Museum Narodowe w Krakowie [Hrsg.]: Rozprawy Muzeum Narodowego w Krakowie (N.S. 5.2012)

64 Alicja Kilijańska

wyodrębnionych w tzw. I grupie klasyfikacji Marekowskiej. Cechy charakterystyczne dla
łyżek z tego zespołu, tj. półkolisty czerpak z dekoracją rytowaną, płaski trzon z odlewa-
nym zwieńczeniem, występują i w tym zabytku. Dodatkowo w górnej części trzonu, przy
czerpaku umieszczono odlewaną płytkę z reliefowym wizerunkiem postaci św. Bartło-
mieja i banderolę z napisem: SBATROL. oraz rytowany minuskułą napis: Kto mie gdy
ukradnie. Będzie wisiał snadnie42 (ił. 4). Z tyłu trzonu, w górnej jego części umieszczono
rytowany gmerk z wybijanymi literami: WD - CD, poniżej umieszczono austriacki znak
kontrybucyjny bity we Lwowie w latach 1806-180743.

Powstanie łyżki należy łączyć ze środkowoeuropejskim warsztatem złotniczym działa-
jącym w latach 70. i 80. XVII w. Inskrypcja widniejąca na trzonku, rytowana w manierze
XIX-wiecznej, została zapewne dodana w tym czasie. Druga łyżka z kompletu, znajduje
się w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu. Posiada napis na banderoli: S. TOMAS
i sentencję: Na szczęście wszelakie. Miej serce jednakie44.

W zestawieniu Marekowskiej łyżki z tzw. III grupy charakteryzuje kolisty czerpak łą-
czony z wielobocznym trzonkiem za pomocą nartu - odlewanej płytki z dekoracją figu-
ralną i heraldyczną45.

W opisie łyżek z tej grupy należy uwzględnić pominięty fragment łyżki: trzonek
ze zwieńczeniem, pozyskany w 1902 r.46 47 Pochodzący z 1. połowy XVII w. wykonany
ze srebra odlewanego i cyzelowanego, sześcioboczny trzonek ze zwieńczeniem posiada
wybijany, częściowo niezachowany napis o treści: ... THO . IEST . PRAWI. PAN CZO .
WIDZI. SWOI . STAN4,, będący wariantem inskrypcji z łyżki, również znajdującej się
w kolekcji Muzeum Narodowego48. Zwieńczenie trzonka ma formę plastycznego, dwu-
stronnego popiersia kobiecego osadzonego na kapitelu z głowami baranimi (ił. 5). Podob-
ne zakończenie trzonka znajdziemy w kilku polskich realizacjach z tego czasu. W kolek-
cji Muzeum do takich przykładów należą m.in. dwie łyżki z kolekcji Hutten-Czapskiego
i komplet dwunastu ze zbioru przekazanego przez Steckiego49.

42 Nr inw. MNK-IV-Z-2406 (dawny: MNK 312.334); dł. 22,4 cm, szer. 5,8 cm, waga: 90 g.

43 Por.: M. Gr ad o wski, Znaki na srebrze. Znaki miejskie i państwowe używane na terenie Polski w obec-
nych jej granicach, Warszawa 2010, s. 266, s. 278, nr 25 - austriacki znak kontrybucyjny z literą D ozna-
czającą probiernię lwowską.

44 Zamek Królewski na Wawelu, nr inw. 6047, dl. 22 cm, szer. 6 cm, waga: 94 g, zakup w DESIE w Kra-
kowie w 1974 r.; na trzonku również austriacki znak kontrybucyjny z lat 1806-1807 bity w probierni
lwowskiej.

45 B. Marekowska, op. cit., s. 135-136.

46 MNKdz. p. 415 - dar Ksawerego Boreyki; Przewodnik 1909, op. cit., s. 92, poz. 1417; Przewodnik 1911, op.
cit., s. 115, poz. 1895; Przewodnik 1912, op. cit., s. 79, poz. 1895; Przewodnik 1914, op. cit., s. 79, poz. 1895.

47 Nr inw. MNK-IV-Z-1129 (dawny: MNK 11.664), dł. 12 cm, szer. 1,5 cm, waga: 28.46 g.

48 Nr inw. MNK-IV-Z-1131 (dawny: MNK 124.066) TO PRAWI PAN KTO BACZY SWOI STAN, por.:
B. Marekowska, op. cit., s. 138, Z. Gloger, op. cit., s. 173-174.

49 Por.: B. Marekowska, op. cit., s. 138-139, il. 88-89: nr inw. MNK-IV-Z-1133 (dawny: MNK 34.567),
nr inw. MNK-IV-Z-1134 (dawny: MNK 34.569) - z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego; nr inw. MNK-
-IV-Z-2133 (dawny: MP 15 337/YII/295) - ze zbiorów byłego Muzeum Przemysłowego w Krakowie;
nr inw. MNK-IV-Z-1105-1116 (MNK 122.092/1-12) - z kolekcji Henryka Steckiego w Muzeum Narodo-
wym w Krakowie.