Towarzystwo Naukowe <Lublin> [Hrsg.]: Roczniki Humanistyczne: Historia Sztuki = History of art = Histoire de l'art (52.2004)

KOMUNIKATY

497

wiele. Prawdopodobnie w czasie powstania tych dwóch nagrobków był aktywny za-
wodowo. Inwentarz wymienia „instrumenta muratioria”, czyli szereg przedmiotów
związanych z wykonywanym zawodem, np. młoty, piłki stolarskie, skrzynie czy nie-
obrobione bloki kamienne („portiones lapidum non elaboratum”). Flak wykonywał
także nagrobki. Świadczy o tym wzmianka w inwentarzu, która wymienia: „sepulchra
duo elaborata de lapidibus albis”. Wykaz zamykają książki o sztuce budowania: „libri
ad artificium muratorium spectantes”. Wreszcie w dokumencie pojawiają się przed-
mioty innego rodzaju: „gladius argento a następnie „arma kopienicza [...] cum
galea”, czyli miecz oraz zbroję do walki konnej z użyciem kopii wraz z przyłbicą.
Tego rodzaju uzbrojenia używała ciężka jazda, która miała charakter elitarny28. Ze
zrozumiałych względów należy raczej wykluczyć udział krakowskiego muratora w tej
formacji. Musiał więc istnieć inny powód, dla którego broń ta znalazła się w jego
posiadaniu. Z inwentarzy z tego okresu wynika, że mieszczanie chętnie gromadzili
w swoich domach broń, również zbroje29. W wypadku Flaka trudno jednak oprzeć
się wrażeniu, że to uzbrojenie służyło do praktycznych celów związanych z zawo-
dem, a względy kolekcjonerskie mogły odegrać co najwyżej drugorzędną rolę. Musiał
on znać się na militariach, zaś obecność broni w jego pracowni ułatwiała wierne
przedstawienie figur rycerzy oraz układów panopliowych.
Rzeźbiarze mogli zetknąć się z uzbrojeniem w różnych okolicznościach. Trzeba
pamiętać, że broń w środowisku mieszczańskim XVI w. nie była niczym rzadkim.
Poszczególne cechy musiały dbać o właściwe zaopatrzenie zbrojowni miejskiej, także
w uzbrojenie ochronne. O wielkości arsenałów i rodzajach broni świadczą sporzą-
dzane inwentarze30. Militaria te służyły do obrony murów miejskich, więc odbie-
gały w sensie funkcjonalnym od wyposażenia ciężkiej jazdy (gromadzono broń palną,
zbroje strzelcze). Cechy zlecały również wykonanie zbroi paradnych na specjalne
uroczystości31. Rzeźbiarze wykonujący nagrobki szlacheckie byli świadomi specy-
fiki uzbrojenia rycerskiego. Przedstawiali zawsze zbroję pełną, hełm zamknięty. Na
większości zabytków widoczne są również ostrogi oraz wspornik na kopię. Dbano
także o rycerskie atrybuty, jak choćby kopię z proporcem czy miecz.
Rycerze z nagrobków Tarnowskich i Kościeleckich noszą uzbrojenie, które w la-
tach pięćdziesiątych XVI w. było już bardzo rzadkie. Zbroje maksymiliańskie by-
ły popularne do lat dwudziestych XVI w. we Włoszech, na północy zaś dłużej -
w Niemczech (i zapewne u nas) do lat trzydziestych tego stulecia, sporadycznie
pojawiały się nawet później. Muzeum Wojska Polskiego ma w swoich zbiorach

28 J. S z y m c z a k, Koń wyniósł jeźdźca ponad innych wojowników, [w:] Etos rycerski
w Europie Środkowej i Wschodniej od X do XV wieku, red. W. Peltz, J. Dudek, Zielona Góra
1997, s. 15-23.
29 A. Swaryczewski, Płatnerze krakowscy, Warszawa-Kraków 1987, s. 114-115.
Zbroje występują w testamentach mieszczan, wykazach rzeczy sporządzanych po ich śmierci.
30 S w a r y c z e w s k i, dz. cyt., s. 115-118.
31 I. R o 1 s k a - B o r u c h, Cech złotników lubelskich (XVI-XVIII w.j, Lublin 1997,
s. 38. Rachunki z 1589 r. mówią o trzech zbrojach i sześciu karwaszach wykonanych prawdo-
podobnie na przyjazd Zygmunta III Wazy do Lublina.