DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Miziołek, Jerzy: Stefan Kardynał Wyszyński wobec universum sztuki (na 100-lecie urodzin Prymasa Tysiąclecia)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0468
464
KOMUNIKATY
sprzed kościoła św. Krzyża12. Choć interesował się przede wszystkim sztuką dawną
- starochrześcijańskimi bazylikami Rzymu, polskimi kościołami romańskimi i gotyc-
kimi - potrafił też dostrzec walory artystyczne i treści ideowe polichromii z epoki
baroku, jak choćby tej w kościele w Żerkowie13, i wreszcie, jak w homilii z
1960 r., odnajdujemy uwagi o budownictwie kościelnym i nowej estetyce: „Człowiek
współczesny, zmęczony detalizmem życiowym, chce odwrócić się od bogactwa wy-
stroju dawnych świątyń [...J Lubi stanąć w gołych ścianach, pośród których uwagi
jego już nic nie zatrzymuje, może jedynie wielki krzyż w apsydzie i prosty ołtarz
bez nastawy i wystroju [...] Przemawia doń prostota Boga ukrzyżowanego, jak prze-
mawia w starej, rzymskiej zwalonej dziś świątyni na Palatynie Santa Maria
Antiqua”14.
Ars longa, vita brevis - taki napis znajduje sie na obrazie jednego z mistrzów
XVII w., przedstawiającym filozofa z czaszką w dłoni. Reprodukcja tego właśnie
płótna była jedyną ozdobą pokoju Ks. Prymasa w czasie jego uwięzienia w 1953 r.
Obraz ten i sentencję przypomniał w swej homilii do uczestników II Jasnogórskiej
Sesji Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków w 1971 r.15 Z myślą o tej sen-
tencji i innych prawdach studiował i rozpamiętywał dzieła sztuki, uczył miłości do
niej swoich współpracowników oraz rzesze wiernych. Jak inni biskupi w całej niemal
Europie odbudowywał z pietyzmem zburzone w czasie wojny katedry.
II. REGOTYZACJA CZYLI PIĘKNO ORYGINAŁU
Przebywając w Gnieźnie Ks. Kardynał lubił patrzeć z okien rezydencji Prymasów
na odbudowaną z jego wielkim udziałem katedrę św. Wojciecha. Jego fascynacja
gotykiem, a w szczególności tym właśnie kościołem, sięgała wczesnej młodości.
W jednym z kazań wygłoszonych na trzy lata przed śmiercią wspominał: „Mając lat
dziewięć, po raz pierwszy dostałem do rąk książkę ukazującą historię Polski, pod
tytułem Dwadzieścia cztery obrazki [...]. W tej właśnie książce znalazłem elewację
bazyliki św. Wojciecha w Gnieźnie. Już wtedy się w niej rozkochałem [...]. Wcześnie
zrodziła się we mnie miłość do tej bazyliki, do jej gotyckiego wystroju, do.jej dzie-
jów, do kultu, który związany jest z początkami Narodu, chrześcijaństwa i państwa
polskiego”16. Była to już trzecia katedra, którą odbudowywał. Jako młody biskup
podnosił z gruzów katedrę lubelską, a następnie, już jako Prymas, rekonstruował
niemal od fundamentów, razem z Radą Prymasowską Budowy Kościołów Warszawy,
katedrę warszawską17.
1 Wiedza i wiara patrzą w niebo.A oto znak wielki ukazał się na niebie", [w:] tamże,
s. 208.
L 250-lecie barokowej polichromii świątyni w Żerkowie, [w:] tamże, s. 126-135.
14 Nauczanie społeczne, s. 146.
15 II Jasnogórska Sesja Naukowa Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków, [w:J
Z rozważali nad kulturą ojczystą, s. 201.
16 Kazanie wygłoszone w Gnieźnie 19 XI 1978 r„ [w:] O polskim papieżu z Krakowa.
Poznań 1979, s. 97-98.
17 Ks. J. W y s o c k i, J. Zachwatowicz, L. D u n i n. Kościoły Warszawy,
Warszawa 1982. s. 25-82.
KOMUNIKATY
sprzed kościoła św. Krzyża12. Choć interesował się przede wszystkim sztuką dawną
- starochrześcijańskimi bazylikami Rzymu, polskimi kościołami romańskimi i gotyc-
kimi - potrafił też dostrzec walory artystyczne i treści ideowe polichromii z epoki
baroku, jak choćby tej w kościele w Żerkowie13, i wreszcie, jak w homilii z
1960 r., odnajdujemy uwagi o budownictwie kościelnym i nowej estetyce: „Człowiek
współczesny, zmęczony detalizmem życiowym, chce odwrócić się od bogactwa wy-
stroju dawnych świątyń [...J Lubi stanąć w gołych ścianach, pośród których uwagi
jego już nic nie zatrzymuje, może jedynie wielki krzyż w apsydzie i prosty ołtarz
bez nastawy i wystroju [...] Przemawia doń prostota Boga ukrzyżowanego, jak prze-
mawia w starej, rzymskiej zwalonej dziś świątyni na Palatynie Santa Maria
Antiqua”14.
Ars longa, vita brevis - taki napis znajduje sie na obrazie jednego z mistrzów
XVII w., przedstawiającym filozofa z czaszką w dłoni. Reprodukcja tego właśnie
płótna była jedyną ozdobą pokoju Ks. Prymasa w czasie jego uwięzienia w 1953 r.
Obraz ten i sentencję przypomniał w swej homilii do uczestników II Jasnogórskiej
Sesji Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków w 1971 r.15 Z myślą o tej sen-
tencji i innych prawdach studiował i rozpamiętywał dzieła sztuki, uczył miłości do
niej swoich współpracowników oraz rzesze wiernych. Jak inni biskupi w całej niemal
Europie odbudowywał z pietyzmem zburzone w czasie wojny katedry.
II. REGOTYZACJA CZYLI PIĘKNO ORYGINAŁU
Przebywając w Gnieźnie Ks. Kardynał lubił patrzeć z okien rezydencji Prymasów
na odbudowaną z jego wielkim udziałem katedrę św. Wojciecha. Jego fascynacja
gotykiem, a w szczególności tym właśnie kościołem, sięgała wczesnej młodości.
W jednym z kazań wygłoszonych na trzy lata przed śmiercią wspominał: „Mając lat
dziewięć, po raz pierwszy dostałem do rąk książkę ukazującą historię Polski, pod
tytułem Dwadzieścia cztery obrazki [...]. W tej właśnie książce znalazłem elewację
bazyliki św. Wojciecha w Gnieźnie. Już wtedy się w niej rozkochałem [...]. Wcześnie
zrodziła się we mnie miłość do tej bazyliki, do jej gotyckiego wystroju, do.jej dzie-
jów, do kultu, który związany jest z początkami Narodu, chrześcijaństwa i państwa
polskiego”16. Była to już trzecia katedra, którą odbudowywał. Jako młody biskup
podnosił z gruzów katedrę lubelską, a następnie, już jako Prymas, rekonstruował
niemal od fundamentów, razem z Radą Prymasowską Budowy Kościołów Warszawy,
katedrę warszawską17.
1 Wiedza i wiara patrzą w niebo.A oto znak wielki ukazał się na niebie", [w:] tamże,
s. 208.
L 250-lecie barokowej polichromii świątyni w Żerkowie, [w:] tamże, s. 126-135.
14 Nauczanie społeczne, s. 146.
15 II Jasnogórska Sesja Naukowa Historyków Sztuki i Konserwatorów Zabytków, [w:J
Z rozważali nad kulturą ojczystą, s. 201.
16 Kazanie wygłoszone w Gnieźnie 19 XI 1978 r„ [w:] O polskim papieżu z Krakowa.
Poznań 1979, s. 97-98.
17 Ks. J. W y s o c k i, J. Zachwatowicz, L. D u n i n. Kościoły Warszawy,
Warszawa 1982. s. 25-82.