DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Wiśnioch, Agata: Przestroga dla duszy - czyli nauki moralne zwawarte w XVII-wiecznych obrazach holenderskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37085#0365
KOMUNIKATY
363
AGATA WIŚNIOCH
PRZESTROGA DLA DUSZY -
CZYLI NAUKI MORALNE ZAWARTE W XVII-WIECZNYCH
OBRAZACH HOLENDERSKICH
Odwiedzając Muzeum Narodowe w Warszawie najbardziej lubiłam zwiedzać dział
Galerii Szkół Północnych i podziwiać zgromadzone tam obrazy mistrzów niderlan-
dzkich, zwłaszcza te z XVII wieku. Nic więc dziwnego, że podczas kwerendy do
mojej pracy magisterskiej zafascynował mnie obraz Fransa Snydersa pt. Kuchnia.
Wielu ludzi zwiedzających muzea nie zatrzymuje się na dłużej przy malarstwie
holenderskim i flamandzkim XVI i XVII wieku. Przechodząc obok muskają tylko
wzrokiem obrazy niderlandzkich mistrzów, opierając się na pierwszym wrażeniu.
Zachwycają się mistrzostwem iluzji rzeczywistości. I może tylko dlatego rozpoznają
przekupki na targu, wnętrza kuchni, zabawę w karczmie i wiele innych scen. Jednak-
że oprócz piękna złudzenia w odtworzeniu ludzkiego życia, obrazy mają także inną,
może ważniejszą funkcję1. Autorzy dzieł bawią się z widzem, ukrywając w przed-
stawieniach aluzje do popularnych przysłów czy powiedzeń, wprowadzając tym
samym przestrogi dotyczące życia każdego z ludzi. Chcieli oni poprzez pokazywanie
bliskich ludzkiemu sercu spraw uczyć społeczeństwo moralności i odpowiedniego
zachowania.
Jednym z najważniejszych myślicieli XVI wieku był Erazm z Rotterdamu. W lite-
raturze niderlandzkiej to właśnie on zwrócił uwagę na konstrukcję przypowieści
ewangelicznych, poprzez które Chrystus przekazywał swoją naukę moralną. Jezus,
chcąc, by Jego słowa były zrozumiałe dla każdego, sięgał do przykładów zaczerpnię-
tych z życia.
Dzięki popularności dzieł Erazma w kulturze rozpropagowano zaangażowanie
satyry i groteski w dzieło odnowy życia i obyczajów. W jego pismach występują
zwykłe postacie, takie jak żebracy czy chłopi, ale także i bogacze2 3.
Szukając źródeł do odkrycia sensu obrazu Snydersa natknęłam się na katalog wy-
stawy zatytułowany Tot lering en vermaak pod redakcją Eddego de John, towarzyszą-
cy wystawie o tym samym tytule, która odbyła się w Rijskmuseum w 1976 r. Za-
1 E. de J o n g h, Erotica in vogelperspectief. De dubbelzinnigheid van een reeks 17de
eeuwsegenrevoorstellingen, „Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art”, Maarssen:
vol. 3, no. 1, 1968, s. 22.
2 B. L e j m a n, ,,Historie rozmaicie opowiedziane” - niderlandzkie malarstwo rodzajo-
we i jego erazmiański rodowód. Szczecin 2008, s. 10.
3 E. de J o n g h, Tot lering en vermaak, Betekenissen van Hollandse genrevoorstellingen
uit de zeventiende eeuw, Amsterdam 1976.
363
AGATA WIŚNIOCH
PRZESTROGA DLA DUSZY -
CZYLI NAUKI MORALNE ZAWARTE W XVII-WIECZNYCH
OBRAZACH HOLENDERSKICH
Odwiedzając Muzeum Narodowe w Warszawie najbardziej lubiłam zwiedzać dział
Galerii Szkół Północnych i podziwiać zgromadzone tam obrazy mistrzów niderlan-
dzkich, zwłaszcza te z XVII wieku. Nic więc dziwnego, że podczas kwerendy do
mojej pracy magisterskiej zafascynował mnie obraz Fransa Snydersa pt. Kuchnia.
Wielu ludzi zwiedzających muzea nie zatrzymuje się na dłużej przy malarstwie
holenderskim i flamandzkim XVI i XVII wieku. Przechodząc obok muskają tylko
wzrokiem obrazy niderlandzkich mistrzów, opierając się na pierwszym wrażeniu.
Zachwycają się mistrzostwem iluzji rzeczywistości. I może tylko dlatego rozpoznają
przekupki na targu, wnętrza kuchni, zabawę w karczmie i wiele innych scen. Jednak-
że oprócz piękna złudzenia w odtworzeniu ludzkiego życia, obrazy mają także inną,
może ważniejszą funkcję1. Autorzy dzieł bawią się z widzem, ukrywając w przed-
stawieniach aluzje do popularnych przysłów czy powiedzeń, wprowadzając tym
samym przestrogi dotyczące życia każdego z ludzi. Chcieli oni poprzez pokazywanie
bliskich ludzkiemu sercu spraw uczyć społeczeństwo moralności i odpowiedniego
zachowania.
Jednym z najważniejszych myślicieli XVI wieku był Erazm z Rotterdamu. W lite-
raturze niderlandzkiej to właśnie on zwrócił uwagę na konstrukcję przypowieści
ewangelicznych, poprzez które Chrystus przekazywał swoją naukę moralną. Jezus,
chcąc, by Jego słowa były zrozumiałe dla każdego, sięgał do przykładów zaczerpnię-
tych z życia.
Dzięki popularności dzieł Erazma w kulturze rozpropagowano zaangażowanie
satyry i groteski w dzieło odnowy życia i obyczajów. W jego pismach występują
zwykłe postacie, takie jak żebracy czy chłopi, ale także i bogacze2 3.
Szukając źródeł do odkrycia sensu obrazu Snydersa natknęłam się na katalog wy-
stawy zatytułowany Tot lering en vermaak pod redakcją Eddego de John, towarzyszą-
cy wystawie o tym samym tytule, która odbyła się w Rijskmuseum w 1976 r. Za-
1 E. de J o n g h, Erotica in vogelperspectief. De dubbelzinnigheid van een reeks 17de
eeuwsegenrevoorstellingen, „Simiolus: Netherlands Quarterly for the History of Art”, Maarssen:
vol. 3, no. 1, 1968, s. 22.
2 B. L e j m a n, ,,Historie rozmaicie opowiedziane” - niderlandzkie malarstwo rodzajo-
we i jego erazmiański rodowód. Szczecin 2008, s. 10.
3 E. de J o n g h, Tot lering en vermaak, Betekenissen van Hollandse genrevoorstellingen
uit de zeventiende eeuw, Amsterdam 1976.