Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (52.2004)

130

JOWITA PATYRA

Pantokrutora w otoczeniu czterech istot żyjących, niekiedy wzbogacone inny-
mi elementami wyjętymi z wizji Jana, takimi jak księga z siedmioma pieczę-
ciami, postać Baranka, 24 Starców, tron Etimasii, siedem kandelabrów (np.
mozaiki na Jukach triumfalnych kościołów Santa Maria Maggiore i św. Koś-
my i Damiana w Rzymie oraz św. Michała in Africisco w Rawennie - obec-
nie Berlin, Staadtliche Museum)* 1 * 3. Już w okresie późnoantycznym (koniec V
i pocz. VI w.), przypuszczalnie w Italii, powstały również pierwsze cykle
miniatorskie, rozwijające znacznie bogatszą ikonografię Apokalipsy, które
jednak nie zachowały się do naszych czasów. Były one wzorem dla najwcześ-
niejszych zachowanych do dziś przykładów narracyjnych cykli ilustrujących
Apokalipsę św. Jana, jak np. Apokalipsa z Trewiru (Staadtbibl. Cod. 31)
z IX w.4 5 W następnych wiekach ikonografia Objawień św. Jana ewoluowała,
zmieniając się pod wpływem egzegezy i tradycji lokalnych3. Spośród śred-
niowiecznych cykli apokaliptycznych, ze względu na niezwykle złożoną
i, jak się wydaje, najbliższą tekstowi Jana strukturę narracyjną, szczególną
pozycję zajmują iluminowane apokalipsy anglo-francuskie6. Angielski proto-

1938; tenże. L’ApocaIypse clans l’art, Anvers 1978, s. 51-74; Y. C h r i s t e. Apocalyp.se
el interpretation iconogrciphique: Quelcpie.s remarque.s liminaire.s .sur le.s images du regne de
Dieu er de TEgli.se a Tepocpie paleochretienne, „Byzantinische Zeitschrift”, 67(1974), s. 92-
-100; tenże, Nouvelle interpretation des mosaic/ue.s de Sctint-Michel in Africisco d Ravenna.
„Rivista di Archeologia Christiana”, 51(1975), s. 107-124; J. E n g e m a n n. Images parou-
siacpies dan.s 1’art. paleochretien, [w:] Apocalyp.se de Jean. Traditions exegetique.s et iconogra-
phicjues, UT-X11T siecles Acte.s du Colloque de la Fondation Hardt, 29 fevr.-3 mars 1976.
Geneve 1979, s. 73-107.
1 Taki charakter zachowała ikonografia apokaliptyczna w sztuce bizantyńskiej. Zob.
N. T h i e r r y. L'Apocalyp.se de Jean et I’iconographie byzantine, |w:] Apocalyp.se de Jean.
s. 319-340.
4 J. S n y d e r, The Reconstruction of an Early Christian Cycle of lllustrations for the
Book of Revelation. The Trier Apocalyp.se, „Vigi 1 iae Christianae”, 18(1964), s. 146-162;
P. K. Klei n, R. L a u f n e r, Trierer Apokalyp.se. Faksiniile-Au.sgabe (Coclices Selecti,
t. 48), 2 vol„ Graz 1974-1975.
5 IT. O m o n t, Manuscrits illustres et TApocalyp.se au IX et Xc siecles. ,,BuIlelin
de la Societe Franęaise de Reproductions de Manuscrits a Peintures”. 6(1922). s. 62-95;
P. K. K 1 e i n. Le.s cycles de TApocalyp.se du haut moyen age (IX-XIII ,vj, [w:] Apocalyp.se
de Jean. s. 135-185; Y. C h r i s t e, Traditions litteraires et iconographic/ues dan.s Tinter-
pretation des images apocalyptic/ues. [w] tamże. s. 109-135.
6 Do najważniejszych prac dotyczących apokalips anglo-IYancuskich należą: L. D e 1 i s-
1 e, P, M e y e r, L’Apocalyp.se: J a m e s. Apocalyp.se in Art: R. F r e y li a n, Joachism
and the English Apocalyp.se, „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” (dalej: JWC1),
18(1955), s. 211-244; G. Henderso n, Studies in English Manuscript lllumination.
Part 11: The English Apocatyp.se'. I, JWCI, 30(1967), s. 71-102; Part III: The English Apoca-
lyp.se: II. JWCI, 31(1968), s. 103-147; T. M r o c z k o, Geneza ikonografii Apokalipsy wroc-