DOI Heft:
Recenzje
DOI Artikel:Adamczuk, Arkadiusz: Księga - dzieło sztuki, księga - dzieło kultury: dwie wystawy średniowiecznych iluminowanych kodeksów rękopiśmiennych w Belgii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37084#0544
540
RECENZJE
Wybór ten jest nieprzypadkowy. Tereny, z których pochodzą zabytki, nie zawsze
spójne politycznie, pozostawały przez całe średniowiecze spójne lub przynajmniej
powiązane kulturalnie, choć znaczniejsze dla rozwoju sztuki centra zmieniały się. Tu
właśnie, w północno-zachodnich Niemczech, znajdowała się ulubiona stolica Karola
Wielkiego - Akwizgran i tzw. szkoła pałacowa - skryptorium wytwarzające księgi
o wysokiej jakości artystycznej, oraz najważniejsze opactwa, m.in.: St. Amand, Ech-
ternach, St. Bertin. Tu wreszcie, w bogatych miastach Flandrii XV w., sztuka ilumi-
nacji książkowej przeżyła swój największy rozkwit.
Zabytki zgromadzone na wystawie zostały podzielone chronologicznie na cztery
grupy, oddające ich rozwój stylistyczny od najstarszych do najmłodszych i odzwier-
ciedlających zmiany polityczne, gospodarcze, a co za tym idzie i kulturalne. Postara-
no się przy tym zaprezentować zarówno dzieła mistrzowskie, jak i typowe dla dane-
go czasu i obszaru.
Pierwsza grupa rękopisów pochodzi z lat 800-1000 i obejmuje miniatorstwo okre-
su karolińskiego i ottońskiego. W tym czasie sztuka, w tym również produkcja ksią-
żek rękopiśmiennych, rozwijała się przede wszystkim na obszarze między Renem
a Mozą, w Akwizgranie - pod bezpośrednią kuratelą Karola Wielkiego i jego następ-
ców, a później również kontynuatorów z dynastii ottońskiej. Ogromne znaczenie
miały też coraz liczniejsze i bogatsze klasztory.
Niewątpliwie najcenniejszym zabytkiem prezentowanym w tej części wystawy jest
Ewangeliarz z Xanten (Akwizgran bądź Reims ok. 810)3. Purpurowy pergamin, sta-
nowiący tło, przeznaczony zapewne dla rąk cesarskich, powstał niewątpliwie na wzór
bizantyński. Istotny jest również wizerunek ewangelisty Mateusza na f. 7v. Jego
postać, ubrana w antyczną togę, ukształtowana została naturalistycznie i plastycznie
zapewne pod bezpośrednim wpływem miniatur późnoantycznych. Jest to dobitny
przykład łączności kultury karolińskiej z antykiem. Nieprzypadkowo tytuł tej części
wystawy to Iluzja ciała. W przeważającej liczbie kodeksy tutaj prezentowane pocho-
dzą ze skryptoriów klasztornych. Dominują wśród nich ewangeliarze, najbardziej
użyteczne w akcji misyjnej. Typowymi dziełami są również: Żywot św. Wandregesi-
lusa z wizerunkiem świętego na f. 9v4 oraz dwa egzemplarze Psychomachii Aureliu-
sa Prudentiusa, ukazujące walkę cnót z przywarami5 oraz przyjęcie zwycięskich cnót
w Królestwie Niebieskim6.
Miniatury romańskie z okresu 1000-1200 zaprezentowane zostały pod tytułem
Niebiański kolor. Księgi w tym czasie wytwarzane były przede wszystkim w skrypto-
riach coraz liczniejszych klasztorów, szczególnie w regionie Mozy. Iluminacje, który-
mi ozdabiano te księgi, zmierzają w stronę abstrakcyjnej dekoracyjności. Ciało ludz-
kie, draperie szat, które je okrywają, ornamenty: roślinny i geometryczny, kolor stają
3 Ewangeliarz z Xanten, Bruksela, Koninklije Bibliotheek van Belgie, ms. 18723.
4 Żywot św. Wandregesilusa, Opactwo St. Bertin, koniec XI w., Saint-Omer, Bibliotheąue
de PAgglomeration, ms. 764.
5 Psychomachia Aurelius Prudentius, Region Mozy (Liege?), przełom X i XI w., Bruksela,
Koninklije Bibliotheek van Belgie, ms. 10066-77.
6 Psychomachia Aurelius Prudentius, St. Amand, IX-XI w., Valenciennes, Bibliotheąue
municipale, ms. 69.
RECENZJE
Wybór ten jest nieprzypadkowy. Tereny, z których pochodzą zabytki, nie zawsze
spójne politycznie, pozostawały przez całe średniowiecze spójne lub przynajmniej
powiązane kulturalnie, choć znaczniejsze dla rozwoju sztuki centra zmieniały się. Tu
właśnie, w północno-zachodnich Niemczech, znajdowała się ulubiona stolica Karola
Wielkiego - Akwizgran i tzw. szkoła pałacowa - skryptorium wytwarzające księgi
o wysokiej jakości artystycznej, oraz najważniejsze opactwa, m.in.: St. Amand, Ech-
ternach, St. Bertin. Tu wreszcie, w bogatych miastach Flandrii XV w., sztuka ilumi-
nacji książkowej przeżyła swój największy rozkwit.
Zabytki zgromadzone na wystawie zostały podzielone chronologicznie na cztery
grupy, oddające ich rozwój stylistyczny od najstarszych do najmłodszych i odzwier-
ciedlających zmiany polityczne, gospodarcze, a co za tym idzie i kulturalne. Postara-
no się przy tym zaprezentować zarówno dzieła mistrzowskie, jak i typowe dla dane-
go czasu i obszaru.
Pierwsza grupa rękopisów pochodzi z lat 800-1000 i obejmuje miniatorstwo okre-
su karolińskiego i ottońskiego. W tym czasie sztuka, w tym również produkcja ksią-
żek rękopiśmiennych, rozwijała się przede wszystkim na obszarze między Renem
a Mozą, w Akwizgranie - pod bezpośrednią kuratelą Karola Wielkiego i jego następ-
ców, a później również kontynuatorów z dynastii ottońskiej. Ogromne znaczenie
miały też coraz liczniejsze i bogatsze klasztory.
Niewątpliwie najcenniejszym zabytkiem prezentowanym w tej części wystawy jest
Ewangeliarz z Xanten (Akwizgran bądź Reims ok. 810)3. Purpurowy pergamin, sta-
nowiący tło, przeznaczony zapewne dla rąk cesarskich, powstał niewątpliwie na wzór
bizantyński. Istotny jest również wizerunek ewangelisty Mateusza na f. 7v. Jego
postać, ubrana w antyczną togę, ukształtowana została naturalistycznie i plastycznie
zapewne pod bezpośrednim wpływem miniatur późnoantycznych. Jest to dobitny
przykład łączności kultury karolińskiej z antykiem. Nieprzypadkowo tytuł tej części
wystawy to Iluzja ciała. W przeważającej liczbie kodeksy tutaj prezentowane pocho-
dzą ze skryptoriów klasztornych. Dominują wśród nich ewangeliarze, najbardziej
użyteczne w akcji misyjnej. Typowymi dziełami są również: Żywot św. Wandregesi-
lusa z wizerunkiem świętego na f. 9v4 oraz dwa egzemplarze Psychomachii Aureliu-
sa Prudentiusa, ukazujące walkę cnót z przywarami5 oraz przyjęcie zwycięskich cnót
w Królestwie Niebieskim6.
Miniatury romańskie z okresu 1000-1200 zaprezentowane zostały pod tytułem
Niebiański kolor. Księgi w tym czasie wytwarzane były przede wszystkim w skrypto-
riach coraz liczniejszych klasztorów, szczególnie w regionie Mozy. Iluminacje, który-
mi ozdabiano te księgi, zmierzają w stronę abstrakcyjnej dekoracyjności. Ciało ludz-
kie, draperie szat, które je okrywają, ornamenty: roślinny i geometryczny, kolor stają
3 Ewangeliarz z Xanten, Bruksela, Koninklije Bibliotheek van Belgie, ms. 18723.
4 Żywot św. Wandregesilusa, Opactwo St. Bertin, koniec XI w., Saint-Omer, Bibliotheąue
de PAgglomeration, ms. 764.
5 Psychomachia Aurelius Prudentius, Region Mozy (Liege?), przełom X i XI w., Bruksela,
Koninklije Bibliotheek van Belgie, ms. 10066-77.
6 Psychomachia Aurelius Prudentius, St. Amand, IX-XI w., Valenciennes, Bibliotheąue
municipale, ms. 69.