DOI Heft:
Komunikaty
DOI Artikel:Krauze, Aleksandra: Czy anioły zawsze miały skrzydła?: kilka uwag metodologicznych i merytorycznych o badaniach przeprowadzonych na potrzeby pracy magisterskiej z historii sztuki starożytnej i wczesnochrześcijańskiej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37085#0357
KOMUNIKATY
355
począwszy od kultur starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu16, aż na Grecji
i Rzymie skończywszy. Przeważa opinia, iż na pojawienie się skrzydeł w przedsta-
wieniach aniołów w największym stopniu wpłynął sposób ukazywania greckiej bogini
Nike i rzymskiej Wiktorii17. W tym wypadku zmiana w ikonografii aniołów pole-
gałaby na przejęciu długo już obecnych w tradycji pogańskiej wzorców i wykorzysta-
niu ich przez twórców chrześcijańskich . Stanowiłaby, obok licznych przedstawień
Jonasza, Orantki czy Dobrego Pasterza19, jedynie przykład dużo szerszego zjawis-
ka, którego początki sięgają III wieku. Wydaje się jednak bardzo prawdopodobne,
że na zmianę tę wpłynęła przede wszystkim rosnąca popularność opisów apokryficz-
nych oraz tocząca się dyskusja teologiczna na temat natury aniołów.
1962, kol. 53-60; P r o v e r b i o, dz. cyt., s. 19. Dopiero jednak od pewnego momentu ter-
min angelos zaczął wskazywać nie tylko na samą funkcję najróżniejszych istot, ale stał się
nazwą określonego typu istot duchowych - zob. P r o v e r b i o, dz. cyt., s. 19 n.
16 Zob. m.in. H. L e c 1 e r c q, Anges, [w:] DACL, t. I, cz. 2, Paris 1907, kol. 2080-
2161; por. H. O 1 e s c h k o, Aniołów dyskretny lot, Kalwaria 1996, s. 13-20. Wydaje się
prawdopodobne oddziaływanie tego rodzaju wzorców na wyobrażenia cherubinów (np. Wj 25,
17 nn.) i serafinów (np. Iz 6, 2; 6, 6), które w Piśmie Świętym opisywane są jako stworzenia
ze skrzydłami - zob. m.in. R. de V a u x, O cherubinach i Arce Przymierza, o sfinksach -
strażnikach i boskich tronach w tradycji Starożytnego Wschodu, [w:] Księga o aniołach, red.
H. Oleschko, Kraków 2003, s. 25-32.
17 G. Stuhlfauth, Die Engel in der altchristlichen Kunst, Freiburg 1897; A. Cl.
M. B e c k, Genien und Niken ais Engel in der altchristlichen Kunst. Dissertation zur Erlan-
gung der Doktorwiirde bei der Philosophischen Fakultat der Hessischen Ludwigs-Universitat
zu Giessen, Giessen 1936; K. F e 1 i ś, Die Niken und die Engel in altchristlichen Kunst, RQ
26(1912), s. 3-25; F. P i r a n i, Quando agli angeli spuntarano le ali?, [w:] Aurea Roma:
dalia citta pagana alla citta cristiana: guida alla mostra, red. S. Ensoli, E. La Rocca, Roma
2000, s. 389-395; J. A. O s t r o w s k i, Nike i Wiktoria - ikonograficzne pierwowzory anio-
łów, [w:] Księga o aniołach, red. El. Oleschko, Kraków 2003, s. 474; A. K r a u z e, Od an-
tycznej bogini do chrześcijańskich aniołów, czyli o przekraczaniu granic ikonograficznych, [w:]
Centrum-peryferia-granice. Materiały z VI Studenckiej Konferencji Starożytniczej, Kraków, 6-8
maja 2010, Warszawa 2011.
Obecność w tradycji pogańskiej różnego typu posłańców i ich istotna rola wydają się
niezaprzeczalne - zob. J. M i 1 c h, Engel I (heidnisch), [w:] RAC, t. V, Stuttgart 1962, kol.
53-60. Wielu badaczy przychyla się do opinii, iż do zmiany ikonografii aniołów z bezskrzy-
dłych na uskrzylone przyczyniły się również wpływy tradycji judaistycznej - por. T. M a r-
t i n, The Development ofWinged Angels in Early Christian Art, „Espacio, Tiempo y Forma”,
Serie VII: Historia del Arte, 14(2001), s. 11-29. Inni uważają wręcz, że to tradycja judaistycz-
na, a nawet chrześcijańska miała wpływ na sposób przedstawiania posłańców w sztuce pogań-
skiej: „Verstandnis parallelen Sinn, aber es fragt sich, ob diese Vorstellung genuin heidnisch
oder vom Judentum, vielleicht auch vom Christentum beeinfluBt ist.” (M i 1 c h, Engel I,
kol. 54).
19 Por. K 1 a u s e r, Rozważania nad powstaniem sztuki..., s. 11-23; B. I w a s z k i e-
wicz-Wronikowska, Spotkanie antyku z chrześcijaństwem w malarstwie i rzeźbie
Rzymu w III wieku po Chrystusie, [w:] Księga - nauka - wiara w średniowiecznej Europie,
red. T. Ratajczak, J. Kowalski, Poznań 2004, s. 131-135.
355
począwszy od kultur starożytnego Bliskiego i Dalekiego Wschodu16, aż na Grecji
i Rzymie skończywszy. Przeważa opinia, iż na pojawienie się skrzydeł w przedsta-
wieniach aniołów w największym stopniu wpłynął sposób ukazywania greckiej bogini
Nike i rzymskiej Wiktorii17. W tym wypadku zmiana w ikonografii aniołów pole-
gałaby na przejęciu długo już obecnych w tradycji pogańskiej wzorców i wykorzysta-
niu ich przez twórców chrześcijańskich . Stanowiłaby, obok licznych przedstawień
Jonasza, Orantki czy Dobrego Pasterza19, jedynie przykład dużo szerszego zjawis-
ka, którego początki sięgają III wieku. Wydaje się jednak bardzo prawdopodobne,
że na zmianę tę wpłynęła przede wszystkim rosnąca popularność opisów apokryficz-
nych oraz tocząca się dyskusja teologiczna na temat natury aniołów.
1962, kol. 53-60; P r o v e r b i o, dz. cyt., s. 19. Dopiero jednak od pewnego momentu ter-
min angelos zaczął wskazywać nie tylko na samą funkcję najróżniejszych istot, ale stał się
nazwą określonego typu istot duchowych - zob. P r o v e r b i o, dz. cyt., s. 19 n.
16 Zob. m.in. H. L e c 1 e r c q, Anges, [w:] DACL, t. I, cz. 2, Paris 1907, kol. 2080-
2161; por. H. O 1 e s c h k o, Aniołów dyskretny lot, Kalwaria 1996, s. 13-20. Wydaje się
prawdopodobne oddziaływanie tego rodzaju wzorców na wyobrażenia cherubinów (np. Wj 25,
17 nn.) i serafinów (np. Iz 6, 2; 6, 6), które w Piśmie Świętym opisywane są jako stworzenia
ze skrzydłami - zob. m.in. R. de V a u x, O cherubinach i Arce Przymierza, o sfinksach -
strażnikach i boskich tronach w tradycji Starożytnego Wschodu, [w:] Księga o aniołach, red.
H. Oleschko, Kraków 2003, s. 25-32.
17 G. Stuhlfauth, Die Engel in der altchristlichen Kunst, Freiburg 1897; A. Cl.
M. B e c k, Genien und Niken ais Engel in der altchristlichen Kunst. Dissertation zur Erlan-
gung der Doktorwiirde bei der Philosophischen Fakultat der Hessischen Ludwigs-Universitat
zu Giessen, Giessen 1936; K. F e 1 i ś, Die Niken und die Engel in altchristlichen Kunst, RQ
26(1912), s. 3-25; F. P i r a n i, Quando agli angeli spuntarano le ali?, [w:] Aurea Roma:
dalia citta pagana alla citta cristiana: guida alla mostra, red. S. Ensoli, E. La Rocca, Roma
2000, s. 389-395; J. A. O s t r o w s k i, Nike i Wiktoria - ikonograficzne pierwowzory anio-
łów, [w:] Księga o aniołach, red. El. Oleschko, Kraków 2003, s. 474; A. K r a u z e, Od an-
tycznej bogini do chrześcijańskich aniołów, czyli o przekraczaniu granic ikonograficznych, [w:]
Centrum-peryferia-granice. Materiały z VI Studenckiej Konferencji Starożytniczej, Kraków, 6-8
maja 2010, Warszawa 2011.
Obecność w tradycji pogańskiej różnego typu posłańców i ich istotna rola wydają się
niezaprzeczalne - zob. J. M i 1 c h, Engel I (heidnisch), [w:] RAC, t. V, Stuttgart 1962, kol.
53-60. Wielu badaczy przychyla się do opinii, iż do zmiany ikonografii aniołów z bezskrzy-
dłych na uskrzylone przyczyniły się również wpływy tradycji judaistycznej - por. T. M a r-
t i n, The Development ofWinged Angels in Early Christian Art, „Espacio, Tiempo y Forma”,
Serie VII: Historia del Arte, 14(2001), s. 11-29. Inni uważają wręcz, że to tradycja judaistycz-
na, a nawet chrześcijańska miała wpływ na sposób przedstawiania posłańców w sztuce pogań-
skiej: „Verstandnis parallelen Sinn, aber es fragt sich, ob diese Vorstellung genuin heidnisch
oder vom Judentum, vielleicht auch vom Christentum beeinfluBt ist.” (M i 1 c h, Engel I,
kol. 54).
19 Por. K 1 a u s e r, Rozważania nad powstaniem sztuki..., s. 11-23; B. I w a s z k i e-
wicz-Wronikowska, Spotkanie antyku z chrześcijaństwem w malarstwie i rzeźbie
Rzymu w III wieku po Chrystusie, [w:] Księga - nauka - wiara w średniowiecznej Europie,
red. T. Ratajczak, J. Kowalski, Poznań 2004, s. 131-135.