczegóły
opracowania elewacji.
Sam Collas, ceniony w Berlinie i Królewcu specjalista inżynierii wodnej
(zaprojektował kanał łączący Sniardwy, poprzez Guber, z Łyną koło Sępo-
pola) i geodeta, polecał się jako rzeczywisty twórca jakże różniących się
budowli; nie tylko Drogosz, ale również Friedrichsteinu i Karwin (oraz
zapewne Dzikowa), stwierdzając w jednym z listów: „da ich auch bey vielen
privât bau von denen graffen von Dohna, Dónhoff, Schwerin e.t.c., ehe ich
in die Ew. Kónigl. Maj. Diensten getretten, gebrauchet und bey anlegung
Carwinden, Friedrichstein, Dónhoffstadt e.t.c., so nach meinem
Riss und direktion gebauet sind (podkr. AR),
consulieret worden bin”50.
4JE. Hartmann, Gross Wolfsdorf und Dónhoffstadt. Ostpreufiische Herrensitze im
Kreise Rastenburg, Marburg (Lahn) 1966; N. Rabczewska, Osiemnastowieczny pałac
Dónhoffów w Drogoszach, RO 14/15(1983), s. 41-72.
50 List z 3 XI 1734 r., za W. T e s d o r p f e m, John von Collas, ein preufiischer
Ingénieur und Baumeister des 18. Jahrhunderts und seine Zeichnungen von Schlófiern der deut-
schen Ordens im Samlande. Em Beitrag zur Baugeschichte der Provinz Ostpreufien, Konigs-
berg 1892, s. 8 przyp. 4. Ulbrich (Kunstgeschichte Ostpreussens, s. 175), podaje cytat
w uproszczeniu.
217
dopracowane w szczegółach projektu i realizacji. „Francuski” rzut tego pałacu
wydaje się echem Stadtschlofi w Poczdamie (de Chieze i Memhardt, 1660-
1676).
Właściwe autorstwo pałacu w Drogoszach49 przypisuje się innemu Fran-
cuzowi - a ściślej Lotaryńczykowi - Johnowi von Collas (1678-1753), który
był także konduktorem budów w Gładyszach i Karwinach. Wychodząc od
schematu Friedrichsteinu, miałby on stworzyć imponujące pod względem roz-
miarów - i zupełnie przyzwoite od strony artystycznej - regularne założenie
pałacowe, nie znajdujące sobie równych pod względem skali i wspaniałości
w całych Prusach Książęcych. Należałoby docenić w nim zapoznanego archi-
tekta, który - jak sądzi Grommelt - mógł sporządzić rysunki wykonawcze,
wiernie wykorzystując nie tylko poszczególne motywy, lecz całe rozwiązania
i schematy kompozycyjne wzięte z dzieła de Bodta. Gdzież tu jednak pier-
wiastek oryginalności? I tak, 11-osiowy korpus Drogosz powtarza bryłę Frie-
drichsteinu po odjęciu bocznych ryzalitów. Analogicznie ukształtowane są
główne elewacje - jedna dwu- a druga trzykondygnacyjna - z tą różnicą, że
fasada pałacu w Drogoszach ma swój odpowiednik w elewacji ogrodowej
Friedrichsteinu i na odwrót. Analogiczne są portyki w kolosalnym porządku
jońskim, kształt i proporcja okien, natomiast zdecydowanie inne - szczegóły
opracowania elewacji.
Sam Collas, ceniony w Berlinie i Królewcu specjalista inżynierii wodnej
(zaprojektował kanał łączący Sniardwy, poprzez Guber, z Łyną koło Sępo-
pola) i geodeta, polecał się jako rzeczywisty twórca jakże różniących się
budowli; nie tylko Drogosz, ale również Friedrichsteinu i Karwin (oraz
zapewne Dzikowa), stwierdzając w jednym z listów: „da ich auch bey vielen
privât bau von denen graffen von Dohna, Dónhoff, Schwerin e.t.c., ehe ich
in die Ew. Kónigl. Maj. Diensten getretten, gebrauchet und bey anlegung
Carwinden, Friedrichstein, Dónhoffstadt e.t.c., so nach meinem
Riss und direktion gebauet sind (podkr. AR),
consulieret worden bin”50.
4JE. Hartmann, Gross Wolfsdorf und Dónhoffstadt. Ostpreufiische Herrensitze im
Kreise Rastenburg, Marburg (Lahn) 1966; N. Rabczewska, Osiemnastowieczny pałac
Dónhoffów w Drogoszach, RO 14/15(1983), s. 41-72.
50 List z 3 XI 1734 r., za W. T e s d o r p f e m, John von Collas, ein preufiischer
Ingénieur und Baumeister des 18. Jahrhunderts und seine Zeichnungen von Schlófiern der deut-
schen Ordens im Samlande. Em Beitrag zur Baugeschichte der Provinz Ostpreufien, Konigs-
berg 1892, s. 8 przyp. 4. Ulbrich (Kunstgeschichte Ostpreussens, s. 175), podaje cytat
w uproszczeniu.