DOI article:
Boberski, Wojciech: Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0353
ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA I KOLEGIUM JEZUITÓW W WITEBSKU
349
ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA
Kościół św. Józefa był dwuwieżową bazyliką z transeptem i kopułą. Na-
wiązywał więc bryłą do najokazalszych litewskich świątyń jezuitów, w Wilnie
(św. Kazimierza), a zwłaszcza w Grodnie, do której upodabniała go również
trójnawowa dyspozycja. Był od nich jednak mniejszy. Według pomiarów
z 1946 r. można przyjąć, że jego zewnętrzne wymiary wynosiły 42,5 m x
24 m (ok. 70 x 40 łokci), natomiast rozpiętość ramion transeptu sięgała 29 m
(poza szerokość korpusu występował jedynie na grubość swych masywnych
murów). Były to wielkości typowe dla najliczniejszych, „średnich” kościołów
zakonu. Również parametry nawy głównej, o szerokości 9,6 m i wysokości
około 18,3 m (można ją oszacować na podstawie przekroju z 1841 r.), po-
zostawały w standartowej dla nich proporcji (ok. 1:1,9). Korpus nawowy był
krótki, trój przęsło wy, a na dodatek jego frontowe przęsło miało charakter
narteksu, wydzielonego arkadami wklęsłego chóru muzycznego oraz pomie-
szczeniami podwieżowymi, wykorzystywanymi do przechowywania dekoracji
świątecznych (żłobka i grobu).
Zamykająca perspektywę ulicy Wielkiej (Zamkowej) fasada kościoła
w Witebsku miała dwie zblokowane wieże i rozbudowaną porządkową artyku-
lację. Szerokie, gierowane belkowanie dzieliło ją na dwie kondygnacje (górna
była blisko dwa raz niższa od dolnej) a pilastry, jedno- lub obustronnie
zdwojone, na pięć przęseł (środkowe oraz skrajne były szersze). Górne
kondygnacje wież wyglądały nieco archaicznie, miały bowiem przekrój re-
gularnego ośmioboku, rozpowszechniony w architekturze XVII wieku, lecz
w XVIII stuleciu stosowany niezmiernie rzadko138. Ośmioboczne bębny,
kojarzone na ogół ze średniowieczną tradycją inkastelacji, uzyskały jednak
w Witebsku wyjątkowo staranne opracowanie. Charakterystyczny układ śle-
pych arkad lub płycin, nad którymi, w kwadratowych ramach-kasetonach,
rozciąga się strefa okulusów, nawiązywał raczej do zwieńczeń projekto-
wanych przez architektów włoskich w XVI-pocz. XVII wieku1'19. Pierwotny
138 Ośmioboczne wieże występowały na Litwie na ogół pojedynczo. Wśród świątyń dwu-
wieżowych zwracają uwagę - „jezuickie” w formie - sobory prawobrzeżnej Ukrainy: w Czer-
nihowie i Mharze - budowane przez Giovanniego Battistę (Fredianiego?) z Wilna po 1680 r.
I3J Por. wieżowe „altany” kościoła w Montepulciano (proj. Antonio da Sangallo Starszy,
1518), Santa Maria di Carignano w Genui (proj. Galeazzo Alessi, 1552), katedry w Salzburgu
(proj. Santino Solari, 1612) i in.. Analogiczny pas okulusów rozdzielał kondygnacje ośmio-
bocznej wieży ratusza w Mohylewie (1682-1686, 1692-1698, pb. ok. 1773).
349
ARCHITEKTURA KOŚCIOŁA
Kościół św. Józefa był dwuwieżową bazyliką z transeptem i kopułą. Na-
wiązywał więc bryłą do najokazalszych litewskich świątyń jezuitów, w Wilnie
(św. Kazimierza), a zwłaszcza w Grodnie, do której upodabniała go również
trójnawowa dyspozycja. Był od nich jednak mniejszy. Według pomiarów
z 1946 r. można przyjąć, że jego zewnętrzne wymiary wynosiły 42,5 m x
24 m (ok. 70 x 40 łokci), natomiast rozpiętość ramion transeptu sięgała 29 m
(poza szerokość korpusu występował jedynie na grubość swych masywnych
murów). Były to wielkości typowe dla najliczniejszych, „średnich” kościołów
zakonu. Również parametry nawy głównej, o szerokości 9,6 m i wysokości
około 18,3 m (można ją oszacować na podstawie przekroju z 1841 r.), po-
zostawały w standartowej dla nich proporcji (ok. 1:1,9). Korpus nawowy był
krótki, trój przęsło wy, a na dodatek jego frontowe przęsło miało charakter
narteksu, wydzielonego arkadami wklęsłego chóru muzycznego oraz pomie-
szczeniami podwieżowymi, wykorzystywanymi do przechowywania dekoracji
świątecznych (żłobka i grobu).
Zamykająca perspektywę ulicy Wielkiej (Zamkowej) fasada kościoła
w Witebsku miała dwie zblokowane wieże i rozbudowaną porządkową artyku-
lację. Szerokie, gierowane belkowanie dzieliło ją na dwie kondygnacje (górna
była blisko dwa raz niższa od dolnej) a pilastry, jedno- lub obustronnie
zdwojone, na pięć przęseł (środkowe oraz skrajne były szersze). Górne
kondygnacje wież wyglądały nieco archaicznie, miały bowiem przekrój re-
gularnego ośmioboku, rozpowszechniony w architekturze XVII wieku, lecz
w XVIII stuleciu stosowany niezmiernie rzadko138. Ośmioboczne bębny,
kojarzone na ogół ze średniowieczną tradycją inkastelacji, uzyskały jednak
w Witebsku wyjątkowo staranne opracowanie. Charakterystyczny układ śle-
pych arkad lub płycin, nad którymi, w kwadratowych ramach-kasetonach,
rozciąga się strefa okulusów, nawiązywał raczej do zwieńczeń projekto-
wanych przez architektów włoskich w XVI-pocz. XVII wieku1'19. Pierwotny
138 Ośmioboczne wieże występowały na Litwie na ogół pojedynczo. Wśród świątyń dwu-
wieżowych zwracają uwagę - „jezuickie” w formie - sobory prawobrzeżnej Ukrainy: w Czer-
nihowie i Mharze - budowane przez Giovanniego Battistę (Fredianiego?) z Wilna po 1680 r.
I3J Por. wieżowe „altany” kościoła w Montepulciano (proj. Antonio da Sangallo Starszy,
1518), Santa Maria di Carignano w Genui (proj. Galeazzo Alessi, 1552), katedry w Salzburgu
(proj. Santino Solari, 1612) i in.. Analogiczny pas okulusów rozdzielał kondygnacje ośmio-
bocznej wieży ratusza w Mohylewie (1682-1686, 1692-1698, pb. ok. 1773).