DOI issue:
Artikuly
DOI article:Knapiński, Ryszard: Ikonografia hagiograficzna w kontekście wojen tureckich w grafice europejskiej XVI-XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.37085#0104
102
RYSZARD KNAPIŃSKI
Przytoczone przykłady rycin, powstałych w okresie od końca XVI po
pierwszą ćwierć wieku XVIII, stanowią precedensy ikonograficzne ukazujące
w ikonografii wstawienniczą rolę świętych w wojnach obronnych chrześcijan
przeciwko Turkom, którzy wówczas byli traktowani na równi z poganami.
Wraz z rozwojem działalności zakonów ikonografia ta znalazła jeszcze wie-
le innych form dla zobrazowania idei patronatu sił nadprzyrodzonych nad
chrześcijanami walczącymi w obronie wiary. Oto niektóre przykłady.
4. IKONOGRAFIA TRYNITARSKA
Osobną dość bogatą grupę stanowi ikonografia powstała w kręgu działania
zakonu trynitarzy. W okresie wojen tureckich w Europie nie ustała działal-
ność założonego w XII wieku zakonu trynitarzy, którego zadaniem było wy-
kupywanie chrześcijan z niewoli arabskiej. Chociaż zakon ten nie specjalizo-
wał się w sprawowaniu mecenatu artystycznego, to jednak w jego kręgach
pojawiali się różnego autoramentu artyści, w tym tak wybitni, jak np. Diego
Velasquez (rysunek jego autorstwa przedstawiający bł. Szymona de Rojas na
łożu śmierci, 1624). Powstały we Francji i następnie przeniesiony do Hisz-
panii, zakon ten rozprzestrzenił się w wielu krajach Europy. Wypracowane
w ojczyźnie zakonu toposy jako importy trafiały za granicę, służąc za wzo-
ry dla rodzimej twórczości. O ile w okresie średniowiecza i nowożytności
w ikonografii trynitarskiej typem wroga chrześcijan byli Maurowie, o tyle
w okresie baroku obok nich pojawili się Turcy. Ikonografia trynitarska jest
bardzo obfita i daje się z niej wyodrębnić następujące typy tematów:
- Trójca Święta
- Jezus Nazareński Wykupiony
- Matka Boża od wykupu niewolników
- Anioł Redempcyjny
- Ikonografia hagiograficzna własnych świętych zakonu.
Przedstawienia Trójcy Świętej nie są wyabstrahowane z kontekstów hagio-
graficznych. Z reguły uzyskuje Ona w ikonografii trynitarskiej nadrzędną
pozycję w przedstawieniach patriarchów zakonu i w epizodach ilustrujących
działalność zakonu (np. redempcja niewolników). Tak jest w przypadku ry-
ciny Jeana de Courbes, wykonanej w 1657 r., na podstawie rysunku Cristo-
bala Rolo Sceny z żywota św. Jana de Matha i św. Feliksa de Valois (il. 25).
Obaj zakonodawcy, zaopatrzeni w indywidualne atrybuty, podtrzymują model
RYSZARD KNAPIŃSKI
Przytoczone przykłady rycin, powstałych w okresie od końca XVI po
pierwszą ćwierć wieku XVIII, stanowią precedensy ikonograficzne ukazujące
w ikonografii wstawienniczą rolę świętych w wojnach obronnych chrześcijan
przeciwko Turkom, którzy wówczas byli traktowani na równi z poganami.
Wraz z rozwojem działalności zakonów ikonografia ta znalazła jeszcze wie-
le innych form dla zobrazowania idei patronatu sił nadprzyrodzonych nad
chrześcijanami walczącymi w obronie wiary. Oto niektóre przykłady.
4. IKONOGRAFIA TRYNITARSKA
Osobną dość bogatą grupę stanowi ikonografia powstała w kręgu działania
zakonu trynitarzy. W okresie wojen tureckich w Europie nie ustała działal-
ność założonego w XII wieku zakonu trynitarzy, którego zadaniem było wy-
kupywanie chrześcijan z niewoli arabskiej. Chociaż zakon ten nie specjalizo-
wał się w sprawowaniu mecenatu artystycznego, to jednak w jego kręgach
pojawiali się różnego autoramentu artyści, w tym tak wybitni, jak np. Diego
Velasquez (rysunek jego autorstwa przedstawiający bł. Szymona de Rojas na
łożu śmierci, 1624). Powstały we Francji i następnie przeniesiony do Hisz-
panii, zakon ten rozprzestrzenił się w wielu krajach Europy. Wypracowane
w ojczyźnie zakonu toposy jako importy trafiały za granicę, służąc za wzo-
ry dla rodzimej twórczości. O ile w okresie średniowiecza i nowożytności
w ikonografii trynitarskiej typem wroga chrześcijan byli Maurowie, o tyle
w okresie baroku obok nich pojawili się Turcy. Ikonografia trynitarska jest
bardzo obfita i daje się z niej wyodrębnić następujące typy tematów:
- Trójca Święta
- Jezus Nazareński Wykupiony
- Matka Boża od wykupu niewolników
- Anioł Redempcyjny
- Ikonografia hagiograficzna własnych świętych zakonu.
Przedstawienia Trójcy Świętej nie są wyabstrahowane z kontekstów hagio-
graficznych. Z reguły uzyskuje Ona w ikonografii trynitarskiej nadrzędną
pozycję w przedstawieniach patriarchów zakonu i w epizodach ilustrujących
działalność zakonu (np. redempcja niewolników). Tak jest w przypadku ry-
ciny Jeana de Courbes, wykonanej w 1657 r., na podstawie rysunku Cristo-
bala Rolo Sceny z żywota św. Jana de Matha i św. Feliksa de Valois (il. 25).
Obaj zakonodawcy, zaopatrzeni w indywidualne atrybuty, podtrzymują model