DOI Heft:
Część II. Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna / Part II. Late Medieval and Early Modern Art
DOI Artikel:Herman, Zofia: Święty Łukasz malujący Marię Jakoba Beinharta w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie. Autorefleksja artystyczna a funkcja kultowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0222
218
Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna
w inwentarzach, katalogach, jaki syntetycznych ujęciach dziejów sztuki regionu3. Napierwszy
plan w rozważaniach badaczy wysuwał się problem atrybucji dzieła Jakobowi Beinhart owi4.
Ponownie wzbudził on zainteresowanie po przeprowadzonej w latach 1997-2002 konserwa-
cji, podczas której dokonano ważnych odkryć, stanowiących podstawy do dalszych badań.
Przede wszystkim stwierdzono pierwotny brak polichromii. Odnaleziono również fragment
daty na ramie sztalug świętego Łukasza - gotycką cyfrę sześć, co pozwoliło ustalić rok po-
wstania retabulum na 15065.
Nietypową ikonografię, jak i formę dzieła większość badaczy tłumaczy nowatorskimi za-
interesowaniami twórcy. Uważają je za wyjątkowe ze względu na jego realistyczny, rodzajowy,
zlaicyzowany, liryczny charakter6. Zwracają uwagę na nietypowość reliefu dla œuvre Beinharta,
3 Ernst Förster, Denkmale deutscher Baukunst, Bildnerei und Malerei, Weigel, Leipzig i860; Alwin Schultz,
Urkundliche Geschichte der Breslauer Maler-Innung in Jahren iyyy bis 1532, Kern, Breslau 1866, s. 120; idem, Schlesiens
Kunstleben im Fünfzehnten bis Achtzehnten Jahrhundert, Max u. Comp, Breslau 1872, s. 8; Hans Lutsch, Verzeichnis
der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, I. Die Stadt Breslau, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Korn, Breslau
1886, s. 199; Bernhard Patzak, Beiträge zur Entwicklungsgeschichte der Mittelalterlichen Holz und Steinplastik in
Schlesien, „Zeitschrift für christliche Kunst” 1916, Bd. 29, s. 35-42; Franz Landsberger, Breslau, Seemann, Leipzig
1926, s. 93; Erich Wiese, Der Lukasaltar in der Maria-Magdalenakirche und verwandte Werke, „Schlesiens Vorzeit”
1928, 9, s. 73-78; Wilhelm Pinder, Die deutsche Plastik vom ausgehenden Mittelalter bis zum Ende der Renaissance,
Bd. 2, Athenaion, Wildpark-Potsdam 1929, s. 422; Heinz Braune, Erich Wiese, Schlesische Malerei und Plastik des
Mittelalters, Kritischer Katalog der Ausstellung in Breslau 1926, Kroner, Leipzig 1929, s. 61; Ludwig Bürgermeister,
Günther Grundmann, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Korn, Breslau 1933, s. 30; Kurt Bimler, Quellen zur
schlesische Kunstgeschichte, Kommissionsverlag Maruschke & Berendt, Breslau 1941, s. 49; Jan Białostocki, Sztuka
gotycka wMuzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1947, s. 10; Tadeusz
Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, Instytut Śląski, Katowice-Wrocław 1948, s. 122; Mieczysław Zlat, Sztuki śląskiej drogi
od gotyku [w:] Późny gotyk. S tudia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Materiały sesji S towarzyszenia
Historyków Sztuki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1962, s. 180-188; Janusz Kębłowski, Renesansowa
rzeźba na Śląsku iyoo-iyóo, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1967, s. 13-16; Anna Ziomecka, Śląskie
retabula szafowe w drugiej połowie XV wieku i na początku XVI wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej” 1976,1.10, s. 56-57.
4 Atrybucję dzieła Beinhartowi jako kwestię do rozstrzygnięcia postawił Tadeusz Dobrowolski (Rzeźba
i malarstwo gotyckie w województwie śląskim, Muzeum Śląskie, Katowice 1937, s. 38-47); do œuvre Beinharta relief
z Łukaszem włącza Günther Meinert (Jakob Beinhart, ein schlesischer Bildhauer und Maler der Spätgotik, „Jahrbuch
der Preussischen Kunstsammlungen” 1939, 60, s. 217-236).
5 Rok 1496 byłby zbyt wczesny, Beinhart został obywatelem Wrocławia w 1483 i jest mało prawdopo-
dobne, żeby uzyskał tak prestiżowe zlecenie po krótkim pobycie w mieście. Bardziej przekonujące wydaje się, że
Beinhart wykonał ołtarz do kaplicy malarzy już jako mistrz o ugruntowanej pozycji, na którą zapracował m.in.
fundacją i wykonaniem kamiennej figury wotywnej Marii z Dzieciątkiem dla kościoła św. Marii Magdaleny, sygno-
wanej i datowanej na rok 1499 (data obok sygnatury na konsoli). Datowanie ołtarza na rok 1506 potwierdza także
informacja źródłowa o nowo fundowanym ołtarzu w kaplicy malarzy z 1510 r. Zob. Ewa Kołodziejska-Młynarczyk,
dokumentacja dotycząca konserwacji reliefu ze świętym Łukaszem malującym Marię przechowywana w Pracowni
Konserwacji Rzeźby i Malarstwa na Drewnie Muzeum Narodowego w Warszawie, mps, wrzesień 2002; Jakob
Kostowski, Sięgając do bezpośrednich źródeł: o dwóch datach wyznaczających czas działalności wrocławskiej pracowni
Beinhartów [w:] Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. Stanisław Rosik, Przemysław Wiszewski, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s. 135-168; idem, Malowidła kruchty północnej kościoła św. Elżbiety.
Ostatnie dzieło wrocławskiej pracowni Beinhartów (1585 r.). Przyczynek do monografii warsztatu, „Rocznik Wrocławski”
2004, 9, s. 65-82; Wokół Wita Stwosza, red. Dobrosława Horzela, Adam Organisty, kat. wyst., Muzeum Narodowe
w Krakowie, marzec-maj 2005, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2005, s. 215-218, kat. nr VII/2; Wojciech
Marcinkowski, Retabulum ze Ścinawy (1514) w kościele klasztornym w Mogile, Wydawnictwo i Drukarnia Secesja,
Kraków 2006; Meisterwerke mittelalterlicher Kunst aus dem Nationalmuseum Warschau, hrsg. von Art Centre Basel:
Suzanne Greub, Thierry Greub und dem Nationalmuseum Warschau: Małgorzata Kochanowska, kat. wyst.,
Seedamm Kulturzentrum Pfäffikon, listopad 2006 - luty 2007, Museu Nacional de Arte Antiga, Lizbona, marzec-
maj 2007, Belvedere, Wiedeń, lipiec-wrzesień 2007, Museum Catharijneconvent, Utrecht, listopad 2007 - styczeń
2008, Hirmer, München 2006, s. 132-133, kat. nr 24; Jakub Kostowski, „(...) mit allem fl eis Schneider und bereiten”,
czyli słów parę o monochromatycznych ołtarzach ze Śląska i Czech oraz ostatniej konserwacji [w:] Artifex doctus. Studia
ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Wojciech Bałus, Wojciech
Walanus, Marek Walczak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 427-441.
6 M. Zlat, op. cit., s. 184.
Sztuka późnośredniowieczna i wczesnonowożytna
w inwentarzach, katalogach, jaki syntetycznych ujęciach dziejów sztuki regionu3. Napierwszy
plan w rozważaniach badaczy wysuwał się problem atrybucji dzieła Jakobowi Beinhart owi4.
Ponownie wzbudził on zainteresowanie po przeprowadzonej w latach 1997-2002 konserwa-
cji, podczas której dokonano ważnych odkryć, stanowiących podstawy do dalszych badań.
Przede wszystkim stwierdzono pierwotny brak polichromii. Odnaleziono również fragment
daty na ramie sztalug świętego Łukasza - gotycką cyfrę sześć, co pozwoliło ustalić rok po-
wstania retabulum na 15065.
Nietypową ikonografię, jak i formę dzieła większość badaczy tłumaczy nowatorskimi za-
interesowaniami twórcy. Uważają je za wyjątkowe ze względu na jego realistyczny, rodzajowy,
zlaicyzowany, liryczny charakter6. Zwracają uwagę na nietypowość reliefu dla œuvre Beinharta,
3 Ernst Förster, Denkmale deutscher Baukunst, Bildnerei und Malerei, Weigel, Leipzig i860; Alwin Schultz,
Urkundliche Geschichte der Breslauer Maler-Innung in Jahren iyyy bis 1532, Kern, Breslau 1866, s. 120; idem, Schlesiens
Kunstleben im Fünfzehnten bis Achtzehnten Jahrhundert, Max u. Comp, Breslau 1872, s. 8; Hans Lutsch, Verzeichnis
der Kunstdenkmäler der Provinz Schlesien, I. Die Stadt Breslau, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Korn, Breslau
1886, s. 199; Bernhard Patzak, Beiträge zur Entwicklungsgeschichte der Mittelalterlichen Holz und Steinplastik in
Schlesien, „Zeitschrift für christliche Kunst” 1916, Bd. 29, s. 35-42; Franz Landsberger, Breslau, Seemann, Leipzig
1926, s. 93; Erich Wiese, Der Lukasaltar in der Maria-Magdalenakirche und verwandte Werke, „Schlesiens Vorzeit”
1928, 9, s. 73-78; Wilhelm Pinder, Die deutsche Plastik vom ausgehenden Mittelalter bis zum Ende der Renaissance,
Bd. 2, Athenaion, Wildpark-Potsdam 1929, s. 422; Heinz Braune, Erich Wiese, Schlesische Malerei und Plastik des
Mittelalters, Kritischer Katalog der Ausstellung in Breslau 1926, Kroner, Leipzig 1929, s. 61; Ludwig Bürgermeister,
Günther Grundmann, Die Kunstdenkmäler der Stadt Breslau, Korn, Breslau 1933, s. 30; Kurt Bimler, Quellen zur
schlesische Kunstgeschichte, Kommissionsverlag Maruschke & Berendt, Breslau 1941, s. 49; Jan Białostocki, Sztuka
gotycka wMuzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1947, s. 10; Tadeusz
Dobrowolski, Sztuka na Śląsku, Instytut Śląski, Katowice-Wrocław 1948, s. 122; Mieczysław Zlat, Sztuki śląskiej drogi
od gotyku [w:] Późny gotyk. S tudia nad sztuką przełomu średniowiecza i czasów nowych. Materiały sesji S towarzyszenia
Historyków Sztuki, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wrocław 1962, s. 180-188; Janusz Kębłowski, Renesansowa
rzeźba na Śląsku iyoo-iyóo, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań 1967, s. 13-16; Anna Ziomecka, Śląskie
retabula szafowe w drugiej połowie XV wieku i na początku XVI wieku, „Roczniki Sztuki Śląskiej” 1976,1.10, s. 56-57.
4 Atrybucję dzieła Beinhartowi jako kwestię do rozstrzygnięcia postawił Tadeusz Dobrowolski (Rzeźba
i malarstwo gotyckie w województwie śląskim, Muzeum Śląskie, Katowice 1937, s. 38-47); do œuvre Beinharta relief
z Łukaszem włącza Günther Meinert (Jakob Beinhart, ein schlesischer Bildhauer und Maler der Spätgotik, „Jahrbuch
der Preussischen Kunstsammlungen” 1939, 60, s. 217-236).
5 Rok 1496 byłby zbyt wczesny, Beinhart został obywatelem Wrocławia w 1483 i jest mało prawdopo-
dobne, żeby uzyskał tak prestiżowe zlecenie po krótkim pobycie w mieście. Bardziej przekonujące wydaje się, że
Beinhart wykonał ołtarz do kaplicy malarzy już jako mistrz o ugruntowanej pozycji, na którą zapracował m.in.
fundacją i wykonaniem kamiennej figury wotywnej Marii z Dzieciątkiem dla kościoła św. Marii Magdaleny, sygno-
wanej i datowanej na rok 1499 (data obok sygnatury na konsoli). Datowanie ołtarza na rok 1506 potwierdza także
informacja źródłowa o nowo fundowanym ołtarzu w kaplicy malarzy z 1510 r. Zob. Ewa Kołodziejska-Młynarczyk,
dokumentacja dotycząca konserwacji reliefu ze świętym Łukaszem malującym Marię przechowywana w Pracowni
Konserwacji Rzeźby i Malarstwa na Drewnie Muzeum Narodowego w Warszawie, mps, wrzesień 2002; Jakob
Kostowski, Sięgając do bezpośrednich źródeł: o dwóch datach wyznaczających czas działalności wrocławskiej pracowni
Beinhartów [w:] Ad fontes. O naturze źródła historycznego, red. Stanisław Rosik, Przemysław Wiszewski, Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s. 135-168; idem, Malowidła kruchty północnej kościoła św. Elżbiety.
Ostatnie dzieło wrocławskiej pracowni Beinhartów (1585 r.). Przyczynek do monografii warsztatu, „Rocznik Wrocławski”
2004, 9, s. 65-82; Wokół Wita Stwosza, red. Dobrosława Horzela, Adam Organisty, kat. wyst., Muzeum Narodowe
w Krakowie, marzec-maj 2005, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2005, s. 215-218, kat. nr VII/2; Wojciech
Marcinkowski, Retabulum ze Ścinawy (1514) w kościele klasztornym w Mogile, Wydawnictwo i Drukarnia Secesja,
Kraków 2006; Meisterwerke mittelalterlicher Kunst aus dem Nationalmuseum Warschau, hrsg. von Art Centre Basel:
Suzanne Greub, Thierry Greub und dem Nationalmuseum Warschau: Małgorzata Kochanowska, kat. wyst.,
Seedamm Kulturzentrum Pfäffikon, listopad 2006 - luty 2007, Museu Nacional de Arte Antiga, Lizbona, marzec-
maj 2007, Belvedere, Wiedeń, lipiec-wrzesień 2007, Museum Catharijneconvent, Utrecht, listopad 2007 - styczeń
2008, Hirmer, München 2006, s. 132-133, kat. nr 24; Jakub Kostowski, „(...) mit allem fl eis Schneider und bereiten”,
czyli słów parę o monochromatycznych ołtarzach ze Śląska i Czech oraz ostatniej konserwacji [w:] Artifex doctus. Studia
ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. Wojciech Bałus, Wojciech
Walanus, Marek Walczak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2007, s. 427-441.
6 M. Zlat, op. cit., s. 184.