DOI Heft:
Rozprawy
DOI Artikel:Purc-Stępniak, Beata: Treści ideowe w obrazach wnętrz kościelnych: kilka uwag o obrazie Cornelisa de Mana Wnętrze starego kościoła w Delft =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0308
304
BEATA PURC-STĘPNIAK
rantii i wyjaśnia, że każda msza św. przebiega prawidłowo16. W kościele
zreformowanym zostaje odrzucona modlitwa za zmarłych, a w związku z tym
i inne praktyki temu towarzyszące, co również zaznaczono w strukturze bu-
dowli.
Świątynie protestanckie, wybielone i pozbawione ozdób, kontrastowały
z kościołami katolickimi, przepełnionymi ołtarzami, malowidłami, rzeźbiony-
mi stalami i innymi przedmiotami kultu. Uświęcone dawniej przestrzenie
zajmowały monumenty narodowe, trofea wojenne, chorągwie nagrobne, po-
grzebowe, proporce miast i gildii oraz kamienne płyty upamiętniające zna-
nych obywateli17. Odwiedzany kościół często stawał się miejscem publicz-
nym, okazją nie tylko do modlitwy, ale i do wysłuchania koncertu, do spot-
kań. Wolny obszar zajmowały w nim ławy. Rozstawiano też dodatkowe
krzesła, z których słuchano głoszonego na ambonie kazania, a po nabożeń-
stwie chowano je, tak by przestrzeń świątyni stanowiła przedłużenie rynku.
Przechodzień wchodził do wnętrza jak do miejsca zadumy, gdzie w ciszy
i spokoju mógł dalej rozmyślać.
Ten protestancki kontekst tłumaczy również sens obrazu de Mana i wyjaś-
nia przyczynę powodzenia tego gatunku malarskiego, tworzonego przeważnie
na zamówienie. Problematyka ta jest jeszcze wciąż za mało przebadana. War-
to zwrócić uwagę na to, że przestrzeń sakralna zostaje tu potraktowana jako
forma uwizualnienia określonych treści ideowych. Są one ukryte w sprzętach
kościoła, detalach architektonicznych, posadzkach kościołów, inskrypcjach,
odpowiednim doborze grup postaci, ich zachowaniu i innych rekwizytach
dopełniających przestrzeń świątyni. Zwłaszcza w malarstwie XVII-wiecznej
Holandii wnętrza kalwińskich i luterańskich kościołów sprawiają wrażenie
realnych, a jednak struktura budowli, dobór elementów architektonicznych był
modyfikowany w zależności od potrzeb. Dowodem takiego procesu postrzega-
nia jest traktowanie świątynnego wnętrza w czasach krzepnięcia tego nurtu,
a więc w XVI w. Mimo że do dyspozycji były inne formy stylowe, chętnie
wybierano gotyk, uważając świątynie gotyckie za ekwiwalent nowości, nowo-
czesności18.
16 K. M a u r i c e, Uhr, w: Lexikon der Christlichen Ikono graphie, wyd. E. Kirschbaum,
Bd. 1-8, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994; Bd. 4, s. 406-40; Ch. G 6 t t 1 e r. Der
privilegierte Altar wid die Anfdnge des barocken Fegefeuerbildes in Boi o gna, Himmel, Halle,
Fegefeur, s. 149, 153.
17 C. L a w r e n c e, Hendrick de Keyser’s Heemskerck monument: the origins of the
cult and iconography of Dutch naval heroes, „Simiolus”, 21(1992), 4, s. 265-295.
18 Hollstein s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodćuts, Bd. 47-48, Hans
BEATA PURC-STĘPNIAK
rantii i wyjaśnia, że każda msza św. przebiega prawidłowo16. W kościele
zreformowanym zostaje odrzucona modlitwa za zmarłych, a w związku z tym
i inne praktyki temu towarzyszące, co również zaznaczono w strukturze bu-
dowli.
Świątynie protestanckie, wybielone i pozbawione ozdób, kontrastowały
z kościołami katolickimi, przepełnionymi ołtarzami, malowidłami, rzeźbiony-
mi stalami i innymi przedmiotami kultu. Uświęcone dawniej przestrzenie
zajmowały monumenty narodowe, trofea wojenne, chorągwie nagrobne, po-
grzebowe, proporce miast i gildii oraz kamienne płyty upamiętniające zna-
nych obywateli17. Odwiedzany kościół często stawał się miejscem publicz-
nym, okazją nie tylko do modlitwy, ale i do wysłuchania koncertu, do spot-
kań. Wolny obszar zajmowały w nim ławy. Rozstawiano też dodatkowe
krzesła, z których słuchano głoszonego na ambonie kazania, a po nabożeń-
stwie chowano je, tak by przestrzeń świątyni stanowiła przedłużenie rynku.
Przechodzień wchodził do wnętrza jak do miejsca zadumy, gdzie w ciszy
i spokoju mógł dalej rozmyślać.
Ten protestancki kontekst tłumaczy również sens obrazu de Mana i wyjaś-
nia przyczynę powodzenia tego gatunku malarskiego, tworzonego przeważnie
na zamówienie. Problematyka ta jest jeszcze wciąż za mało przebadana. War-
to zwrócić uwagę na to, że przestrzeń sakralna zostaje tu potraktowana jako
forma uwizualnienia określonych treści ideowych. Są one ukryte w sprzętach
kościoła, detalach architektonicznych, posadzkach kościołów, inskrypcjach,
odpowiednim doborze grup postaci, ich zachowaniu i innych rekwizytach
dopełniających przestrzeń świątyni. Zwłaszcza w malarstwie XVII-wiecznej
Holandii wnętrza kalwińskich i luterańskich kościołów sprawiają wrażenie
realnych, a jednak struktura budowli, dobór elementów architektonicznych był
modyfikowany w zależności od potrzeb. Dowodem takiego procesu postrzega-
nia jest traktowanie świątynnego wnętrza w czasach krzepnięcia tego nurtu,
a więc w XVI w. Mimo że do dyspozycji były inne formy stylowe, chętnie
wybierano gotyk, uważając świątynie gotyckie za ekwiwalent nowości, nowo-
czesności18.
16 K. M a u r i c e, Uhr, w: Lexikon der Christlichen Ikono graphie, wyd. E. Kirschbaum,
Bd. 1-8, Rom-Freiburg-Basel-Wien 1994; Bd. 4, s. 406-40; Ch. G 6 t t 1 e r. Der
privilegierte Altar wid die Anfdnge des barocken Fegefeuerbildes in Boi o gna, Himmel, Halle,
Fegefeur, s. 149, 153.
17 C. L a w r e n c e, Hendrick de Keyser’s Heemskerck monument: the origins of the
cult and iconography of Dutch naval heroes, „Simiolus”, 21(1992), 4, s. 265-295.
18 Hollstein s Dutch and Flemish etchings, engravings and woodćuts, Bd. 47-48, Hans