Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

Dawna kaplica cmentarna świętej Anny we Wrocławiu

13

IŁ ANALIZA PRZEKAZ1

Pierwszy widok kaplicy św. Anny znajduje
się w najstarszym znanym planie widokowym
Wrocławia z 1562 r., namalowanym przez Bar-
thela Weihnera 17 (il. 21). Od podobnych póź-
niejszych plan Weihnera tym głównie się róż-
ni, że został ujęty od południowego zachodu 18

2. Plan sytuacyjny kaplicy św. Anny na Piasku.

i to w takim przesunięciu ku zachodowi, któ-
re pozwoliło autorowi wykreślić sieć ulic śród-
mieścia w nie odpowiadającym rzeczywistości
prostopadłym układzie szachownicowym, zsyn-
chronizowanym z kwadratowym kształtem
płótna. Samą kaplicę ukazał autor od strony
południowo-zachodniej. Dla nas fakt ten ma
pewne znaczenie, gdyż obok późniejszego ry-
sunku F. B. Wernhera, , jest to jedyny przy-
kład ukazania również zachodniej szczytowej

17 Malowidło na lnianym płótnie o wymiarach
186X187 cm wykonane zostało na koszt kupca Geor-
ga Ubera: J. Partsch, Katalog der Ausstellung
des XIII. Dautschen Geographentages zu Breslau,
Breslau 1901, s. 42; P. H a b e 1, Der Stadtplan des
Bartel Weihner, Breslau 1929. Oryginał znajdujący
się ostatnio w Bibliotece Miejskiej Wrocławia zagi-
nął w ostatniej wojnie, zachowały się jedynie kopie
i reprodukcje w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej.
Zob. K. Szykuła. Zbiory kartograficzne Biblioteki
Uniwersyteckiej we Wrocławiu, Wrocław 1978, s. 147.

18 Ujęciu temu nie odpowiada oznakowanie planu
stronami świata: Septent[rio] na środku przy górnej
krawędzi płótna, Oriens przy prawej itd.

7 IKONOGRAFICZNYCH

elewacji, gładkiej i bezokiennej. Obiekt jest
dwubryłowy: wyższa nawa opięta przyporami
i niższe prezbiterium. W południowej ścianie
nawy wyprutych jest błędnie aż 5 okien, z
nich środkowe dołem skrócone, na jego osi bo-
wiem znajduje się portal. Prezbiterium też błę-
dnie oznaczono dwoma południowymi okna-
mi •— a jego wschodni szczyt zwieńczony zo-
stał sygnaturką. Wzajemne usytuowanie kapli-
cy i kościoła NMP na Piasku nasuwa wiele
zastrzeżeń (il. 2). Kaplica usytuowana jest u
wylotu ul. NMP, czyli uległa przesunięciu ku
północy, natomiast oś wzdłużna kościoła kla-
sztornego celuje mniej więcej w uliczkę bieg-
nącą dziś wzdłuż południowej elewacji baroko-
wego kościoła św. Jakuba (obecnie prawosła-
wnego p. w. śś. Cyryla i Metodego). Teren
cmentarza — bez oznaczenia jego funkcji —
ograniczony jest od północy dwoma budynka-
mi, z których jeden lub oba łącznie określone
zostały jako łaźnia 19.

Rzut kaplicy znalazł się po raz pierwszy na
najstarszym znanym urzędowym planie miasta,
opartym na dokładnych pomiarach a wykona-
nym w 1578 r. przez Frederika Hendrika Vroo-
ma 20 (il. 20). Plan ten swoją ukośną w stosun-

19 Napis wydaje się odnosić raczej do wschodniego
budynku (usytuowanego na miejscu dzisiejszego em-
pirowego domu: ul. św. Jadwigi 10), który Małacho-
wicz na podstawie fundamentów odkrytych w 1975 r.
interpretuje jako szkołę klasztorną Augustianów.
Autor skłonny jest dopatrywać się łaźni w drugim z
budynków, północno-zachodnim: Małachowicz,
Wrocław na wyspach, s. 62. Sposób oznakowania przez
Weihnera dopuszcza i taką interpretację.

20 Na podstawie napisu umieszczonego w miejscu
Nowego Targu plan ten przypisywano dawniej budo-
wniczemu miejskiemu w 1. 1586—1589, Fryderykowi
Grossowi: „Durch Friedericus Gross Bilthauer Stein-
metz 1578". Wyrażono przypuszczenie, że plan ten o
wymiarach 180X128 cm, wykonany na lnianym płót-
nie, jest niedokończoną kopią innego, bardzo dokład-
nego planu, do którego też nawiązał autor panora-
micznego widoku miasta z 1587 r.: Partsch, op.cit.,
s. 42. Teza o autorstwie Grossa utrzymała się do
1934 r., kiedy to K. B i m 1 e r (Die schlesische Re-
naissanceplastik, Breslau 1934, s. 87—88), na podsta-
wie zachowanego pisma Rady Miejskiej Wrocławia
z 21.V.1578, udowodnił, że ów pierwszy pomiarowy
plan wykonał stryj wrocławskiego rzeźbiarza, Ger-
harda Hendrika: Frederik Hendrik zwany Vroom
(lub po niem. Fromm). Vroom był jednym z uchodź-
ców niderlandzkich, który zamieszkał w Gdańsku,
gdzie powierzono mu urząd budowniczego miejskie-
go. W 1. 1587/1588 wykonał on również plan Torunia.
W późniejszej swej pracy K. Bimler (Die schle-