Rocznik Historii Sztuki (16.1987)

258

XXV MIĘDZYNARODOWY KONGRES HISTORII SZTUKI W WIEDNIU

1. K. Pillati, Wystawienie obrazu Jana Matejki Kazanie Skargi, drzeworyt

polska tamtego czasu, sprawiały, że publiczny kontakt z dziełami sztuki (zwłaszcza z obrazami
o tematach zaczerpniętych z historii Polski) pozwalał na manifestację różnorodnych emocji i postaw.

Można wśród nich wyróżnić kilka typów odbioru. Pierwszy, najbardziej powszechny, to trakto-
wanie obrazów jako rzeczywistości, a nie jej wyobrażenia, skłonność do zacierania granicy między
światem rzeczywistym a światem przedstawionym, światem odbiorcy a światem dzieła2. Warunki
dla takiego odbioru stwarza z jednej strony iluzjonizm przedstawienia, z drugiej — postawa widzów,
łatwo i chętnie poddających się złudzeniu oraz uczuciowym podnietom płynącym z obrazu.
Przykładem takiego utożsamienia się widzów z wyobrażoną sytuacją mogą być reakcje publiczności
na pokazach obrazu Śmierć Barbary Radziwiłłówny Józefa Simmlera (1860). Ta, utrzymana w stylu
malarstwa Delaroche'a kompozycja ukazywała smutny epilog najbardziej znanej3 historii miłosnej
w polskich dziejach — śmierć ukochanej żony króla Zygmunta Augusta. Obraz, niezwykle popularny,
od początku wzbudzał ogromne zainteresowanie i ściągał tłumy ciekawych. W sali, w której był
wystawiony, zachowywano uroczystą ciszę i powagę stosowaną w domu żałoby4. Słychać było
westchnienia, ukradkiem ocierano łzy5. Ktoś w zapomnieniu sięgał po książkę leżącą przy łożu kró-

2 O „przekraczaniu granic przestrzeni artystycznej" por. B. Uspienski. Strukturalna wspólnota różnych rodzajów
sztuk (na przykładzie malarstwa i literatury), [w:] Semiotyka kultury, орг. E. Janus i M. R. Mayenowa, Warszawa 1975,
s. 222 nn. oraz przypis. 22.

3 Znajomość tematu stanowi bardzo istotny czynnik, umożliwiający identyfikację widza z wyobrażeniem. O Barbarze
Radziwiłłównie pisano zaś w związku z obrazem Simmlera: „Pomiędzy niewieścimi postaciami naszej historii trudno
znaleźć popularniejszej, jak królowa Barbara; jej życie, prześladowania i cierpienia pełne, tajemnicza miłość do niej
króla, młodość i piękność, wszystko to są powody dość romantyczne, by przejść w legendę, by żyć w pamięci powszech-
nej. Barbarę znają wszyscy, co się uczyli i nie uczyli historii"; J. Kossowicz, Kronika sztuk pięknych, „Tygodnik
Ilustrowany", I: 1860, 2 półr., nr 4. s. 576-578.

4 W. Gerson, Józef Simmler i jego dzieło, „Biblioteka Warszawska", R. XXVIII. 1868, t. 2, s. 516.

5 Kossowicz, op. cit., s. 608.