DOI Artikel:
Krasny, Piotr: "Jezuickie intrygi" a problem stylu w ukraińskiej architekturze cerkiewnej drugiej połowy XIX wiekiu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27413#0583
„JEZUICKIE INTRYGI”
579
w taki sposób, aby dawała ona odpowiednią oprawę dla greckiej Służby Bo-
żej15. Wydaje się, że około 1860 r. kwestia poszukiwania „stylu cerkiew-
nego” rzeczywiście umykała uwadze Ukraińców, spierających się o kształt
obrządku ruskiego i musiała być im podpowiedziana przez Rosjanina. Należy
więc żałować, że niepowodzenie projektu ks. Martynowa skazuje nas na hipo-
tetyczne domysły, dotyczące jego wyobrażeń o „czysto-bizantyjskim stylu”.
Przypuszczam, że wymowa kostiumu stylistycznego lwowskiej cerkwi
jezuitów miała być kierowana przede wszystkim do dwóch grup odbiorców.
Jedną z nich byli - rzecz jasna - galicyjscy grekokatolicy, którym za-
mierzano przypominać o bizantyńsko-słowiańskiej tradycji ich wspólnoty.
Musimy jednak pamiętać, że dla ks. Martynowa „pożytek katolicyzmu” ozna-
czał przede wszystkim doprowadzenie Rosji do jedności z rzymską Stolicą
Apostolską. „Czysto-bizantyjskie” formy architektoniczne lwowskiej cerkwi
miały być więc najpewniej adresowane głównie do prawosławnych Rosjan,
aby przekonać ich, że jest możliwe pełne zachowanie zasad obrządku
wschodniego w Kościele katolickim. W tym celu we lwowskiej cerkwi nale-
żało zastosować formy, do których byli przyzwyczajeni rodacy ks. Marty-
nowa. Jestem zatem przekonany, iż ów jezuita zamierzał ozdobić Lwów
świątynią w tzw. stylu rosyjsko-bizantyńskim, wypracowanym na użytek
rosyjskiej architektury cerkiewnej przez Konstantina Thona (il. 1) w latach
czterdziestych XIX wieku i uznanym z woli cara Mikołaja I za oficjalny styl
„błahoczestia” w jego imperium16.
Nie wydaje się, aby koncepcja budowy jezuickiej cerkwi we Lwowie wy-
szła poza sferę bardzo ogólnych i - uwzględniając ówczesną sytuację
polityczną w Galicji - zupełnie fantasmagorycznych planów. Jest jednak
prawdopodobne, że nawet w takiej formie miała ona szansę wywrzeć istotny
wpływ na architekturę cerkiewną w Galicji. Artykuły ks. Naumowicza były
bowiem - jak pamiętamy - jednymi z najważniejszych prezentacji stanowiska
zwolenników „oczyszczenia” obrządku wschodniego i miały znaczą siłę
opiniotwórczą17. Można zatem przypuszczać, że za ich pośrednictwem wielu
Ukraińców dowiedziało się o pomyśle ks. Martynowa, i pod jego wpływem
15 Tamże.
16 Zob. zwłaszcza E. Khphhchko, PyccKHH cthji, MocKBa 1997, passim, a także
P. Paszkiewicz, W służbie imperium rosyjskiego 1721-1917. Funkcje i treści ideowe
rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach Cesarstwa i poza jego granicami,
Warszawa 1999, passim.
17 S i w i c k i, dz. cyt., s. 20.
579
w taki sposób, aby dawała ona odpowiednią oprawę dla greckiej Służby Bo-
żej15. Wydaje się, że około 1860 r. kwestia poszukiwania „stylu cerkiew-
nego” rzeczywiście umykała uwadze Ukraińców, spierających się o kształt
obrządku ruskiego i musiała być im podpowiedziana przez Rosjanina. Należy
więc żałować, że niepowodzenie projektu ks. Martynowa skazuje nas na hipo-
tetyczne domysły, dotyczące jego wyobrażeń o „czysto-bizantyjskim stylu”.
Przypuszczam, że wymowa kostiumu stylistycznego lwowskiej cerkwi
jezuitów miała być kierowana przede wszystkim do dwóch grup odbiorców.
Jedną z nich byli - rzecz jasna - galicyjscy grekokatolicy, którym za-
mierzano przypominać o bizantyńsko-słowiańskiej tradycji ich wspólnoty.
Musimy jednak pamiętać, że dla ks. Martynowa „pożytek katolicyzmu” ozna-
czał przede wszystkim doprowadzenie Rosji do jedności z rzymską Stolicą
Apostolską. „Czysto-bizantyjskie” formy architektoniczne lwowskiej cerkwi
miały być więc najpewniej adresowane głównie do prawosławnych Rosjan,
aby przekonać ich, że jest możliwe pełne zachowanie zasad obrządku
wschodniego w Kościele katolickim. W tym celu we lwowskiej cerkwi nale-
żało zastosować formy, do których byli przyzwyczajeni rodacy ks. Marty-
nowa. Jestem zatem przekonany, iż ów jezuita zamierzał ozdobić Lwów
świątynią w tzw. stylu rosyjsko-bizantyńskim, wypracowanym na użytek
rosyjskiej architektury cerkiewnej przez Konstantina Thona (il. 1) w latach
czterdziestych XIX wieku i uznanym z woli cara Mikołaja I za oficjalny styl
„błahoczestia” w jego imperium16.
Nie wydaje się, aby koncepcja budowy jezuickiej cerkwi we Lwowie wy-
szła poza sferę bardzo ogólnych i - uwzględniając ówczesną sytuację
polityczną w Galicji - zupełnie fantasmagorycznych planów. Jest jednak
prawdopodobne, że nawet w takiej formie miała ona szansę wywrzeć istotny
wpływ na architekturę cerkiewną w Galicji. Artykuły ks. Naumowicza były
bowiem - jak pamiętamy - jednymi z najważniejszych prezentacji stanowiska
zwolenników „oczyszczenia” obrządku wschodniego i miały znaczą siłę
opiniotwórczą17. Można zatem przypuszczać, że za ich pośrednictwem wielu
Ukraińców dowiedziało się o pomyśle ks. Martynowa, i pod jego wpływem
15 Tamże.
16 Zob. zwłaszcza E. Khphhchko, PyccKHH cthji, MocKBa 1997, passim, a także
P. Paszkiewicz, W służbie imperium rosyjskiego 1721-1917. Funkcje i treści ideowe
rosyjskiej architektury sakralnej na zachodnich rubieżach Cesarstwa i poza jego granicami,
Warszawa 1999, passim.
17 S i w i c k i, dz. cyt., s. 20.