DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Wąsowicz, Henryk: Najstarszy rzymski kalendarz świąt: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0014
10
HENRYK WĄSOWICZ
nało nie tyle wcielenie Chrystusa, ile jego objawienie* 2. W ciągu wczesnego
średniowiecza ta część roku doznała w kalendarzu największych zmian. Punkt
ciężkości przesuwa się stopniowo na Boże Narodzenie, które z końca roku,
poprzedzone adwentem, przeszło na jego początek3. W czasach Grzegorza
Wielkiego (590-604) te dwa repery zostały ze sobą spięte okresami nierów-
nej długości. Jest to sześć niedziel po Trzech Królach i 24 niedziele po Ze-
słaniu Ducha Świętego. Od IV stulecia rok liturgiczny wzbogaca się poprzez,
przypisywane stałym datom, noty komemoracyjne. Początkowo były to wy-
łącznie święta męczenników, zaś od VI w. do sanctorale roku liturgicznego
trafiają także wyznawcy i święci z innymi tytułami.
Najstarsze zabytki kalendarza świąt nie pochodzą z ksiąg liturgicznych4 5.
Są rozproszone po różnych kodeksach lub inskrypcjach zupełnie nie związa-
nych z liturgią3. Protoplasta takiego kalendarza, o którym dzisiaj będziemy
mówić - Depositio martyrum, został zapisany w bogato zdobionym almana-
chu między listą prefektów i biskupów Rzymu6.
“ Data Objawienia Pańskiego przypada na czas zimowego solstycjum, które w kalendarzu
egipskim było ustalone na 6 stycznia.
3 Jako głowę kalendarza wymienia je już Chronograf z 354 r. Chronogruphus unni
CCCLIIII, wyd. T. Mommsen, [w:] Monumentu Germaniae Historica, Auctores Anticjuissimi
(dalej cyt.: MGH), t. 9, Abt. 1, Berlin 1891, s. 71. Jest ono także początkiem martyrologium
hieronimskiego (PL, t. 30, Parisiis 1846, col. 437): VIII kul. Janucirii (25 XII). Bethlehem
natiritas Sahatoris nostri Jesu Christ! secundum carnem.
4 Wszystkie średniowieczne kalendarze świąt okresu przedtrydenckiego zaliczane są do
grupy kalendarzy partykularnych - diecezjalnych albo zakonnych. Ich treści heortologiczne są
odbiciem liturgicznego kultu świętych na określonym terenie. Stąd ich zasób i rozwój można
zasadniczo utożsamiać z dziejami i przemianami liturgii i czasu liturgicznego. W jej historii
na Zachodzie, od czasu powstania do końca średniowiecza, można wyszczególnić cztery fazy
rozwoju: I - czas improwizacji liturgicznej (I-IV w.); II - okres tworzenia formularzy (poło-
wa IV - koniec VII w.); III - okres kompilacji (VIII-XI1 w.); IV - okres utrwalania liturgii
(XIII-XIV w.). Podział ten uwzględnia liturgię tak diecezjalną, jak i zakonną. Szerzej na ten
temat zob.: B. B o t t e, Esąuisse d’une histoire de la liturgie. I. Des origines cm Concile de
Trente, [w:] UEglise en priere. Introduction ci la liturgie, Paris-Tournai-Rome-New York
1961. s. 34 nn.
5 Krótką charakterystykę zasobu oraz dziejów najstarszych kalendarzy kościelnych na
Zachodzie przedstawia H. Leclercą, Kalendaria, [w:] Dictionnaire d’archeologie chretienne et
de liturgie, t. 8, Paris 1928, col. 624-667.
6 R. V a 1 e n t i n i, G. Z u c h e t t i, Coclice topografico della cita di Roma, t. 2,
Roma 1942, s. 1-28. Wydanie wcześniejsze Chronografu wraz z niektórymi jego iluminacjami:
Chronogruphus anni CCCLIIII, wyd. T. Mommsen, [w:J MGH, t. 9, Abt. 1. s. 14-148. Sam
kalendarz liturgiczny Chronografu 354 i obituarium biskupów Rzymu wydal: L. D u c h e s-
n e, Ccilendriers romains du IVe siecle. Depositio episcoporum, Depositio martyrum, [w:]
Liber pontificalis, Texte, introduction et commentaire, t. 1, Paris 1955, s. 10-12. Najnowsze
HENRYK WĄSOWICZ
nało nie tyle wcielenie Chrystusa, ile jego objawienie* 2. W ciągu wczesnego
średniowiecza ta część roku doznała w kalendarzu największych zmian. Punkt
ciężkości przesuwa się stopniowo na Boże Narodzenie, które z końca roku,
poprzedzone adwentem, przeszło na jego początek3. W czasach Grzegorza
Wielkiego (590-604) te dwa repery zostały ze sobą spięte okresami nierów-
nej długości. Jest to sześć niedziel po Trzech Królach i 24 niedziele po Ze-
słaniu Ducha Świętego. Od IV stulecia rok liturgiczny wzbogaca się poprzez,
przypisywane stałym datom, noty komemoracyjne. Początkowo były to wy-
łącznie święta męczenników, zaś od VI w. do sanctorale roku liturgicznego
trafiają także wyznawcy i święci z innymi tytułami.
Najstarsze zabytki kalendarza świąt nie pochodzą z ksiąg liturgicznych4 5.
Są rozproszone po różnych kodeksach lub inskrypcjach zupełnie nie związa-
nych z liturgią3. Protoplasta takiego kalendarza, o którym dzisiaj będziemy
mówić - Depositio martyrum, został zapisany w bogato zdobionym almana-
chu między listą prefektów i biskupów Rzymu6.
“ Data Objawienia Pańskiego przypada na czas zimowego solstycjum, które w kalendarzu
egipskim było ustalone na 6 stycznia.
3 Jako głowę kalendarza wymienia je już Chronograf z 354 r. Chronogruphus unni
CCCLIIII, wyd. T. Mommsen, [w:] Monumentu Germaniae Historica, Auctores Anticjuissimi
(dalej cyt.: MGH), t. 9, Abt. 1, Berlin 1891, s. 71. Jest ono także początkiem martyrologium
hieronimskiego (PL, t. 30, Parisiis 1846, col. 437): VIII kul. Janucirii (25 XII). Bethlehem
natiritas Sahatoris nostri Jesu Christ! secundum carnem.
4 Wszystkie średniowieczne kalendarze świąt okresu przedtrydenckiego zaliczane są do
grupy kalendarzy partykularnych - diecezjalnych albo zakonnych. Ich treści heortologiczne są
odbiciem liturgicznego kultu świętych na określonym terenie. Stąd ich zasób i rozwój można
zasadniczo utożsamiać z dziejami i przemianami liturgii i czasu liturgicznego. W jej historii
na Zachodzie, od czasu powstania do końca średniowiecza, można wyszczególnić cztery fazy
rozwoju: I - czas improwizacji liturgicznej (I-IV w.); II - okres tworzenia formularzy (poło-
wa IV - koniec VII w.); III - okres kompilacji (VIII-XI1 w.); IV - okres utrwalania liturgii
(XIII-XIV w.). Podział ten uwzględnia liturgię tak diecezjalną, jak i zakonną. Szerzej na ten
temat zob.: B. B o t t e, Esąuisse d’une histoire de la liturgie. I. Des origines cm Concile de
Trente, [w:] UEglise en priere. Introduction ci la liturgie, Paris-Tournai-Rome-New York
1961. s. 34 nn.
5 Krótką charakterystykę zasobu oraz dziejów najstarszych kalendarzy kościelnych na
Zachodzie przedstawia H. Leclercą, Kalendaria, [w:] Dictionnaire d’archeologie chretienne et
de liturgie, t. 8, Paris 1928, col. 624-667.
6 R. V a 1 e n t i n i, G. Z u c h e t t i, Coclice topografico della cita di Roma, t. 2,
Roma 1942, s. 1-28. Wydanie wcześniejsze Chronografu wraz z niektórymi jego iluminacjami:
Chronogruphus anni CCCLIIII, wyd. T. Mommsen, [w:J MGH, t. 9, Abt. 1. s. 14-148. Sam
kalendarz liturgiczny Chronografu 354 i obituarium biskupów Rzymu wydal: L. D u c h e s-
n e, Ccilendriers romains du IVe siecle. Depositio episcoporum, Depositio martyrum, [w:]
Liber pontificalis, Texte, introduction et commentaire, t. 1, Paris 1955, s. 10-12. Najnowsze