DOI Artikel:
Miscellanea
DOI Artikel:Pierzchała, Marek: Późnobarokowy wystrój malarski kaplicy dworskiej w Sarnach i jego twórca Jan Franciszek Hoffmann
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13736#0207
Późnobarokowy wystrój malarski kaplicy ... w Sarnach
133
i światłocieniowego modelowania draperii, po-
wracający w innych realizacjach (Jelenia Gó-
ra, Sarny).
Rok 1737, w którym Hoffmann przestał być
karczmarzem, przyniósł prawdopodobnie zmia-
nę mecenasa. Malarz znalazł go w osobie Jana
Franciszka Antoniego Gótzena, który powie-
rzył Hoffmannowi wykonanie malowideł ścien-
nych kaplic w Sarnach i Ścinawce Średniej 108.
Wystrój malarski tych trzech kaplic (w Ści-
nawce dwie kaplice dobudowane po obu stro-
nach nawy) stanowił zapewne pierwotnie zwar-
tą pod względem artystycznym grupę. Obec-
nie trudno doszukać się cech wspólnych, w
efekcie różnych zmian, jakim ulegały malowi-
dła od momentu swego powstania w wyniku
kolejnych zniszczeń i konserwacji109.
Z tej grupy dzieł Hoffmanna najwcześniej-
szy jest wystrój kaplicy dworskiej w Sarnach,
ukończony w 1738 roku. Malowidła w Ścinaw-
ce Średniej powstały zapewne bezpośrednio
potem. Obie kaplice są datowane chronosty-
chami, odnoszącymi się do dat ich budowy:
1738 —■ kaplica południowa p.w. Najświętszej
Marii Panny; 1739 — kaplica północna p.w.
św. Franciszka Ksawerego. W kaplicy południo-
wej zobrazowano ideę Niepokalanego Poczęcia
NMP w oparciu o tekst Apokalipsy św. Jana
(il. 13). Po stronie ołtarza stoi Immaculata
opierając stopę na głowie węża — symbolu
grzechu pierworodnego. Ideę pokonania grze-
chu ilustruje po stronie zachodniej zwycięska
walka Archanioła Michała z Szatanem, ukaza-
nym na granicy malowidła. Strącany z nieba
Szatan przedstawiony jest częściowo przy
użyciu stiuku, co dobrze podkreśla aspekt ide-
owy przedstawienian0. Oba główne motywy
są uzupełnione przez grupy muzykujących
aniołów swobodnie rozmieszczone na tle nieba.
W centrum umieszczono monogram IHS. Ma-
lowidło kaplicy północnej prezentuje drugi ty-
powo kontrreformacyjny, temat — Apoteozę
108 B r a u n m ii h 1, Die Deckengemalde..., s. 2, uz-
naje alternatywnie, że fundatorami malowideł w Ści-
nawce mogli być jezuici, do których należał kościół.
loo w 1859 rojfU maiarz Richter ze Słupca przepro-
wadził renowację malowideł w Scinawce — Braun-
m ii h 1, Die Deckengemalde..., s. 3. Różnice w obec-
nym kształcie artystycznym malowideł obu kaplic
wskazują, że działało tu dwóch konserwatorów. W
kaplicy północnej zmianie uległa głównie kolorysty-
ka, w południowej interwencja miała szerszy zakres.
110 Por. Strącenie zbuntowanych aniołów — fresk
Carla Carlone w kaplicy Elektorskiej przy katedrze
wrocławskiej. Motyw len wywodzi się z berninow-
skiego nurtu baroku.
Świętego (il. 14). Wznoszącego się od strony
ołtarza Św. Franciszka Ksawerego widzimy w
otoczeniu całego panteonu świętych. Apostoła
Wschodu prowadzą do nieba święci Piotr i Pa-
weł. Otaczają ich od północy i południa apo-
stołowie, od zachodu ewangeliści i ojcowie ko-
ścioła. W centrum malowidła króluje Bóg Oj-
ciec i Duch Święty, nieco niżej ku św. Fran-
ciszkowi zwracają się Maria i Jezus. Tu rów-
nież wśród obłoków unoszą się aniołowie i
małe putti.
W obecnym stanie zachowania polichromie
ze Scinawki Średniej wyróżniają się osobli-
wym, zimnoniebieskim kolorytem. Malowidło
w kaplicy południowej zostało przemalowane
w sposób utrudniający odnalezienie w jego
opracowaniu śladów ręki Hoffmanna. Zastoso-
wano odmienny, miejscami klasycyzujący spo-
sób opracowania draperii, miękki, unikający
wyraźniejszych kontrastów modelunek, wpro-
wadzono liczne, drobne detale rozbijające jed-
nolitość kompozycji. Bliższa formalnie malo-
widłu sklepienia kaplicy w Sarnach jest poli-
chromia kaplicy św. Franciszka Ksawerego,
która wydaje się od tamtego jednak mniej
udana, bardziej usztywniona i schematyczna.
Wspólny dla całej grupy jest stosunek prze-
strzenny malowidła do rzeczywistej powierz-
chni sklepienia. We wszystkich trzech realiza-
cjach, brak zastosowania motywów architek-
tonicznych, podobne są wzajemne relacje mię-
dzy postaciami, sposób ich grupowania, zasto-
sowanie czytelnych schematów kompozycyj-
nych, podobieństwo gestów itp. Usunięcie prze-
malowań w obu kaplicach mogłoby wykazać
ich pierwotne walory artystyczne i zapewne
pozwoliłoby rozwiać wątpliwości atrybucyjne.
Literatura dotycząca pobliskich Wambierzyc
wskazuje, że Hoffmann namalował także dwa
obrazy dla tamtejszego kościołam. Powstały
one zapewne około roku 1739 i stanowiły uzu-
pełnienie zespołu pięciu wizerunków świętych
autorstwa Floriana Fiickera112. Z tych dwóch
111 J. D. Ha t sc h er, Der Wallfahrtsort Albendorf,
Albendorf 1870, s. 117 — omyłkowo zamiast Hoffma-
na podaje ,,Willmanna z Krzeszowa", co prostuje
Z i mm e r, Albendorf..., s. 196.
na Florian Fflcker to zapewne malarz identyczny
z Sebastianem E. Fockerem i Florianem Sebastianem
Fickerem. Można wstępnie ustalić kilka faktów z ży-
cia i działalności artysty. Urodził się w Dusznikach
w 1676 r. Dnia 17 września 1713 r. poślubił w Oło-
muńcu Marię Elżbietę, córkę tamtejszego mieszczani-
na Michała Franciszka Giirta, która zmarła w Kłodz-
133
i światłocieniowego modelowania draperii, po-
wracający w innych realizacjach (Jelenia Gó-
ra, Sarny).
Rok 1737, w którym Hoffmann przestał być
karczmarzem, przyniósł prawdopodobnie zmia-
nę mecenasa. Malarz znalazł go w osobie Jana
Franciszka Antoniego Gótzena, który powie-
rzył Hoffmannowi wykonanie malowideł ścien-
nych kaplic w Sarnach i Ścinawce Średniej 108.
Wystrój malarski tych trzech kaplic (w Ści-
nawce dwie kaplice dobudowane po obu stro-
nach nawy) stanowił zapewne pierwotnie zwar-
tą pod względem artystycznym grupę. Obec-
nie trudno doszukać się cech wspólnych, w
efekcie różnych zmian, jakim ulegały malowi-
dła od momentu swego powstania w wyniku
kolejnych zniszczeń i konserwacji109.
Z tej grupy dzieł Hoffmanna najwcześniej-
szy jest wystrój kaplicy dworskiej w Sarnach,
ukończony w 1738 roku. Malowidła w Ścinaw-
ce Średniej powstały zapewne bezpośrednio
potem. Obie kaplice są datowane chronosty-
chami, odnoszącymi się do dat ich budowy:
1738 —■ kaplica południowa p.w. Najświętszej
Marii Panny; 1739 — kaplica północna p.w.
św. Franciszka Ksawerego. W kaplicy południo-
wej zobrazowano ideę Niepokalanego Poczęcia
NMP w oparciu o tekst Apokalipsy św. Jana
(il. 13). Po stronie ołtarza stoi Immaculata
opierając stopę na głowie węża — symbolu
grzechu pierworodnego. Ideę pokonania grze-
chu ilustruje po stronie zachodniej zwycięska
walka Archanioła Michała z Szatanem, ukaza-
nym na granicy malowidła. Strącany z nieba
Szatan przedstawiony jest częściowo przy
użyciu stiuku, co dobrze podkreśla aspekt ide-
owy przedstawienian0. Oba główne motywy
są uzupełnione przez grupy muzykujących
aniołów swobodnie rozmieszczone na tle nieba.
W centrum umieszczono monogram IHS. Ma-
lowidło kaplicy północnej prezentuje drugi ty-
powo kontrreformacyjny, temat — Apoteozę
108 B r a u n m ii h 1, Die Deckengemalde..., s. 2, uz-
naje alternatywnie, że fundatorami malowideł w Ści-
nawce mogli być jezuici, do których należał kościół.
loo w 1859 rojfU maiarz Richter ze Słupca przepro-
wadził renowację malowideł w Scinawce — Braun-
m ii h 1, Die Deckengemalde..., s. 3. Różnice w obec-
nym kształcie artystycznym malowideł obu kaplic
wskazują, że działało tu dwóch konserwatorów. W
kaplicy północnej zmianie uległa głównie kolorysty-
ka, w południowej interwencja miała szerszy zakres.
110 Por. Strącenie zbuntowanych aniołów — fresk
Carla Carlone w kaplicy Elektorskiej przy katedrze
wrocławskiej. Motyw len wywodzi się z berninow-
skiego nurtu baroku.
Świętego (il. 14). Wznoszącego się od strony
ołtarza Św. Franciszka Ksawerego widzimy w
otoczeniu całego panteonu świętych. Apostoła
Wschodu prowadzą do nieba święci Piotr i Pa-
weł. Otaczają ich od północy i południa apo-
stołowie, od zachodu ewangeliści i ojcowie ko-
ścioła. W centrum malowidła króluje Bóg Oj-
ciec i Duch Święty, nieco niżej ku św. Fran-
ciszkowi zwracają się Maria i Jezus. Tu rów-
nież wśród obłoków unoszą się aniołowie i
małe putti.
W obecnym stanie zachowania polichromie
ze Scinawki Średniej wyróżniają się osobli-
wym, zimnoniebieskim kolorytem. Malowidło
w kaplicy południowej zostało przemalowane
w sposób utrudniający odnalezienie w jego
opracowaniu śladów ręki Hoffmanna. Zastoso-
wano odmienny, miejscami klasycyzujący spo-
sób opracowania draperii, miękki, unikający
wyraźniejszych kontrastów modelunek, wpro-
wadzono liczne, drobne detale rozbijające jed-
nolitość kompozycji. Bliższa formalnie malo-
widłu sklepienia kaplicy w Sarnach jest poli-
chromia kaplicy św. Franciszka Ksawerego,
która wydaje się od tamtego jednak mniej
udana, bardziej usztywniona i schematyczna.
Wspólny dla całej grupy jest stosunek prze-
strzenny malowidła do rzeczywistej powierz-
chni sklepienia. We wszystkich trzech realiza-
cjach, brak zastosowania motywów architek-
tonicznych, podobne są wzajemne relacje mię-
dzy postaciami, sposób ich grupowania, zasto-
sowanie czytelnych schematów kompozycyj-
nych, podobieństwo gestów itp. Usunięcie prze-
malowań w obu kaplicach mogłoby wykazać
ich pierwotne walory artystyczne i zapewne
pozwoliłoby rozwiać wątpliwości atrybucyjne.
Literatura dotycząca pobliskich Wambierzyc
wskazuje, że Hoffmann namalował także dwa
obrazy dla tamtejszego kościołam. Powstały
one zapewne około roku 1739 i stanowiły uzu-
pełnienie zespołu pięciu wizerunków świętych
autorstwa Floriana Fiickera112. Z tych dwóch
111 J. D. Ha t sc h er, Der Wallfahrtsort Albendorf,
Albendorf 1870, s. 117 — omyłkowo zamiast Hoffma-
na podaje ,,Willmanna z Krzeszowa", co prostuje
Z i mm e r, Albendorf..., s. 196.
na Florian Fflcker to zapewne malarz identyczny
z Sebastianem E. Fockerem i Florianem Sebastianem
Fickerem. Można wstępnie ustalić kilka faktów z ży-
cia i działalności artysty. Urodził się w Dusznikach
w 1676 r. Dnia 17 września 1713 r. poślubił w Oło-
muńcu Marię Elżbietę, córkę tamtejszego mieszczani-
na Michała Franciszka Giirta, która zmarła w Kłodz-