DOI Heft:
Część I. Museum / Part I. The Museum
DOI Artikel:Dolińska, Monika; Górecki, Tomasz; Reiche, Andrzej; Twardecki, Alfred: Zbiory Sztuki Starożytnej i Wschodniochrześcijańskiej a wykopaliska archaeologiczne Muzeum Narodowego w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0041
Monika Dolińska, Tomasz Górecki, Andrzej Reiche, Alfred Twardecki Zbiory Sztuki Starożytnej...
37
parteru prowadziły drzwi, zaś do pomieszczenia na pierwszym piętrze drabina i otwór w ścia-
nie zachodniej.
Przestrzeń przed wejściem do wnętrza eremu i tuż za nim miała charakter recepcyjny. Na
zewnątrz, po południowej stronie stała niska kamienno-ceglana ława. Tuż za wejściem, z lewej
strony, znajdowała się druga, dłuższa ława przylegająca do skalnej ściany korytarza - było to
miejsce spotkań mnicha z osobami go odwiedzającymi8. Ściany korytarza były częściowo
pokryte „tynkiem” z gliny zmieszanej z sieczką i miałem skalnym oraz warstwą pobiałki, na
której wykonano malowidła, głównie o charakterze geometrycznym oraz krzyże (jeden z nich
w aediculi). Naprzeciwko ławy, na późniejszej warstwie namalowany był jeździec na koniu,
w typie Świętego Wojownika (martyr victor), który trzymał w uniesionej wysoko prawej ręce
crux gemmata. Posadzka w części recepcyjnej wykonana była z cegły wypalonej ułożonej
„w jodełkę”, a w dalszej części z różnej wielkości nieregularnych płyt kamiennych.
Najważniejszym osiągnięciem misji było odkrycie trzech manuskryptów koptyjskich
w południowej, peryferyjnej części śmietnika, poniżej dziedzińca eremu9. Leżały niemal bez-
pośrednio na skale, na cienkiej warstwie rumoszu zmieszanego z popiołem i rozdrobnionym,
nielicznym materiałem ceramicznym (il. 5)10. Po ich wydobyciu okazało się, że dwie z nich to
oprawione w skórę księgi papirusowe. Trzecim znaleziskiem jest zespół kart pergaminowych
włożonych między dwie deseczki tworzące oprawę.
Pierwszy manuskrypt został zidentyfikowany jako tzw. Kanony Pseudo-Bazylego11. Jest to
zespół 107 przepisów (kanonów) z VI wieku regulujących różne sfeiy życia kościelnego. Warto
podkreślić, że to jedyny kompletnie zachowany tekst (148 stron) owych kanonów w języku
koptyjskim - dotychczas był znany jedynie w wersji arabskiej, prawdopodobnie z XIV wieku12.
Skórzana oprawa (31 x 23 cm) zdobiona jest czworokątnymi polami zgeometryzowanej ple-
cionki wyrysowanej na skórze, wewnątrz któiych znajdują się wykonane na gorąco w lekko
wilgotnej skórze odciski stempli (cztery wzory).
Centre of Mediterranean Archaeology, Warsaw University, Warsaw 2007, s. 189, il. (widok od północnego
wschodu).
8 Zob. Ewa Wipszycka, Socjologiczna lektura planów eremów egipskich mnichów z V-VII w. (with English
summary: Sociological reading of the plans of Egyptian monks’ hermitages from yth-yth centuries) [w:j Non solum vil-
lae. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Stanisławowi Medekszy, red. Jacek Kościuk, Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2010, s. 323-326.
9 Tomasz Górecki, Sheikh Abd el-Guma (Hermitage in Tomb 1152). Preliminary Report, 2005, „Polish
Archaeology in the Mediterranean” 2007,17, s. 263-272; idem, Sheikh Abd el-Guma [w:j Seventy Years..., op. cit.,
s. 183-190; idem, Sheikh Abd el-Guma [w:] Seventy Years of Polish Archaeology in Egypt. Catalogue of the Exhibition.
Egyptian Museum in Cairo, 21 October - 21 November, ed. Aleksandra Majewska, kat. wyst., Egipskie Muzeum
w Kairze, 2007, Polish Centre of Mediterranean Archaeology, Warsaw University, Warsaw 2007, s. 176-181.
10 Pierwsze prace zabezpieczające wykonały w Luksorze Izabela Mazur i Janina Wiełowieyska z Biblioteki
Narodowej w Warszawie, kolejne Daria Kordowska i AnnaThommee z PPKZ S.A. w Toruniu; zob. Daria Kordowska,
Conservation work on three Coptic manuscripts from Sheikh Abd el-Guma, „Polish Archaeology in the Mediterranean”
2008,18, s. 311-316; Anna Thommee, Koptyjskie manuskrypty z Guma (Egipt). Historia znaleziska i metody konser-
wacji (with English summary: Coptic Manuscripts from Guma (Egipt). The History of Discovery and Conservation
Methods) [w:] Studia o sztuce Bliskiego i Środkowego Wschodu, red. Jerzy Malinowski, Wydawnictwo Trio, Warszawa
2009, s. 34-42.
11 Prof. Alberto Camplani przygotowuje opracowanie tego manuskryptu. O historii identyfikacji obu
kodeksów papirusowych dokonanej niemal natychmiast po ich odkryciu zob. T. Górecki, Sheikh Abd el-Guma
(Hermitage in Tomb 1152)..., op. cit., s. 272, przyp. 4 i 5.
12 Wilhelm Riedel, Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandrien, A. Deichert’sche Verlagsbuchhandlung
Nachf. (Georg Böhme), Leipzig 1900.
37
parteru prowadziły drzwi, zaś do pomieszczenia na pierwszym piętrze drabina i otwór w ścia-
nie zachodniej.
Przestrzeń przed wejściem do wnętrza eremu i tuż za nim miała charakter recepcyjny. Na
zewnątrz, po południowej stronie stała niska kamienno-ceglana ława. Tuż za wejściem, z lewej
strony, znajdowała się druga, dłuższa ława przylegająca do skalnej ściany korytarza - było to
miejsce spotkań mnicha z osobami go odwiedzającymi8. Ściany korytarza były częściowo
pokryte „tynkiem” z gliny zmieszanej z sieczką i miałem skalnym oraz warstwą pobiałki, na
której wykonano malowidła, głównie o charakterze geometrycznym oraz krzyże (jeden z nich
w aediculi). Naprzeciwko ławy, na późniejszej warstwie namalowany był jeździec na koniu,
w typie Świętego Wojownika (martyr victor), który trzymał w uniesionej wysoko prawej ręce
crux gemmata. Posadzka w części recepcyjnej wykonana była z cegły wypalonej ułożonej
„w jodełkę”, a w dalszej części z różnej wielkości nieregularnych płyt kamiennych.
Najważniejszym osiągnięciem misji było odkrycie trzech manuskryptów koptyjskich
w południowej, peryferyjnej części śmietnika, poniżej dziedzińca eremu9. Leżały niemal bez-
pośrednio na skale, na cienkiej warstwie rumoszu zmieszanego z popiołem i rozdrobnionym,
nielicznym materiałem ceramicznym (il. 5)10. Po ich wydobyciu okazało się, że dwie z nich to
oprawione w skórę księgi papirusowe. Trzecim znaleziskiem jest zespół kart pergaminowych
włożonych między dwie deseczki tworzące oprawę.
Pierwszy manuskrypt został zidentyfikowany jako tzw. Kanony Pseudo-Bazylego11. Jest to
zespół 107 przepisów (kanonów) z VI wieku regulujących różne sfeiy życia kościelnego. Warto
podkreślić, że to jedyny kompletnie zachowany tekst (148 stron) owych kanonów w języku
koptyjskim - dotychczas był znany jedynie w wersji arabskiej, prawdopodobnie z XIV wieku12.
Skórzana oprawa (31 x 23 cm) zdobiona jest czworokątnymi polami zgeometryzowanej ple-
cionki wyrysowanej na skórze, wewnątrz któiych znajdują się wykonane na gorąco w lekko
wilgotnej skórze odciski stempli (cztery wzory).
Centre of Mediterranean Archaeology, Warsaw University, Warsaw 2007, s. 189, il. (widok od północnego
wschodu).
8 Zob. Ewa Wipszycka, Socjologiczna lektura planów eremów egipskich mnichów z V-VII w. (with English
summary: Sociological reading of the plans of Egyptian monks’ hermitages from yth-yth centuries) [w:j Non solum vil-
lae. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Stanisławowi Medekszy, red. Jacek Kościuk, Oficyna Wydawnicza
Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2010, s. 323-326.
9 Tomasz Górecki, Sheikh Abd el-Guma (Hermitage in Tomb 1152). Preliminary Report, 2005, „Polish
Archaeology in the Mediterranean” 2007,17, s. 263-272; idem, Sheikh Abd el-Guma [w:j Seventy Years..., op. cit.,
s. 183-190; idem, Sheikh Abd el-Guma [w:] Seventy Years of Polish Archaeology in Egypt. Catalogue of the Exhibition.
Egyptian Museum in Cairo, 21 October - 21 November, ed. Aleksandra Majewska, kat. wyst., Egipskie Muzeum
w Kairze, 2007, Polish Centre of Mediterranean Archaeology, Warsaw University, Warsaw 2007, s. 176-181.
10 Pierwsze prace zabezpieczające wykonały w Luksorze Izabela Mazur i Janina Wiełowieyska z Biblioteki
Narodowej w Warszawie, kolejne Daria Kordowska i AnnaThommee z PPKZ S.A. w Toruniu; zob. Daria Kordowska,
Conservation work on three Coptic manuscripts from Sheikh Abd el-Guma, „Polish Archaeology in the Mediterranean”
2008,18, s. 311-316; Anna Thommee, Koptyjskie manuskrypty z Guma (Egipt). Historia znaleziska i metody konser-
wacji (with English summary: Coptic Manuscripts from Guma (Egipt). The History of Discovery and Conservation
Methods) [w:] Studia o sztuce Bliskiego i Środkowego Wschodu, red. Jerzy Malinowski, Wydawnictwo Trio, Warszawa
2009, s. 34-42.
11 Prof. Alberto Camplani przygotowuje opracowanie tego manuskryptu. O historii identyfikacji obu
kodeksów papirusowych dokonanej niemal natychmiast po ich odkryciu zob. T. Górecki, Sheikh Abd el-Guma
(Hermitage in Tomb 1152)..., op. cit., s. 272, przyp. 4 i 5.
12 Wilhelm Riedel, Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandrien, A. Deichert’sche Verlagsbuchhandlung
Nachf. (Georg Böhme), Leipzig 1900.