DOI article:
Lileyko, Jerzy: Wieża warszawskiego kościoła jezuitów w świetle źródeł ikonograficznych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0380
376
JERZY LILEYKO
Warszawą35. Czy nadbudowa wieży jezuickiej, podjęta w 1695 r., nie pozo-
stawała w związku z realizacją owej kampanilli, czy nie wynikała z dążenia
do bardziej wyrazistego zaakcentowania kościoła tego zakonu w widoku War-
szawy oglądanej zza Wisły? Niewątpliwie wieżę miał wieńczyć hełm, którego
projektu niestety nie znamy. Może miał on być kilkukondygnacyjny, przy-
pominający ten sprzed 1695 r.? Jeśli tak, to wówczas wieża jezuicka prawie
dorównywałaby wysokością kolegiackiej kampanilli. Czy tego rodzaju dzia-
łania wynikały tylko z utylitarnych lub duszpasterskich potrzeb i czy dla
takich działań trzeba było szukać wzorców w Niderlandach i północnych
Niemczech? Czy rzeczywiście - jak pisze Paszenda - jezuitom nie zależało
na tym, aby ich kościoły były widoczne i wyraziście rysowały się „w syl-
wecie miasta oglądanej z daleka”?36 Usytuowanie i przekształcenia omó-
wionej tu wieży zdają się wskazywać na to, że sprawa „widoczności”
kościoła - przynajmniej w Warszawie - jednak zaprzątała uwagę jezuitów.
SPIS ILUSTRACJI
1. Warszawa, kościół Jezuitów od strony presbiterium, stan po 1970 r. Fot.
W. Wolny.
2. Abraham Boot, widok Warszawy od strony Wisły, fragment z kościołem
Jezuitów, 1627 r. Fot. A. Lipka.
3. Wilhelm Hondius, widok Warszawy w tle portretu Ludwiki Marii, fragment
z kościołem Jezuitów, 1649 r. Fot. A. Lipka.
4. Erich Jonson Dahlbergh, widok Warszawy od strony Wisły, fragment z ko-
ściołem Jezuitów, 1656 r. Neg. IS PAN.
5. Elekcja na Woli w 1697 r., fragment z widokiem Warszawy. Fot. W. Wolny.
6. Jan Jerzy Feyge, fragment tzw. „mniejszego” widoku Warszawy z kolegiatą św.
Jana i kościołem Jezuitów, 1701 r. Fot. W. Wolny.
7. Jan Jerzy Feyge, kościół Jezuitów od strony ul. Świętojańskiej. Rysunek
w otoku tzw. „większego” widoku Warszawy, 1701 r. Fot. W. Wolny.
8. Jan Samuel Mock, wjazd króla Augusta III do Warszawy. Fragment z widokiem
Starego Miasta, 1735 r. Fot. W. Wolny.
9. F. C. Schmidt, fragment widoku Warszawy z kościołem Jezuitów, 1740 r. Fot.
W. Wolny.
35 Rysunek z 1701 r. ukazuje dzwonnicę pozbawioną galeryjki, jednak obrazy z 1697
i 1735 r. wskazują, że w tym szczególe Feyge nie był dokładny.
36 P a s z e n d a, Wybór miejsca, s. 455.
JERZY LILEYKO
Warszawą35. Czy nadbudowa wieży jezuickiej, podjęta w 1695 r., nie pozo-
stawała w związku z realizacją owej kampanilli, czy nie wynikała z dążenia
do bardziej wyrazistego zaakcentowania kościoła tego zakonu w widoku War-
szawy oglądanej zza Wisły? Niewątpliwie wieżę miał wieńczyć hełm, którego
projektu niestety nie znamy. Może miał on być kilkukondygnacyjny, przy-
pominający ten sprzed 1695 r.? Jeśli tak, to wówczas wieża jezuicka prawie
dorównywałaby wysokością kolegiackiej kampanilli. Czy tego rodzaju dzia-
łania wynikały tylko z utylitarnych lub duszpasterskich potrzeb i czy dla
takich działań trzeba było szukać wzorców w Niderlandach i północnych
Niemczech? Czy rzeczywiście - jak pisze Paszenda - jezuitom nie zależało
na tym, aby ich kościoły były widoczne i wyraziście rysowały się „w syl-
wecie miasta oglądanej z daleka”?36 Usytuowanie i przekształcenia omó-
wionej tu wieży zdają się wskazywać na to, że sprawa „widoczności”
kościoła - przynajmniej w Warszawie - jednak zaprzątała uwagę jezuitów.
SPIS ILUSTRACJI
1. Warszawa, kościół Jezuitów od strony presbiterium, stan po 1970 r. Fot.
W. Wolny.
2. Abraham Boot, widok Warszawy od strony Wisły, fragment z kościołem
Jezuitów, 1627 r. Fot. A. Lipka.
3. Wilhelm Hondius, widok Warszawy w tle portretu Ludwiki Marii, fragment
z kościołem Jezuitów, 1649 r. Fot. A. Lipka.
4. Erich Jonson Dahlbergh, widok Warszawy od strony Wisły, fragment z ko-
ściołem Jezuitów, 1656 r. Neg. IS PAN.
5. Elekcja na Woli w 1697 r., fragment z widokiem Warszawy. Fot. W. Wolny.
6. Jan Jerzy Feyge, fragment tzw. „mniejszego” widoku Warszawy z kolegiatą św.
Jana i kościołem Jezuitów, 1701 r. Fot. W. Wolny.
7. Jan Jerzy Feyge, kościół Jezuitów od strony ul. Świętojańskiej. Rysunek
w otoku tzw. „większego” widoku Warszawy, 1701 r. Fot. W. Wolny.
8. Jan Samuel Mock, wjazd króla Augusta III do Warszawy. Fragment z widokiem
Starego Miasta, 1735 r. Fot. W. Wolny.
9. F. C. Schmidt, fragment widoku Warszawy z kościołem Jezuitów, 1740 r. Fot.
W. Wolny.
35 Rysunek z 1701 r. ukazuje dzwonnicę pozbawioną galeryjki, jednak obrazy z 1697
i 1735 r. wskazują, że w tym szczególe Feyge nie był dokładny.
36 P a s z e n d a, Wybór miejsca, s. 455.