DOI Artikel:
Boczkowska, Anna: Dawid i Betsabe – Idea zwycięstwa i zbawienia w treściach nagrobka Kazimierza Jagiellończyka Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0034
30
ANNA BOCZKOWSKA
w kręgu wpływów Akademii Platońskiej Marcilia Ficina79) mógł nie tylko wiedzieć o istnieniu
rzeźb Dawida Donatella i Verrocchia, ale mógł znać także ich symboliczne znaczenie. Postać
Dawida stała się dla humanistów Florencji ucieleśnieniem najważniejszych cnót obywatelskich:
Męstwa i Gniewu. Gniew, zaliczany w poczet grzechów, został przez nich wyniesiony do rangi
najwyższej spośród wszystkich cnót, był bowiem źródłem siły moralnej i odwagi obywateli, po-
wołanych do obrony ojczyzny, do której miłość stała się naczelną cnotą polityczną, zarówno
we Florencji, jak i w Krakowie.
Myśl polityczna, związana z symboliką postaci Dawida jako wzorczej postaci suwerennego
monarchy sprawującego rządy „mocnej ręki", przedstawiona w programie ikonograficznym pomnika
nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka, została także — jak wolno sądzić — zainspirowana przez Filipa
Kallimacha (przedstawionego po prawej stronie herbu Korony, zob. aneks), prekursora absolutyzmu
i pragmatyzmu politycznego Niccola Machiavellego, który sprowadził dynamikę dziejów do wypadko-
wej dwóch czynników: losu {fortuna) i ludzkiego męstwa (v/Vfw)8(). Zarówno jego „teoria sukcesu",
która głosiła zasadę skuteczności praktycznego działania zmierzającego do zwycięstwa, jak i teoria
władzy absolutnej, służącej praktycznym celom państwa, stanowiły kredo polityczne zarówno Kazi-
mierza Jagiellończyka, jak i Macieja Korwina. Kazimierz Jagiellończyk i Maciej Korwin, obaj
władcy, którym nieobce były idee humanizmu florenckiego, identyfikując się z Dawidem „ręką
mocnym" wyrazili zatem nie tylko ideę obrony chrześcijańskich państw przed poganami, ale także
tradycyjną teorię obowiązków władcy doskonałego, ucieleśnionego w postaci króla Dawida jako
namiestnika Chrystusa (vicarius Christî), którego celem było utrzymanie sprawiedliwości {imago
aeąuitatis) i ładu Bożego {cultor Dei) oraz opieka nad chrześcijaństwem {defensor plebls cristianae)81.
Scena walki Dawida-Kazimierza z Goliatem, przedstawiona na nagrobku Wita Stwosza, wyraża
najważniejszą myśl chrześcijańskiej filozofii moralnej i politycznej, zgodnie z którą ziemski władca,
poprzez swoją działalność państwową i polityczną, kontynuuje misję Zbawiciela w historycznym
momencie jego zmagań z wrogami Eklezji, królestwa i ludu Bożego. Dlatego obok Dawida-Kazi-
mierza Jagiellończyka na kapitelu wyrzeźbiony został pies, który zgodnie z powszechnie przyjętym
w średniowieczu poglądem był symbolem władcy jako namiestnika Chrystusa — założyciela ow-
czarni i jej obrońcy {pastor animarum), króla czuwającego nad swym ludem, by go utrzymać
w jedności i bronić, zarówno przed wrogiem zewnętrznym, jak i wewnętrznym (il. 3)s2.
Tak więc symbolika cesarska, wyrażona w treściach pomnika nagrobnego Kazimierza Jagielloń-
czyka, zawiera aż trzy aspekty związane ze średniowieczną i nowożytną teorią władzy: pierwszy
z nich odnosi się do identyfikacji władcy z osobą Dawida jako „typu" Chrystusa, Króla królów,
władcy świata, cesarza ziemskiego i niebieskiego, przedstawionego na nagrobku w typie rex et
sacerdos, persona mix ta, vicarius Dei, reprezentanta idei imperium mundi; drugi dotyczy idei nie-
zależności władcy od cesarstwa i papiestwa, monarchy jako cesarza w królestwie swoim; trzeci
aspekt obrazuje ideę dynastycznych roszczeń Kazimierza Jagiellończyka i jego synów do godności
króla rzymskiego i cesarza rzymskiego.
W programie ideowym nagrobka znalazły więc wyraz dwie teorie polityczne: średniowieczna
(której reprezentantami na dworze Kazimierza Jagiellończyka byli: historyk i kanonik krakowski
79 Dwór Kazimierza Jagiellończyka utrzymywał kontakty z środowiskiem uczonych, pisarzy i filozofów, polskich
i obcych, odbywających studia na Akademii Krakowskiej, zrzeszonych w założonym przez Konrada Celtisa w 1490 r.
stowarzyszeniu pod nazwą Sodalitas Litteraria Vistulana. Stowarzyszenie to propagowało m. in. filozoficzne idee florenckiej
Akademii Platońskiej Marcilia Ficina; por. H. Zeissberg, Die polonische Geschichtsschreibung der Mittelalters, Leipzig 1873,
s. 378; R. Jelicz, Konrad Celtis na tle wczesnego renesansu w Polsce, Warszawa 1956, s. 45; I. Zarębski, La corrente
italiana nel primo Umanesimo polacco, [w:] Italia, Venezia e Polonia tra Umanesimo e Rinascimento, Wrocław 1967, s. 55;
Kowalczyk, Filippo Buonaccorsi e Vi to Stoss, s. 251.
80 A. Kłoskowska, Machiavelli jako humanista na tle włoskiego odrodzenia, Łódź 1954, passim.
81 A. von Harnack, Christuspraesens — Vicarius Christi, „Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften,
Philosophisch-Historische Klasse", 1927, s. 415-446; R. Carlyle, A. J. Carlyle, A History of Mediaeval Political Theory
in the West, t. 1, Edinburg 1930, s. 147 п.; por. P. Skubiszewski, W służbie cesarza, w służbie króla. Temat władzy
w sztuce ottońskiej, [w:] Funkcja dzieła sztuki, Warszawa 1972, s. 21.
82 Por. Miodońska, op. cit., s. 151.
ANNA BOCZKOWSKA
w kręgu wpływów Akademii Platońskiej Marcilia Ficina79) mógł nie tylko wiedzieć o istnieniu
rzeźb Dawida Donatella i Verrocchia, ale mógł znać także ich symboliczne znaczenie. Postać
Dawida stała się dla humanistów Florencji ucieleśnieniem najważniejszych cnót obywatelskich:
Męstwa i Gniewu. Gniew, zaliczany w poczet grzechów, został przez nich wyniesiony do rangi
najwyższej spośród wszystkich cnót, był bowiem źródłem siły moralnej i odwagi obywateli, po-
wołanych do obrony ojczyzny, do której miłość stała się naczelną cnotą polityczną, zarówno
we Florencji, jak i w Krakowie.
Myśl polityczna, związana z symboliką postaci Dawida jako wzorczej postaci suwerennego
monarchy sprawującego rządy „mocnej ręki", przedstawiona w programie ikonograficznym pomnika
nagrobnego Kazimierza Jagiellończyka, została także — jak wolno sądzić — zainspirowana przez Filipa
Kallimacha (przedstawionego po prawej stronie herbu Korony, zob. aneks), prekursora absolutyzmu
i pragmatyzmu politycznego Niccola Machiavellego, który sprowadził dynamikę dziejów do wypadko-
wej dwóch czynników: losu {fortuna) i ludzkiego męstwa (v/Vfw)8(). Zarówno jego „teoria sukcesu",
która głosiła zasadę skuteczności praktycznego działania zmierzającego do zwycięstwa, jak i teoria
władzy absolutnej, służącej praktycznym celom państwa, stanowiły kredo polityczne zarówno Kazi-
mierza Jagiellończyka, jak i Macieja Korwina. Kazimierz Jagiellończyk i Maciej Korwin, obaj
władcy, którym nieobce były idee humanizmu florenckiego, identyfikując się z Dawidem „ręką
mocnym" wyrazili zatem nie tylko ideę obrony chrześcijańskich państw przed poganami, ale także
tradycyjną teorię obowiązków władcy doskonałego, ucieleśnionego w postaci króla Dawida jako
namiestnika Chrystusa (vicarius Christî), którego celem było utrzymanie sprawiedliwości {imago
aeąuitatis) i ładu Bożego {cultor Dei) oraz opieka nad chrześcijaństwem {defensor plebls cristianae)81.
Scena walki Dawida-Kazimierza z Goliatem, przedstawiona na nagrobku Wita Stwosza, wyraża
najważniejszą myśl chrześcijańskiej filozofii moralnej i politycznej, zgodnie z którą ziemski władca,
poprzez swoją działalność państwową i polityczną, kontynuuje misję Zbawiciela w historycznym
momencie jego zmagań z wrogami Eklezji, królestwa i ludu Bożego. Dlatego obok Dawida-Kazi-
mierza Jagiellończyka na kapitelu wyrzeźbiony został pies, który zgodnie z powszechnie przyjętym
w średniowieczu poglądem był symbolem władcy jako namiestnika Chrystusa — założyciela ow-
czarni i jej obrońcy {pastor animarum), króla czuwającego nad swym ludem, by go utrzymać
w jedności i bronić, zarówno przed wrogiem zewnętrznym, jak i wewnętrznym (il. 3)s2.
Tak więc symbolika cesarska, wyrażona w treściach pomnika nagrobnego Kazimierza Jagielloń-
czyka, zawiera aż trzy aspekty związane ze średniowieczną i nowożytną teorią władzy: pierwszy
z nich odnosi się do identyfikacji władcy z osobą Dawida jako „typu" Chrystusa, Króla królów,
władcy świata, cesarza ziemskiego i niebieskiego, przedstawionego na nagrobku w typie rex et
sacerdos, persona mix ta, vicarius Dei, reprezentanta idei imperium mundi; drugi dotyczy idei nie-
zależności władcy od cesarstwa i papiestwa, monarchy jako cesarza w królestwie swoim; trzeci
aspekt obrazuje ideę dynastycznych roszczeń Kazimierza Jagiellończyka i jego synów do godności
króla rzymskiego i cesarza rzymskiego.
W programie ideowym nagrobka znalazły więc wyraz dwie teorie polityczne: średniowieczna
(której reprezentantami na dworze Kazimierza Jagiellończyka byli: historyk i kanonik krakowski
79 Dwór Kazimierza Jagiellończyka utrzymywał kontakty z środowiskiem uczonych, pisarzy i filozofów, polskich
i obcych, odbywających studia na Akademii Krakowskiej, zrzeszonych w założonym przez Konrada Celtisa w 1490 r.
stowarzyszeniu pod nazwą Sodalitas Litteraria Vistulana. Stowarzyszenie to propagowało m. in. filozoficzne idee florenckiej
Akademii Platońskiej Marcilia Ficina; por. H. Zeissberg, Die polonische Geschichtsschreibung der Mittelalters, Leipzig 1873,
s. 378; R. Jelicz, Konrad Celtis na tle wczesnego renesansu w Polsce, Warszawa 1956, s. 45; I. Zarębski, La corrente
italiana nel primo Umanesimo polacco, [w:] Italia, Venezia e Polonia tra Umanesimo e Rinascimento, Wrocław 1967, s. 55;
Kowalczyk, Filippo Buonaccorsi e Vi to Stoss, s. 251.
80 A. Kłoskowska, Machiavelli jako humanista na tle włoskiego odrodzenia, Łódź 1954, passim.
81 A. von Harnack, Christuspraesens — Vicarius Christi, „Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften,
Philosophisch-Historische Klasse", 1927, s. 415-446; R. Carlyle, A. J. Carlyle, A History of Mediaeval Political Theory
in the West, t. 1, Edinburg 1930, s. 147 п.; por. P. Skubiszewski, W służbie cesarza, w służbie króla. Temat władzy
w sztuce ottońskiej, [w:] Funkcja dzieła sztuki, Warszawa 1972, s. 21.
82 Por. Miodońska, op. cit., s. 151.