DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Patyra, Jowita: Problem narratora w średniowiecznej ikonografii objawień św. Jana na przykładzie Apokalipsy z Angers: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0147
PROBLEM NARRATORA W ŚREDNIOWIECZNEJ IKONOGRAFII OBJAWIEŃ SW. JANA ] 43
- pojedynczej lub grupy - która obserwuje wydarzenie i której reakcje stano-
wią dopełnienie i komentarz ukazanej akcji49. Jan staje się więc swego ro-
dzaju „modelowym odbiorcą” dzieła. Jego stała obecność i sposób reakcji
stanowią dla odbiorcy rodzaj instrukcji percepcji przedstawień.
Wzrok Jana zazwyczaj skierowany jest na rozgrywające się wizje. Jednak
w scenie trzeciej pierwszej części, ukazującej Syna Człowieczego na majesta-
cie w otoczeniu 24 Starców, apostoł spogląda nie na samą wizję, lecz na
wprost - w stronę widza (il. 1). Jan występuje w tej scenie (podobnie jak
w wielu innych) jako autor trzymający w dłoniach zamkniętą księgę. Jego
zwrot ku odbiorcy podkreśla jego zewnętrzną pozycję wobec wizji, jest jesz-
cze dobitniejszym zaznaczeniem dystansu autora i narratora. Jan jako narrator,
który przekazuje doznane objawienie używając czasu przeszłego, opowiada
je na nowo, świadom istnienia odbiorcy51.
Rola św. Jana jest zatem kluczowa dla odbioru przedstawień Apokalipsy
z Angers. Jan staje się dla widza nie tylko przedstawionym autorem tekstu,
ale również swoistym przewodnikiem, za którego pośrednictwem poznaje on
proroctwo i dzięki któremu może je właściwie pojąć. Ekspresja twarzy i ges-
tów Apostoła ukierunkowuje interpretację wizji. Głębokie emocje wyrażane
przez Jana są zarazem znakiem duchowego, najwyższego sposobu percepcji
proroctwa52.
Jak widać, sposób obrazowania wydarzeń w Apokalipsie z Angers, tak jak
i w gotyckich cyklach miniatorskich należących do tej grupy, ma wiele cech
wspólnych z charakterem dyskursu w tekście Objawień. Jest tak w przypadku
wspomnianej już wizualizacji podwójnego doświadczenia św. Jana, opartego
na formule przeplatającego się „słyszenia” i „widzenia”53. Rozwiązanie to
ma swoje odzwierciedlenie także w kompozycjach tapiserii z Angers. Głosy,
które słyszy Apostoł, zostały zasygnalizowane za pomocą specjalnej formuły
obrazowej. Uosabiają je postaci aniołów, wyłaniających się z obłoków z roz-
4> Zob. E. H. G o m b r i c h, Action and. expression in Western art. [w:] Non-verbal
communication, ed. by R. A. Hinde, Cambridge 1972, s. 373-423.
30 Tę samą funkcję pełni postać św. Jana w miniaturach anglo-francuskich. Zob. Lewis,
Reading Inuiges. s. 19-39.
3 Lewis. Reading hnages, s. 19 nn.
3“ M. C a m i 1 1 e, Le monde gothique, trąd. I. Leyamrie, C. Rouyer, Paris 1996,
s. 17-19.
3' Na frazeologiczne rozróżnienie w tekście Apokalipsy tego, co Jan widzi, i tego, co
słyszy, zwraca uwagę J. L. Resseguie, Revelation Unsealed. A Narrative Criticctl Approach to
John ’.v Apocalyp.se, Leiden 1998, s. 32-38.
- pojedynczej lub grupy - która obserwuje wydarzenie i której reakcje stano-
wią dopełnienie i komentarz ukazanej akcji49. Jan staje się więc swego ro-
dzaju „modelowym odbiorcą” dzieła. Jego stała obecność i sposób reakcji
stanowią dla odbiorcy rodzaj instrukcji percepcji przedstawień.
Wzrok Jana zazwyczaj skierowany jest na rozgrywające się wizje. Jednak
w scenie trzeciej pierwszej części, ukazującej Syna Człowieczego na majesta-
cie w otoczeniu 24 Starców, apostoł spogląda nie na samą wizję, lecz na
wprost - w stronę widza (il. 1). Jan występuje w tej scenie (podobnie jak
w wielu innych) jako autor trzymający w dłoniach zamkniętą księgę. Jego
zwrot ku odbiorcy podkreśla jego zewnętrzną pozycję wobec wizji, jest jesz-
cze dobitniejszym zaznaczeniem dystansu autora i narratora. Jan jako narrator,
który przekazuje doznane objawienie używając czasu przeszłego, opowiada
je na nowo, świadom istnienia odbiorcy51.
Rola św. Jana jest zatem kluczowa dla odbioru przedstawień Apokalipsy
z Angers. Jan staje się dla widza nie tylko przedstawionym autorem tekstu,
ale również swoistym przewodnikiem, za którego pośrednictwem poznaje on
proroctwo i dzięki któremu może je właściwie pojąć. Ekspresja twarzy i ges-
tów Apostoła ukierunkowuje interpretację wizji. Głębokie emocje wyrażane
przez Jana są zarazem znakiem duchowego, najwyższego sposobu percepcji
proroctwa52.
Jak widać, sposób obrazowania wydarzeń w Apokalipsie z Angers, tak jak
i w gotyckich cyklach miniatorskich należących do tej grupy, ma wiele cech
wspólnych z charakterem dyskursu w tekście Objawień. Jest tak w przypadku
wspomnianej już wizualizacji podwójnego doświadczenia św. Jana, opartego
na formule przeplatającego się „słyszenia” i „widzenia”53. Rozwiązanie to
ma swoje odzwierciedlenie także w kompozycjach tapiserii z Angers. Głosy,
które słyszy Apostoł, zostały zasygnalizowane za pomocą specjalnej formuły
obrazowej. Uosabiają je postaci aniołów, wyłaniających się z obłoków z roz-
4> Zob. E. H. G o m b r i c h, Action and. expression in Western art. [w:] Non-verbal
communication, ed. by R. A. Hinde, Cambridge 1972, s. 373-423.
30 Tę samą funkcję pełni postać św. Jana w miniaturach anglo-francuskich. Zob. Lewis,
Reading Inuiges. s. 19-39.
3 Lewis. Reading hnages, s. 19 nn.
3“ M. C a m i 1 1 e, Le monde gothique, trąd. I. Leyamrie, C. Rouyer, Paris 1996,
s. 17-19.
3' Na frazeologiczne rozróżnienie w tekście Apokalipsy tego, co Jan widzi, i tego, co
słyszy, zwraca uwagę J. L. Resseguie, Revelation Unsealed. A Narrative Criticctl Approach to
John ’.v Apocalyp.se, Leiden 1998, s. 32-38.