DOI Artikel:
Szczepkowska-Naliwajek, Kinga: Późnogotycka plastyka złotnicza w Prusach Królewskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.14539#0060
56
KINGA SZCZEPK.OWSKA-NALIWAJEK
Srebrne, pełnoplastyczne figury relikwiarzowe były bowiem z reguły ustawiane na prostych, wielo-
bocznych cokołach. Przykładami takich rozwiązań z Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej
i Warmii są relikwiarze: Marii Panny w katedrze w Pelplinie z 1512 г., Św. Barbary w kościele
w Piasecznie koło Gniewu z 1514 г., Św. Piotra w kościele w Reszlu z 1 ćwierci XVI w.
W Małopolsce typ ten reprezentuje relikwiarz Św. Stanisława z kościoła Paulinów w Krakowie
z początku XVI w.65, a na Śląsku — relikwiarz Św. Jadwigi z kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu
z 1513 r.66, posążek Marii Panny z 1510 r. w farze w Wieluniu67, relikwiarz Marii Panny z kościoła
w Pyskowicach68, relikwiarz Św. Anny Samotrzeciej z 1511 r. w kościele parafialnym w Ostropie69 —
wszystkie łączone z wrocławskim złotnikiem Andreasem Heideckerem70 — oraz niewielki miedziany
posążek św. Katarzyny, przechowywany do II wojny światowej w zbiorach miasta Wrocławia71.
Cokoły te miały najczęściej ścianki ozdobione drogimi kamieniami lub przeszklonymi, owalnymi
pojemnikami na relikwie. Rzadziej ścianki cokołu były przeprute arkadami, pod którymi umieszczano
niewielkie posążki świętych. Tak jest rozwiązany cokół wspominanego wyżej relikwiarza Św. Barbary
w kościele parafialnym w Piasecznie, wykonanego w 1514 r.
Dzieło to opublikował w 1932 r. badacz sztuki średniowiecznej ks. Szczęsny DettlofT72 i włączył
je w krąg sztuki pomorskiej. Atrybucja ta jest niewątpliwie słuszna; należy jednak pokusić się
o ustalenie, w którym ze środowisk pomorskich relikwiarz ten mógł być wykonany i do którego
z kościołów był on ufundowany. Dzieło to nie pochodzi bowiem ani z kościoła w Piasecznie,
ani też z kościoła w pobliskim Gniewie; żadna z wizytacji w XVI w. nie wymienia w tych
miejscowościach relikwiarza Św. Barbary73. Nie figuruje on również w dokładnych opisach skarbca
kościoła w Piasecznie z XVII w., to jest z czasów największej popularności tej świątyni jako
miejsca pielgrzymkowego, słynącego cudami Matki Boskiej Piaseczyńskiej. Nie wzmiankowano
wreszcie tego relikwiarza w szczegółowym spisie zawartości skarbca kościoła piaseczyńskiego z września
1879 г., sporządzonym przez ks. Jakuba Fankidejskiego74.
Źródła archiwalne archidiakonatu pomorskiego i diecezji warmińskiej z XVI w. wymieniają
cztery relikwiarze w kształcie figur św. Barbary. Pierwszy z nich to słynny posąg ważący około
50 kg w kościele Mariackim w Gdańsku; pozostałe znajdowały się w skarbcu klasztoru w Pelpli-
nie, w kościele Św. Mikołaja i w nowomiejskim kościele Trzech Króli w Elblągu. Nie wydaje
się jednak, by relikwiarz w Piasecznie należał do któregoś z tych trzech kościołów.
Zespół figur świętych na cokole relikwiarza piaseczyńskiego zdaje się wskazywać, że ufundowano
go do kościoła Mariackiego w Gdańsku. Figury te przedstawiają św. Zygmunta, św. Leonarda,
św. Rajnolda, św. Jerzego i św. Pawła oraz świętego biskupa — Wojciecha lub Stanisława.
Wyobrażenia św. Zygmunta i świętego biskupa — jednego z dwóch patronów Królestwa Polskiego —
wskazują, że relikwiarz sprawiono do gdańskiego kościoła Mariackiego, będącego główną świątynią
pomorską pod patronatem króla polskiego. Przedstawienie św. Rajnolda świadczyłoby, że ufundował
go gdański cech kupców, który nosił wezwanie właśnie tego świętego. Relikwiarz zamówiono
65 Bochnak, Pagaczewski, op. cit., s. 137, il. 102-103.
66 E. Hintze, К. Masner, Goldschmiedearbeiten Schlesiens. Eine Auswahl, Breslau 1911, s. 13, tabl. XIX.
67 Bochnak. Pagaczewski. op. cit., s. 140.
68 Relikwiarz ten do 1939 r. znajdował się w Muzeum Starożytności i Przemyślu Artystycznego we Wrocławiu;
por. J. Skórkowska-Smolarska, Gotyckie złotnictwo kościelne województwa śląskiego, Katowice 1936, s. 32, tabl. XVJ b.
69 Ibid., s. 32, tabl. XVI c, oraz Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 6, z. 5, s. 49, il. 328.
70 Por. Skórkowska-Smolarska, op. cit., s. 32 oraz Bochnak, Pagaczewski, op. cit.. s. 129-140.
71 H. Leitermann, Deutsche Goldschmiedekunst. Das Goldschmiedehandwerk in der deutschen Kunst- und Kulturgeschichte,
Stuttgart 1954, s. 52 oraz D. Kaczmarzyk, Straty wojenne Polski w dziedzinie rzeźby. Warszawa 1958, nr kat. 170,
tabl. LXI.
72 S. Dettloff, Rzeźba polska do początku XVIII w., [w:] Wiedza o Polsce, t. 4, cz. 2, Warszawa 1932, s. 561,
il. 727. Relikwiarz piaseczyński jest wykonany ze srebra, partiami złoconego; twarz, szyja i ręce świętej są polichromowane
podobnie jak spód płaszcza i murawa pod stopami świętej; wysokość 44 cm, średnica podstawy 9 cm.
73 Por. Wizytacja archidiakonatu pomorskiego dokonana przez ks. Franciszka Łąckiego w 1597 г., [w:] Monumenta
historka dioecesis Wladislaviensis, t. 15, Włocławek 1897, 's. 42-47.
74 J. Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych,
Pelplin 1880, s. 62-76.
KINGA SZCZEPK.OWSKA-NALIWAJEK
Srebrne, pełnoplastyczne figury relikwiarzowe były bowiem z reguły ustawiane na prostych, wielo-
bocznych cokołach. Przykładami takich rozwiązań z Pomorza Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej
i Warmii są relikwiarze: Marii Panny w katedrze w Pelplinie z 1512 г., Św. Barbary w kościele
w Piasecznie koło Gniewu z 1514 г., Św. Piotra w kościele w Reszlu z 1 ćwierci XVI w.
W Małopolsce typ ten reprezentuje relikwiarz Św. Stanisława z kościoła Paulinów w Krakowie
z początku XVI w.65, a na Śląsku — relikwiarz Św. Jadwigi z kościoła Św. Krzyża we Wrocławiu
z 1513 r.66, posążek Marii Panny z 1510 r. w farze w Wieluniu67, relikwiarz Marii Panny z kościoła
w Pyskowicach68, relikwiarz Św. Anny Samotrzeciej z 1511 r. w kościele parafialnym w Ostropie69 —
wszystkie łączone z wrocławskim złotnikiem Andreasem Heideckerem70 — oraz niewielki miedziany
posążek św. Katarzyny, przechowywany do II wojny światowej w zbiorach miasta Wrocławia71.
Cokoły te miały najczęściej ścianki ozdobione drogimi kamieniami lub przeszklonymi, owalnymi
pojemnikami na relikwie. Rzadziej ścianki cokołu były przeprute arkadami, pod którymi umieszczano
niewielkie posążki świętych. Tak jest rozwiązany cokół wspominanego wyżej relikwiarza Św. Barbary
w kościele parafialnym w Piasecznie, wykonanego w 1514 r.
Dzieło to opublikował w 1932 r. badacz sztuki średniowiecznej ks. Szczęsny DettlofT72 i włączył
je w krąg sztuki pomorskiej. Atrybucja ta jest niewątpliwie słuszna; należy jednak pokusić się
o ustalenie, w którym ze środowisk pomorskich relikwiarz ten mógł być wykonany i do którego
z kościołów był on ufundowany. Dzieło to nie pochodzi bowiem ani z kościoła w Piasecznie,
ani też z kościoła w pobliskim Gniewie; żadna z wizytacji w XVI w. nie wymienia w tych
miejscowościach relikwiarza Św. Barbary73. Nie figuruje on również w dokładnych opisach skarbca
kościoła w Piasecznie z XVII w., to jest z czasów największej popularności tej świątyni jako
miejsca pielgrzymkowego, słynącego cudami Matki Boskiej Piaseczyńskiej. Nie wzmiankowano
wreszcie tego relikwiarza w szczegółowym spisie zawartości skarbca kościoła piaseczyńskiego z września
1879 г., sporządzonym przez ks. Jakuba Fankidejskiego74.
Źródła archiwalne archidiakonatu pomorskiego i diecezji warmińskiej z XVI w. wymieniają
cztery relikwiarze w kształcie figur św. Barbary. Pierwszy z nich to słynny posąg ważący około
50 kg w kościele Mariackim w Gdańsku; pozostałe znajdowały się w skarbcu klasztoru w Pelpli-
nie, w kościele Św. Mikołaja i w nowomiejskim kościele Trzech Króli w Elblągu. Nie wydaje
się jednak, by relikwiarz w Piasecznie należał do któregoś z tych trzech kościołów.
Zespół figur świętych na cokole relikwiarza piaseczyńskiego zdaje się wskazywać, że ufundowano
go do kościoła Mariackiego w Gdańsku. Figury te przedstawiają św. Zygmunta, św. Leonarda,
św. Rajnolda, św. Jerzego i św. Pawła oraz świętego biskupa — Wojciecha lub Stanisława.
Wyobrażenia św. Zygmunta i świętego biskupa — jednego z dwóch patronów Królestwa Polskiego —
wskazują, że relikwiarz sprawiono do gdańskiego kościoła Mariackiego, będącego główną świątynią
pomorską pod patronatem króla polskiego. Przedstawienie św. Rajnolda świadczyłoby, że ufundował
go gdański cech kupców, który nosił wezwanie właśnie tego świętego. Relikwiarz zamówiono
65 Bochnak, Pagaczewski, op. cit., s. 137, il. 102-103.
66 E. Hintze, К. Masner, Goldschmiedearbeiten Schlesiens. Eine Auswahl, Breslau 1911, s. 13, tabl. XIX.
67 Bochnak. Pagaczewski. op. cit., s. 140.
68 Relikwiarz ten do 1939 r. znajdował się w Muzeum Starożytności i Przemyślu Artystycznego we Wrocławiu;
por. J. Skórkowska-Smolarska, Gotyckie złotnictwo kościelne województwa śląskiego, Katowice 1936, s. 32, tabl. XVJ b.
69 Ibid., s. 32, tabl. XVI c, oraz Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 6, z. 5, s. 49, il. 328.
70 Por. Skórkowska-Smolarska, op. cit., s. 32 oraz Bochnak, Pagaczewski, op. cit.. s. 129-140.
71 H. Leitermann, Deutsche Goldschmiedekunst. Das Goldschmiedehandwerk in der deutschen Kunst- und Kulturgeschichte,
Stuttgart 1954, s. 52 oraz D. Kaczmarzyk, Straty wojenne Polski w dziedzinie rzeźby. Warszawa 1958, nr kat. 170,
tabl. LXI.
72 S. Dettloff, Rzeźba polska do początku XVIII w., [w:] Wiedza o Polsce, t. 4, cz. 2, Warszawa 1932, s. 561,
il. 727. Relikwiarz piaseczyński jest wykonany ze srebra, partiami złoconego; twarz, szyja i ręce świętej są polichromowane
podobnie jak spód płaszcza i murawa pod stopami świętej; wysokość 44 cm, średnica podstawy 9 cm.
73 Por. Wizytacja archidiakonatu pomorskiego dokonana przez ks. Franciszka Łąckiego w 1597 г., [w:] Monumenta
historka dioecesis Wladislaviensis, t. 15, Włocławek 1897, 's. 42-47.
74 J. Fankidejski, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej diecezji chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych,
Pelplin 1880, s. 62-76.