DOI Artikel:
Boczkowska, Anna: Dawid i Betsabe – Idea zwycięstwa i zbawienia w treściach nagrobka Kazimierza Jagiellończyka Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0031
DAWID I BETSABE. IDEA ZWYCIĘSTWA I ZBAWIENIA W TREŚCIACH NAGROBKA KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA
27
Dawid-Chrystus — „upragniony" oblubieniec i małżonek Betsabe-Marii-Eklezji, a zarazem królowej
Elżbiety. Zatem grzeszna i odkupiona miłość Betsabe i Dawida, jako zapowiedź oblubieńczego
misterium Marii-Eklezji i Chrystusa — cesarza i władcy świata, stała się wyrazem wiecznego związku
i miłości królewskiej pary. Postać królowej Elżbiety-Betsabe personifikować może także nieśmiertelną
duszę zmarłego monarchy. Uwypuklone łono rodzącej królowej symbolizuje natomiast szczególną
rolę, jaką komentatorzy do Pie>ni nad pieśniami przypisywali aktowi narodzenia Syna Bożego
z łona Oblubienicy jako alegorii zbawienia i zmartwychwstania. W komentarzach tych łono
dziewicy — matki Boga-Człowieka stało się miejscem, z którego Syn Człowieczy, poprzez chrzest
i ukrzyżowanie, przechodził z grobu do niebios. Ideę narodzin i odrodzenia, wyrażoną w symbolice
zapony (powiązaną ściśle z cyklem wcielenia, narodzin i zmartwychwstania, przedstawionym na
kapitelach strony południowej), wyrażają najpełniej słowa wypowiedziane przez św. Tomasza z Akwinu,
który w swym poczytnym komentarzu do Pieśni nad pieśniami napisał tak: „Potest etiam hoc ad
Incarnationem Christi referri, quia veniens quosdam saltus dédit: quia de coelo venit in uterum
virginis, de utero in praesepe, de praesepe ad baptismum, de baptismo ad crucem, de cruce
ad sepulcrum, de sepulcro ad coeluirr64.
Medalion z postacią Betsabe-królowej w otoczeniu jedenastu szlachetnych kamieni — liczbie po-
zostałego przy życiu potomstwa Jagiellończyka, przedstawiony na piersi króla, jako Dawida w stroju
starotestamentowego kapłana, jest niczym innym jak tylko biblijnym „napierśnikiem wyrocznym".
Kapłan winien był bowiem „nosić imiona synów izraelskich na napierśniku wyrocznym na sercu
swoim" {Ex. 28, 12). Napierśnik winien być ozdobiony szlachetnymi kamieniami. „A kamieni tych
będzie według imion synów izraelskich" (Ex. 28, 15).
Postać rodzącej kobiety nie może być tylko personifikacją matki-ziemi ze względu na centralną
rolę jaką matka królów — Elżbieta z Habsburgów odegrała w symbolice dynastycznej pomnika
nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka. Portret Zygmunta Starego jako Salomona — syna Dawida
i Betsabe, przedstawiony w ufundowanej przez niego kaplicy, oraz napis umieszczony nad stallami
królewskimi tej kaplicy, pochodzący z 71 psalmu Dawida, świadczą dowodnie o podjęciu przez
niego idei „typologicznego" związku Dawida i Betsabe, wyrażonej w programie ikonograficznym
grobowca jego ojca — Kazimierza Jagiellończyka. Psalm 71 ułożony został przez Dawida, który
wyraził w nim swą wdzięczność Bogu właśnie za to, iż jego syn Salomon wybrany został jego
następcą. Stało się to dzięki szczególnemu wstawiennictwu Betsabe65.
b) Symbolika imperialna pomnika nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka zawiera jednakże obok
„żeńskiego" także „męski" wzorzec władzy cesarskiej. Wywodzi się on z powszechnie uznanej
w XIV i XV w. teorii politycznej, która głosiła, iż cesarz rzymski jest tylko pierwszym pośród
wolnych monarchów. Ta myśl, znana we Francji i Anglii, popierana w Polsce od czasów Kazi-
mierza Wielkiego, wyrażona została w formule: rex est imperator m regno suo66. Zarówno Władysław
Jagiełło, jak i Kazimierz Jagiellończyk byli konsekwentnymi kontynuatorami myśli politycznej Ka-
zimierza Wielkiego. Wyrazicielem tej teorii na dworze Kazimierza Jagiellończyka był Jan Ostroróg,
pisarz polityczny, doktor obojga praw uniwersytetów w Erfurcie i w Bolonii, starosta generalny
Wielkopolski. Jego memoriał Monumentum pro comitiis generalibus regni sub rege Casimir o pro
Rei Publicae ordinatione uznać można w pewnej mierze za program polityczny Kazimierza Jagielloń-
czyka67. W dziele tym wyrażona została idea władzy absolutnej, skupionej w osobie króla jako
władcy całkowicie suwerennego, nie uznającego zwierzchności cesarskiej i papieskiej. Głównym celem
polityki Kazimierza Jagiellończyka była centralizacja państwa Jagiellonów, wzmocnienie więzi między
Małopolską, Wielkopolską i Prusami Królewskimi, zespolenie Korony z Litwą i Rusią, zdobytą
64 Doctoris Angelici d i v i Thomae Aquinatis, Opera omnia, t. 18, Parisiis 1889, In Canticum, Canticorum
Expositio, col. 565.
65 Por. Kalinowski, op. cit., s. 92.
66 Gieysztor, op. cit., s. 280, 291.
67 M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1958, s. 190; Jan Ostroróg, [w:] Polski słownik biograficzny,
t. 24, Wrocław 1979, s. 502-505; T. Wyrwa, Les Idées politiques et juridiques de Jan Ostroróg, humaniste polonais
de XV-e s., „Revue Historique du Droit Français et Étranger", t. 53, 1975, s. 5-35. Nowsi badacze wysunęli hipotezę
o szesnastowiecznym pochodzeniu rozprawy Ostroroga. Zdaniem Boguckiej ich hipoteza oparta została na wątpliwej
argumentacji. Aby stwierdzić jej ewentualne prawdopodobieństwo, należałoby przeprowadzić fdologiczną analizę tekstu.
27
Dawid-Chrystus — „upragniony" oblubieniec i małżonek Betsabe-Marii-Eklezji, a zarazem królowej
Elżbiety. Zatem grzeszna i odkupiona miłość Betsabe i Dawida, jako zapowiedź oblubieńczego
misterium Marii-Eklezji i Chrystusa — cesarza i władcy świata, stała się wyrazem wiecznego związku
i miłości królewskiej pary. Postać królowej Elżbiety-Betsabe personifikować może także nieśmiertelną
duszę zmarłego monarchy. Uwypuklone łono rodzącej królowej symbolizuje natomiast szczególną
rolę, jaką komentatorzy do Pie>ni nad pieśniami przypisywali aktowi narodzenia Syna Bożego
z łona Oblubienicy jako alegorii zbawienia i zmartwychwstania. W komentarzach tych łono
dziewicy — matki Boga-Człowieka stało się miejscem, z którego Syn Człowieczy, poprzez chrzest
i ukrzyżowanie, przechodził z grobu do niebios. Ideę narodzin i odrodzenia, wyrażoną w symbolice
zapony (powiązaną ściśle z cyklem wcielenia, narodzin i zmartwychwstania, przedstawionym na
kapitelach strony południowej), wyrażają najpełniej słowa wypowiedziane przez św. Tomasza z Akwinu,
który w swym poczytnym komentarzu do Pieśni nad pieśniami napisał tak: „Potest etiam hoc ad
Incarnationem Christi referri, quia veniens quosdam saltus dédit: quia de coelo venit in uterum
virginis, de utero in praesepe, de praesepe ad baptismum, de baptismo ad crucem, de cruce
ad sepulcrum, de sepulcro ad coeluirr64.
Medalion z postacią Betsabe-królowej w otoczeniu jedenastu szlachetnych kamieni — liczbie po-
zostałego przy życiu potomstwa Jagiellończyka, przedstawiony na piersi króla, jako Dawida w stroju
starotestamentowego kapłana, jest niczym innym jak tylko biblijnym „napierśnikiem wyrocznym".
Kapłan winien był bowiem „nosić imiona synów izraelskich na napierśniku wyrocznym na sercu
swoim" {Ex. 28, 12). Napierśnik winien być ozdobiony szlachetnymi kamieniami. „A kamieni tych
będzie według imion synów izraelskich" (Ex. 28, 15).
Postać rodzącej kobiety nie może być tylko personifikacją matki-ziemi ze względu na centralną
rolę jaką matka królów — Elżbieta z Habsburgów odegrała w symbolice dynastycznej pomnika
nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka. Portret Zygmunta Starego jako Salomona — syna Dawida
i Betsabe, przedstawiony w ufundowanej przez niego kaplicy, oraz napis umieszczony nad stallami
królewskimi tej kaplicy, pochodzący z 71 psalmu Dawida, świadczą dowodnie o podjęciu przez
niego idei „typologicznego" związku Dawida i Betsabe, wyrażonej w programie ikonograficznym
grobowca jego ojca — Kazimierza Jagiellończyka. Psalm 71 ułożony został przez Dawida, który
wyraził w nim swą wdzięczność Bogu właśnie za to, iż jego syn Salomon wybrany został jego
następcą. Stało się to dzięki szczególnemu wstawiennictwu Betsabe65.
b) Symbolika imperialna pomnika nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka zawiera jednakże obok
„żeńskiego" także „męski" wzorzec władzy cesarskiej. Wywodzi się on z powszechnie uznanej
w XIV i XV w. teorii politycznej, która głosiła, iż cesarz rzymski jest tylko pierwszym pośród
wolnych monarchów. Ta myśl, znana we Francji i Anglii, popierana w Polsce od czasów Kazi-
mierza Wielkiego, wyrażona została w formule: rex est imperator m regno suo66. Zarówno Władysław
Jagiełło, jak i Kazimierz Jagiellończyk byli konsekwentnymi kontynuatorami myśli politycznej Ka-
zimierza Wielkiego. Wyrazicielem tej teorii na dworze Kazimierza Jagiellończyka był Jan Ostroróg,
pisarz polityczny, doktor obojga praw uniwersytetów w Erfurcie i w Bolonii, starosta generalny
Wielkopolski. Jego memoriał Monumentum pro comitiis generalibus regni sub rege Casimir o pro
Rei Publicae ordinatione uznać można w pewnej mierze za program polityczny Kazimierza Jagielloń-
czyka67. W dziele tym wyrażona została idea władzy absolutnej, skupionej w osobie króla jako
władcy całkowicie suwerennego, nie uznającego zwierzchności cesarskiej i papieskiej. Głównym celem
polityki Kazimierza Jagiellończyka była centralizacja państwa Jagiellonów, wzmocnienie więzi między
Małopolską, Wielkopolską i Prusami Królewskimi, zespolenie Korony z Litwą i Rusią, zdobytą
64 Doctoris Angelici d i v i Thomae Aquinatis, Opera omnia, t. 18, Parisiis 1889, In Canticum, Canticorum
Expositio, col. 565.
65 Por. Kalinowski, op. cit., s. 92.
66 Gieysztor, op. cit., s. 280, 291.
67 M. Bogucka, Kazimierz Jagiellończyk, Warszawa 1958, s. 190; Jan Ostroróg, [w:] Polski słownik biograficzny,
t. 24, Wrocław 1979, s. 502-505; T. Wyrwa, Les Idées politiques et juridiques de Jan Ostroróg, humaniste polonais
de XV-e s., „Revue Historique du Droit Français et Étranger", t. 53, 1975, s. 5-35. Nowsi badacze wysunęli hipotezę
o szesnastowiecznym pochodzeniu rozprawy Ostroroga. Zdaniem Boguckiej ich hipoteza oparta została na wątpliwej
argumentacji. Aby stwierdzić jej ewentualne prawdopodobieństwo, należałoby przeprowadzić fdologiczną analizę tekstu.