Muzeum Narodowe <Breslau> [Hrsg.]; Muzeum Śla̜skie <Breslau> [Hrsg.]: Roczniki Sztuki Śląskiej (14.1986)

Późnobarokowy wystrój malarski kaplicy ... w Sarnach

131

imitującej kasetonowe podziały i stiukowy re-
gencyjny ornament. Pod gurtami, na skraju
przęseł wypada punto stabile dla dwu paralel-
nych kompozycji obu ramion transeptu. Pola
przęseł wypełniają kondygnacje, lekkiej w
proporcjach ale bogatej w rysunku, architek-
tury, złożonej z całego systemu kolumn i pilas-
trów, konch sklepiennych, wnęk, prześwitów
i powyginanych belkowań, które swą stosunko-
wo drobną skalą optycznie powiększają i pod-
wyższają wypełnione emporami wnętrze ko-
ścioła (ił. 10). Bogactwo ukazanego detalu ar-
chitektonicznego odwołuje się w szczegółach do
traktatu Pozza95 (ił. 9), ale ogólna koncepcja
jest własnym pomysłem artysty. Także w kon-
strukcji kwadraturowej Hoffmann nie poszedł
za sugestią autora traktatu. Zrezygnował z roz-
wiązań z zastosowaniem widoku ukośnego, pro-
ponowanych w wypadku nieosiowo umieszczo-
nego punto stabile. Posłużył się prostszą do
wykonania konstrukcją osiową, wykorzystując
w każdym z pól połowę takiego osiowego wi-
doku. Obecność malowanej kopuły pomiędzy
ramionami transeptu wywołuje załamanie
efektu iluzjonistycznego, co może świadczyć,
że pierwotnie istniał odmienny od obecnego,
kompleksowy projekt dekoracji sklepienia ko-
ścioła w oparciu o system kwadraturowy, a
kopuła została namalowana już po zmianie tej
koncepcji.

Iluzjonistyczna architektura wypełnia więk-
szą część powierzchni pól sklepiennych. Do-
piero ponad nią umieszczono sceny figuralne
w wykrojowych polach, wyznaczonych przez
na przemian wklęsłe i wypukłe linie gzymsu.
W północnym ramieniu transeptu wyobrażona
została scena Nawrócenia świętego Pawła (ił.
10), w południowym — Sen Jakuba. Obie sce-
ny zostały zakomponowane jako rozgrywające
się w plenerze, który sygnalizują skały i po-
jedyncze budowle. Motywy figuralne koncen-
trują się przy dłuższych, równoległych do osi
kościoła krawędziach malowidła, ale w Nawró-
ceniu wyraźniej układają się wokół krawędzi
w analogicznym do krzeszowskiego, pólpano-
ramicznym ujęciu, przy zachowaniu jedności
sceny. Wznosząca się ku niebu drabina Jaku-
bowa z wspinającymi się nad głowami widzów
aniołami, przypomina neunhertzowską redak-
cję Ucieczki do Egiptu w Krzeszowie, ze świę-

05 A. P o z z o, Perspectiva pictorum atąue architec-
torum..., Roma 1693—1700, zwłaszcza cz. 1, il. 80.

tą rodziną przechodzącą przez mostek. Wra-
żenie wielkiej wysokości, uzyskane już przez
skałę iluzjonistycznej architektury i ukazanych
ponad nią drobnych postaci, dodatkowo pod-
kreślają przesłaniające widok, kapryśnie w za-
rysach i silnie skontrastowane walorowo chmu-
ry, wyobrażone także w malowidle północnego
przęsła. Związki formalne malowideł, z jednej
strony z tradycją pozzowską,,z drugiej z krze-
szowskimi freskami Neunhertza, stanowią od
strony formalnej wsparcie tezy widzącej ich
autora w osobie Hoffmanna. Trzeba jednak
stwierdzić, że połączenie tych dwóch systemów
dekoracji nie wypadło zbyt korzystnie dla czy-
telności programu. Wysoko umieszczone, drob-
ne postacie są źle widoczne. Fakt ten zapewne
przyczynił się do rezygnacji z kontynuowania
realizacji wystroju malarskiego kościoła w tym
samym systemie.

Zapewne elementem owej pierwotnej kon-
cepcji iluzjonistycznej dekoracji wnętrza miała
być towarzysząca ołtarzowi głównemu malo-
wana kotara podtrzymywana przez putti.
Układ draperii, motyw szerokiej lamówki i po-
dobny typ.putti pozwalają uznać za jej wyko-
nawcę autora iluzjonistycznego ołtarza z Sarn.
Kotary podobne do jeleniogórskiej były częste
domalowywane do ołtarzy około połowy osiem-
nastego wieku 96.

Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze określenie
czasu prowadzenia prac malarskich w jelenio-
górskim Kościele Łaski. W literaturze przyj-
muje się ostrożnie, że malowidła zostały wy-
konane pomiędzy 1734 a 1743 rokiem, bowiem
z 1743 roku pochodzi informacja o nich jako
o już istniejących n7. Przyjmując jednak, że ich
wykonawcą był Hoffmann, należy zawęzić to
datowanie i uznać, że prace malarskie trwały
nie dłużej niż rok, a więc 1734—1735, bowiem
w 1735 roku Hoffmann wykonał już następne
malowidła w dość znacznie od Jeleniej Góry
oddalonej miejscowości.

W 1732 roku Jan Henryk Schenkendorf
przeprowadził nieznaczną przebudowę kościo-
ła p.w.św. Katarzyny w Ołdrzychowicach Kło-
dzkich oraz wzniósł przy nim kaplicę grobo-

08 Malowane kotary przy ołtarzach posiadały dwa
kościoły należące do opactwa krzeszowskiego w oko-
licach Jeleniej Góry: w Cieplicach i w Wojcieszy-
cach — por. G. Grundmann, Schlesische Archi-
tekten im Dienste der Herrschajt Schajfgotsch und der
Propstei Warmbrunn, Strassburg 1930, il. 19, 49.

07 Warko, op. cit., s. 36.