DOI article:
Boczkowska, Anna: Dawid i Betsabe – Idea zwycięstwa i zbawienia w treściach nagrobka Kazimierza Jagiellończyka Wita Stwosza
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0033
DAWID I BETSABE. IDEA ZWYCIĘSTWA I ZBAWIENIA W TREŚCIACH NAGROBKA KAZIMIERZA JAGIELLOŃCZYKA
29
miało również na celu podkreślenie jego misji „pomocnika i wybawiciela świętej Eklezji"72. Misja
ta była szczególnie akcentowana przez papiestwo i jej spełnienie powierzone zostało również polskiemu
władcy — Kazimierzowi Jagiellończykowi. W swojej pochwale cesarza Ludwika Pobożnego Amalar
z Metz podkreśla wyraźną różnicę między cesarzem-człowiekiem i jego wiecznym prototypem —
Dawidem, życzy on „długiego życia" „boskiemu Ludwikowi" i wieczności „nowemu Dawidowi",
wcielonemu w postać cesarza z dynastii Karolingów: „Divo Hludovico vita. Novo David prennitas"73.
Ludwik — pisze Ernst H. Kantorowicz — był spowity w „aureole" nie przez epitet divus, ale poprzez
wieczność świętego króla Izraela, w którego osobie idea karolińskiego imperium jako regnum
Davidicum znalazła swe spełnienie i kulminacje74.
Reprezentantem idei imperium mundi, zgodnie z którą cesarz rzymski jako namiestnik Chrystusa,
Króla królów i władcy świata winien dzierżyć władzę nad całym światem, był cesarz Zygmunt
Luksemburczyk, kontynuator myśli politycznej swego ojca — cesarza Karola IV Luksemburczyka.
W programie ikonograficznym pomnika nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka, poprzez identy-
fikację władcy z Dawidem-Chrystusem, cesarzem i władcą świata oraz poprzez podobieństwo symboli
władzy cesarskiej, związanych z osobami Fryderyka III i Zygmunta Luksemburczyka, wyrażona
została także — jak wolno sądzić — tradycyjna teoria imperium mundi. Ideę tę podjął jego syn,
Władysław Jagiellończyk — król Czech i Węgier, który umieścił swój portret w typie Chrystusa-cesarza
obok portretu cesarza Karola IV w kaplicy Św. Wacława w katedrze w Pradze.
Program ikonograficzny nagrobka jest więc świadectwem jagiellońskiego wcielenia idei regnum
Davidicum. Polski monarcha, zarówno z punktu widzenia ówczesnych teorii politycznych, jak i praw
dynastycznych, uznany został za godnego imperialnych splendorów.
Źródłem inspiracji dla tej koncepcji ikonograficznej, która przedłożona została na trzecim kapitelu
strony północnej, mogła być nie tylko idea zwycięstwa chrześcijańskiego władcy nad wrogami
chrześcijańskiej wspólnoty — poganami i heretykami, ale idea miłości do ojczyzny — „chrześcijańskiej
rzeczypospolitej" (republicae christianitatis)15. Idea amor patriae, powiązana z ideą defensio patriae,
stanowiła dla wszystkich wybitnych humanistów, filozofów, historyków i prawników krakowskich,
takich jak Paweł Włodkowic, Jan z Dąbrówki, Jan Długosz, Filip Kallimach, podstawową i naj-
wyższą cnotę polityczną każdego dobrego władcy i obywatela, godną najwyższej pochwały i naślado-
wania76. Jako causa scribendi swojej Historii Polski Jan Długosz wymienia miłość do ojczyzny, wyższą
ponad wszelką miłość: „caritas quoque patriae, quae omnium omnes caritates supergredi solet |...]"77
Ten tak znamienny humanistyczny topos patriotyzmu i miłości do ojczyzny znalazł właśnie swój
szczególny wyraz w symbolice sceny walki Dawida z Goliatem jako personifikacji wolności i nie-
podległości republikańskiej Florencji. Ideę tę obrazowały postacie Dawida Donatella (1440), Verrocchia
(1465) i Michała Anioła ( 1 501 )78. U źródeł identyfikacji polskiego monarchy z Dawidem w scenie
walki z Goliatem stanęła zatem także — jak wolno sądzić — idea obrony i miłości do ojczyzny.
Należy przypuszczać, że Kazimierz Jagiellończyk (którego sekretarzem był Filippo Buonaccorsi-Kalli-
mach, bezpośrednio powiązany z grupą florenckich polityków, pisarzy i filozofów, pozostających
72 Cod. Caroi, nr 43, 557, Uniwersitàtsbibliothek, Tubingen; zob. E. Rie ber. Die Bedeutung alttestamenllicher
Vorstellungen fur das Herrscherbild Karls des Grossen und seines Но/es, Tubingen 1949, s. 54.
73 E. H. Kantorowicz, The King's Two Bodies: A Study in Mediaeval Political Theology, Princenton, New Jersey,
1957, s. 81.
74 Ibid., s. 81.
75 Jan Długosz w swoich dziełach określa Polskę mianem „reipublicae christianitatis". Chrześcijańskimi rzeczpospoli-
tymi nazywa on wszystkie państwa rządzone przez chrześcijańskich władców, a także terytoria otoczone przez nie-
wiernych, zagrożone tureckim niebezpieczeństwem. Formuła ta wiązała się z ideą dilatatio christianitas, zgodnie z którą
podstawowym obowiązkiem władcy chrześcijańskiego, nałożonym na niego w momencie sakry, a także „ludu chrześcijańskiego",
była obrona i rozszerzenie granic „reipublicae christianitatis"; por. Borkowska, op. cit., s. 4.
76 G. Wojciech-Masłowska, „Amor Patriae" — „Pro Patria Mori" i „Ornamentum Patriae" w polskich źródłach
narracyjnych XV w., [w:] Ars historica, Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1979, s. 485 n.
77 Joanni Dlugossi Historiae Polonicae libri XII (Opera omnia, oprać. A. Przezdziecki, Cracoviae 1873, t. 1,
s. II); por. Wojciech-Masłowska, op. cit., s. 485.
78 Ch. de Tolnay, Michel-Ange, Paris 1951, s. 25; H. W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton. New
Jersey, 1957, t. 2, s. 146; H. Hibbard, Michelangelo, Harmondsworth 1978, s. 54.
29
miało również na celu podkreślenie jego misji „pomocnika i wybawiciela świętej Eklezji"72. Misja
ta była szczególnie akcentowana przez papiestwo i jej spełnienie powierzone zostało również polskiemu
władcy — Kazimierzowi Jagiellończykowi. W swojej pochwale cesarza Ludwika Pobożnego Amalar
z Metz podkreśla wyraźną różnicę między cesarzem-człowiekiem i jego wiecznym prototypem —
Dawidem, życzy on „długiego życia" „boskiemu Ludwikowi" i wieczności „nowemu Dawidowi",
wcielonemu w postać cesarza z dynastii Karolingów: „Divo Hludovico vita. Novo David prennitas"73.
Ludwik — pisze Ernst H. Kantorowicz — był spowity w „aureole" nie przez epitet divus, ale poprzez
wieczność świętego króla Izraela, w którego osobie idea karolińskiego imperium jako regnum
Davidicum znalazła swe spełnienie i kulminacje74.
Reprezentantem idei imperium mundi, zgodnie z którą cesarz rzymski jako namiestnik Chrystusa,
Króla królów i władcy świata winien dzierżyć władzę nad całym światem, był cesarz Zygmunt
Luksemburczyk, kontynuator myśli politycznej swego ojca — cesarza Karola IV Luksemburczyka.
W programie ikonograficznym pomnika nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka, poprzez identy-
fikację władcy z Dawidem-Chrystusem, cesarzem i władcą świata oraz poprzez podobieństwo symboli
władzy cesarskiej, związanych z osobami Fryderyka III i Zygmunta Luksemburczyka, wyrażona
została także — jak wolno sądzić — tradycyjna teoria imperium mundi. Ideę tę podjął jego syn,
Władysław Jagiellończyk — król Czech i Węgier, który umieścił swój portret w typie Chrystusa-cesarza
obok portretu cesarza Karola IV w kaplicy Św. Wacława w katedrze w Pradze.
Program ikonograficzny nagrobka jest więc świadectwem jagiellońskiego wcielenia idei regnum
Davidicum. Polski monarcha, zarówno z punktu widzenia ówczesnych teorii politycznych, jak i praw
dynastycznych, uznany został za godnego imperialnych splendorów.
Źródłem inspiracji dla tej koncepcji ikonograficznej, która przedłożona została na trzecim kapitelu
strony północnej, mogła być nie tylko idea zwycięstwa chrześcijańskiego władcy nad wrogami
chrześcijańskiej wspólnoty — poganami i heretykami, ale idea miłości do ojczyzny — „chrześcijańskiej
rzeczypospolitej" (republicae christianitatis)15. Idea amor patriae, powiązana z ideą defensio patriae,
stanowiła dla wszystkich wybitnych humanistów, filozofów, historyków i prawników krakowskich,
takich jak Paweł Włodkowic, Jan z Dąbrówki, Jan Długosz, Filip Kallimach, podstawową i naj-
wyższą cnotę polityczną każdego dobrego władcy i obywatela, godną najwyższej pochwały i naślado-
wania76. Jako causa scribendi swojej Historii Polski Jan Długosz wymienia miłość do ojczyzny, wyższą
ponad wszelką miłość: „caritas quoque patriae, quae omnium omnes caritates supergredi solet |...]"77
Ten tak znamienny humanistyczny topos patriotyzmu i miłości do ojczyzny znalazł właśnie swój
szczególny wyraz w symbolice sceny walki Dawida z Goliatem jako personifikacji wolności i nie-
podległości republikańskiej Florencji. Ideę tę obrazowały postacie Dawida Donatella (1440), Verrocchia
(1465) i Michała Anioła ( 1 501 )78. U źródeł identyfikacji polskiego monarchy z Dawidem w scenie
walki z Goliatem stanęła zatem także — jak wolno sądzić — idea obrony i miłości do ojczyzny.
Należy przypuszczać, że Kazimierz Jagiellończyk (którego sekretarzem był Filippo Buonaccorsi-Kalli-
mach, bezpośrednio powiązany z grupą florenckich polityków, pisarzy i filozofów, pozostających
72 Cod. Caroi, nr 43, 557, Uniwersitàtsbibliothek, Tubingen; zob. E. Rie ber. Die Bedeutung alttestamenllicher
Vorstellungen fur das Herrscherbild Karls des Grossen und seines Но/es, Tubingen 1949, s. 54.
73 E. H. Kantorowicz, The King's Two Bodies: A Study in Mediaeval Political Theology, Princenton, New Jersey,
1957, s. 81.
74 Ibid., s. 81.
75 Jan Długosz w swoich dziełach określa Polskę mianem „reipublicae christianitatis". Chrześcijańskimi rzeczpospoli-
tymi nazywa on wszystkie państwa rządzone przez chrześcijańskich władców, a także terytoria otoczone przez nie-
wiernych, zagrożone tureckim niebezpieczeństwem. Formuła ta wiązała się z ideą dilatatio christianitas, zgodnie z którą
podstawowym obowiązkiem władcy chrześcijańskiego, nałożonym na niego w momencie sakry, a także „ludu chrześcijańskiego",
była obrona i rozszerzenie granic „reipublicae christianitatis"; por. Borkowska, op. cit., s. 4.
76 G. Wojciech-Masłowska, „Amor Patriae" — „Pro Patria Mori" i „Ornamentum Patriae" w polskich źródłach
narracyjnych XV w., [w:] Ars historica, Prace z dziejów powszechnych i Polski, Poznań 1979, s. 485 n.
77 Joanni Dlugossi Historiae Polonicae libri XII (Opera omnia, oprać. A. Przezdziecki, Cracoviae 1873, t. 1,
s. II); por. Wojciech-Masłowska, op. cit., s. 485.
78 Ch. de Tolnay, Michel-Ange, Paris 1951, s. 25; H. W. Janson, The Sculpture of Donatello, Princeton. New
Jersey, 1957, t. 2, s. 146; H. Hibbard, Michelangelo, Harmondsworth 1978, s. 54.