DOI Heft:
Część III. Sztuka XIX wieku / Part III. Art of the Nineteenth Century
DOI Artikel:Grochala, Anna; Martyna, Ewa: Powstanie styczniowe i jego uczestnicy na kameach z kolekcji Henryki z Dzieduszyckich Capelli. Recepcja wzorów graficznych i fotograficznych
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45361#0488
484
Sztuka XIX wieku
Zaskakujące wydaje się umieszczenie w gronie osób biorących czynny udział w walkach
lub bezpośrednio zaangażowanych w powstanie - Gustawa Olizara (1798-1865)105 (il. 12 h),
poety i pamiętnikarza, który ok. 1853 roku osiadł w Dreźnie, gdzie mieszkał do śmierci106.
Wyjaśnieniem może być charakterystyka hrabiego, którą zamieścił Nowolecki w Dodatku do
drugiego tomu Pamiątki dla rodzin polskich: „Lubo zaś ś.p. Olizar, należący do dawniejszego
zastępu tułaczy, czynnego udziału nie brał w ostatniem powstaniu, zamieszczamy tu jednak
wzmiankę o jego życiu i śmierci, przez wzgląd na jego wysokie zasługi, jakie położył miano-
wicie po upadku powstania wobec nowych braci tułaczów, z najszlachetniejszem uczuciem
niosąc pomoc potrzebującym i nikomu nie odmawiając swego serca. Zacny ten obywatel był
najczynniejszym i głównym członkiem stowarzyszeń czuwających nad potrzebującymi wspar-
cia emigrantami. On pierwszy był założycielem komitetu składkowego, z którego funduszów
rozdzielały się zapomogi potrzebującym. Zdarzało się czasem, iż zachodziła potrzeba udzielenia
zasiłku któremu z przybyłych prześladowanych przez Moskwę, a fundusze wyczerpnięte nie
wystarczały, wtedy hrabia Olizar, sam nie mogąc od razu dopomóc, oddawał kosztowności
swojej żony do sprzedania, aby nie zostawić nieszczęśliwego współtułacza w potrzebie”107.
Nowolecki, jako emigrant przebywający kilka lat w Dreźnie, z pewnością osobiście zetknął
się z poetą i być może doświadczył jego pomocy. Zdjęcie wykorzystane na tableau wykonane
było w Dreźnie108.
Podsumowanie
Kolekcja kamei podarowana przez Henrykę Capelli do muzeum w Rapperswilu tworzona
była z pobudek patriotycznych. Przedstawieniu historii Polski w sposób jak najbardziej czy-
telny miał służyć odpowiedni wybór łatwo rozpoznawalnych scen i wizerunków. Dobrze
to zadanie spełniały znane obrazy Matejki, Simmlera i Grottgera, ilustracje w popularnych
książkach oraz utrwalane w świadomości Polaków wizerunki władców i bohaterów powsta-
nia listopadowego. W przypadku powstania styczniowego, wydarzenia dziejącego się rów-
nocześnie z tworzeniem kolekcji i zamawianiem kolejnych kamei, zleceniodawczyni była
zdana na materiał ilustracyjny aktualnie rozpowszechniany. Nie znaczy to jednak, że poka-
zywał on zawsze, jak widać z perspektywy czasu i oceny historycznej, istotne momenty po-
wstania. Brak dystansu czasowego nie pozwolił również na bardziej świadomy dobór boha-
terów tego narodowego ztywu. Dlatego obok znanych dowódców i działaczy patriotycznych
(przy braku wielu zasłużonych, których nazwiska nierozerwalnie związały się z powstaniem
styczniowym) są osoby, które nie weszły do panteonu bohaterów narodowych. Daktylioteka
utrwaliła stan ówczesnej świadomości o tym ważnym wydarzeniu w dziejach narodowych.
105 Franciszka Sawicka, Gustaw Olizar, poeta, publicysta, działacz społeczno-polityczny, „Czasopismo Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich”, z. 14, Wrocław 2003, s. 7-90.
106 Kamea z portretem Olizara włączona została w Rapperswilu do serii przedstawiającej wybitne oso-
bistości XVIII i XIX w.
107 Z. Kolumna, Pamiątka dla rodzin polskich..., op. cit., cz. 2, Dodatek, s. 47.
108 Zob. podobne ujęcia z głową zwróconą en trois quarts w prawo, w całej postaci na fotografiach w zbio-
rach Biblioteki Narodowej {Portrety światłem malowane. Katalog wystawy. Fotografie z kolekcji Józefa Ignacego
Kraszewskiego. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie, kat. wyst., Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego
w Romanowie, 10 września - 25 listopada 2011, Romanów 2011, s. 252, kat. nr 398 - zdjęcie Olizara umieszczone jest
wśród osób niezidentyfikowanych) i Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. Dep.6730 MNW).
Sztuka XIX wieku
Zaskakujące wydaje się umieszczenie w gronie osób biorących czynny udział w walkach
lub bezpośrednio zaangażowanych w powstanie - Gustawa Olizara (1798-1865)105 (il. 12 h),
poety i pamiętnikarza, który ok. 1853 roku osiadł w Dreźnie, gdzie mieszkał do śmierci106.
Wyjaśnieniem może być charakterystyka hrabiego, którą zamieścił Nowolecki w Dodatku do
drugiego tomu Pamiątki dla rodzin polskich: „Lubo zaś ś.p. Olizar, należący do dawniejszego
zastępu tułaczy, czynnego udziału nie brał w ostatniem powstaniu, zamieszczamy tu jednak
wzmiankę o jego życiu i śmierci, przez wzgląd na jego wysokie zasługi, jakie położył miano-
wicie po upadku powstania wobec nowych braci tułaczów, z najszlachetniejszem uczuciem
niosąc pomoc potrzebującym i nikomu nie odmawiając swego serca. Zacny ten obywatel był
najczynniejszym i głównym członkiem stowarzyszeń czuwających nad potrzebującymi wspar-
cia emigrantami. On pierwszy był założycielem komitetu składkowego, z którego funduszów
rozdzielały się zapomogi potrzebującym. Zdarzało się czasem, iż zachodziła potrzeba udzielenia
zasiłku któremu z przybyłych prześladowanych przez Moskwę, a fundusze wyczerpnięte nie
wystarczały, wtedy hrabia Olizar, sam nie mogąc od razu dopomóc, oddawał kosztowności
swojej żony do sprzedania, aby nie zostawić nieszczęśliwego współtułacza w potrzebie”107.
Nowolecki, jako emigrant przebywający kilka lat w Dreźnie, z pewnością osobiście zetknął
się z poetą i być może doświadczył jego pomocy. Zdjęcie wykorzystane na tableau wykonane
było w Dreźnie108.
Podsumowanie
Kolekcja kamei podarowana przez Henrykę Capelli do muzeum w Rapperswilu tworzona
była z pobudek patriotycznych. Przedstawieniu historii Polski w sposób jak najbardziej czy-
telny miał służyć odpowiedni wybór łatwo rozpoznawalnych scen i wizerunków. Dobrze
to zadanie spełniały znane obrazy Matejki, Simmlera i Grottgera, ilustracje w popularnych
książkach oraz utrwalane w świadomości Polaków wizerunki władców i bohaterów powsta-
nia listopadowego. W przypadku powstania styczniowego, wydarzenia dziejącego się rów-
nocześnie z tworzeniem kolekcji i zamawianiem kolejnych kamei, zleceniodawczyni była
zdana na materiał ilustracyjny aktualnie rozpowszechniany. Nie znaczy to jednak, że poka-
zywał on zawsze, jak widać z perspektywy czasu i oceny historycznej, istotne momenty po-
wstania. Brak dystansu czasowego nie pozwolił również na bardziej świadomy dobór boha-
terów tego narodowego ztywu. Dlatego obok znanych dowódców i działaczy patriotycznych
(przy braku wielu zasłużonych, których nazwiska nierozerwalnie związały się z powstaniem
styczniowym) są osoby, które nie weszły do panteonu bohaterów narodowych. Daktylioteka
utrwaliła stan ówczesnej świadomości o tym ważnym wydarzeniu w dziejach narodowych.
105 Franciszka Sawicka, Gustaw Olizar, poeta, publicysta, działacz społeczno-polityczny, „Czasopismo Zakładu
Narodowego im. Ossolińskich”, z. 14, Wrocław 2003, s. 7-90.
106 Kamea z portretem Olizara włączona została w Rapperswilu do serii przedstawiającej wybitne oso-
bistości XVIII i XIX w.
107 Z. Kolumna, Pamiątka dla rodzin polskich..., op. cit., cz. 2, Dodatek, s. 47.
108 Zob. podobne ujęcia z głową zwróconą en trois quarts w prawo, w całej postaci na fotografiach w zbio-
rach Biblioteki Narodowej {Portrety światłem malowane. Katalog wystawy. Fotografie z kolekcji Józefa Ignacego
Kraszewskiego. Zbiory Biblioteki Narodowej w Warszawie, kat. wyst., Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego
w Romanowie, 10 września - 25 listopada 2011, Romanów 2011, s. 252, kat. nr 398 - zdjęcie Olizara umieszczone jest
wśród osób niezidentyfikowanych) i Muzeum Narodowego w Warszawie (nr inw. Dep.6730 MNW).